Με αφορμή τον εθνικιστικό θόρυβο για την υποτιθέμενη γενοκτονία ελληνικού πληθυσμού του Πόντου

Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

Τι σημαίνει «γενοκτονία» και τι «εθνοκάθαρση»

Όσο και να σκίζουν τα ρούχα τους οι φαρισαίοι «πατριώτες», στον Πόντο δεν έγινε ποτέ «γενοκτονία κατά του ελληνορθόδοξου πληθυσμού».

Γενοκτονία σημαίνει πως ένα κράτος, μια κυβέρνηση, αποφασίζει να εξοντώσει ένα κομμάτι του πληθυσμού, που είναι διακριτό με βάση ένα εθνικό, φυλετικό ή θρησκευτικό χαρακτηριστικό. Οι Εβραίοι στη ναζιστική Γερμανία και την κατεχόμενη Ευρώπη, αλλά και οι Τούτσι στη Ρουάντα, είναι παραδείγματα λαών που υπέστησαν γενοκτονία. Ο κρατικός μηχανισμός έπεσε επάνω τους και τους εξολόθρευσε, ανεξάρτητα από τις ιδέες και τη στάση του καθενός/καθεμιάς. Το μόνο που μετρούσε ήταν το ότι ανήκαν στη συγκεκριμένη εθνική ή θρησκευτική ομάδα. Αυτός ήταν ο μοναδικός λόγος που τους θανάτωναν μαζικά, συστηματικά και χωρίς εξαιρέσεις.

Στον Πόντο, αντίθετα, δεν πειράχτηκαν ουσιαστικά οι Έλληνες του Ανατολικού Πόντου και ιδιαίτερα της Τραπεζούντας. Οι ελληνορθόδοξοι εκεί, με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Χρύσανθο, είχαν συμπαρασταθεί στον τουρκικό πληθυσμό που υπέφερε από τη ρωσική κατοχή το 1915 (στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο).

Τη συνέχεια την αποδίδουν οι ίδιοι οι εθνικιστές συγγραφείς με πανομοιότυπο τρόπο: «επεσκέφθη την Τραπεζούντα ο Τοπάλ Οσμάν (σ.σ.: το πρωτοπαλίκαρο του Κεμάλ) δις, με κακούς σκοπούς. Οι Τούρκοι όμως της πόλεως με κανένα τρόπο δεν εδέχθησαν να τον βοηθήσουν εις τα κακούργα σχέδιά του»[1].           

Μια ανελέητη σφαγή και από τις δύο πλευρές

Αντίθετα, στο Δυτικό Πόντο (Σαμψούντα) η σφαγή ήταν ανηλεής, αλλά διεξαγόταν και από τις δύο πλευρές. Και ξεκίνησε από την ελληνική πλευρά.

Μητροπολίτης Αμάσειας με έδρα τη Σαμψούντα, είχε αναλάβει ο Γερμανός Καραβαγγέλης, διαβόητος εθνικιστής, που είχε διαπρέψει παλιότερα ως οργανωτής διωγμών κατά του ντόπιου πληθυσμού στη Μακεδονία, και έφθασε στον Πόντο για να οργανώσει αντάρτικο, ξεκινώντας από τις συμμορίες ληστών στα βουνά. Ας δώσουμε το λόγο στον ίδιο: «αυτές τις μικρές και άτακτες στην αρχή ομάδες, άρχισα να οργανώνω σε τακτικά και αξιόμαχα ανταρτικά σώματα με τη μακρά πείρα που είχα αποκτήσει… στη Μακεδονία. Τα σώματα αυτά γρήγορα πολλαπλασιάστηκαν κι απέκτησαν άξιους κι εμπειροπόλεμους αρχηγούς που εγώ ο ίδιος τους έδινα το χρίσμα»[2]. 

Ο Καραβαγγέλης ανοιχτά οραματιζόταν εκδίωξη του τουρκικού στοιχείου, που, ακόμα και σύμφωνα με τους Έλληνες εθνικιστές ιστοριογράφους, ανέρχονταν στο 80% του πληθυσμού! «Μας μίλησε ο Γερμανός Καραβαγγέλης και θυμάμαι καλά που μας έλεγε: …σε λίγο καιρό όλα αυτά τα μέρη θα είναι ελληνικά, θα είναι ολότελα δικά μας»[3].

Η αφορμή για να ξεσπάσει η βία ήρθε το 1913. Το τουρκικό κράτος θέλησε να εγκαταστήσει στο Δυτικό Πόντο 500 οικογένειες Βοσνίων και Αλβανών προσφύγων από τους Βαλκανικούς πολέμους. Ο Καραβαγγέλης παρήγγειλε στα ελληνορθόδοξα χωριά:

«να εφοδιαστούν με ξύλα, κασμάδες και τσεκούρια και να συγκεντρωθούν εις τον δημόσιον δρόμον… Όλος ο κόσμος θα ήτο περίπου τρεις χιλιάδες. Σε κάθε οδόν … που θα εισέρχοντο οι πρόσφυγες εφύλαγε ένα πλήθος ανθρώπων εφοδιασμένων με ρόπαλα, τσεκούρια και κασμάδες και επερίμεναν νύκτα και ημέρα, Σε κάθε λόφον ήσαν και τέσσαρες-πέντε αντάρτες οπλισμένοι»[4].    

Το πογκρόμ κατά των προσφύγων το 1913 οδήγησε σε γενικευμένες σφαγές από το 1915 και μετά όπου στον Πόντο δεν υπάρχει πια οργανωμένο κράτος, μετά την εισβολή του ρώσικου στρατού. Οι μαρτυρίες των ίδιων των ανταρτών σοκάρουν: «Του λοιπού ο καθείς με 15 ή με 20 τυφεκιοφόρους έβγαινε για να κυνηγήσει Τούρκον… και οι Τούρκοι δεν τολμούσαν πλέον να έβγουν έξω από τα σπίτια τους… Μια μέρα στο δρόμο μας αντικρύζουμε δεκαπέντε γυναίκες μαζί με οχτώ άνδρες… τους σταματήσαμε, τους ψάξαμε, δεν είχαν τίποτε επάνω τους, για να μη μας μαρτυρήσουνε τους κόψαμε όλους. Γέμισε ο δρόμος σκοτωμένους άνδρες και γυναίκες»[5].        

Όλες μας οι παραπομπές ήταν από συγγραφείς της εθνικιστικής πλευράς. Και δείχνουν ξεκάθαρα πως στον Πόντο επιχειρήθηκε εθνοκάθαρση ΠΡΩΤΑ από τους Έλληνες.

Ο  ελληνορθόδοξος ποντιακός πληθυσμός πραγματικά κατασφάχτηκε και ξεριζώθηκε. Υπεύθυνοι για αυτό το έγκλημα, όμως, είναι πρώτα ο ελληνικός εθνικισμός και το ελληνικό κράτος. Αυτοί εξώθησαν τους Πόντιους να εξολοθρεύσουν και να διώξουν τον τουρκικό πληθυσμό, αυτοί χρησιμοποίησαν τον Πόντο ως δεύτερο μέτωπο και αντιπερισπασμό στη Μικρασιατική Εκστρατεία, ξέροντας πως έτσι οδηγούσαν τους χωρικούς της Πάφρας και της Σαμψούντας σε βέβαιο ξεκλήρισμα.

Και όλη η περιττολογία περί «γενοκτονίας» από τους Τούρκους είναι για να θολώσει τα νερά και να αποκρύψει τους πραγματικούς ενόχους.

Και αν τελικά κέρδιζαν τον πόλεμο οι Έλληνες;

Η ελληνική κυβέρνηση Βενιζέλου στη διάρκεια της εισβολής του ελληνικού στρατού στην Τουρκία το 1919-1922, χρησιμοποιούσε ως βάση της επιχειρηματολογίας -απέναντι στη διεθνή διπλωματία- περί των «εθνικών δικαίων της Ελλάδας» τα στατιστικά στοιχεία του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Σωτηριάδη.

Για τις ανάγκες του άρθρου θα κάνουμε την υπόθεση εργασίας πως τα στοιχεία αυτά είναι ακριβή, χωρίς την παραμικρή εθνικιστική υπερβολή. Αξίζει να δούμε τι αναφέρει η έρευνα του έλληνα καθηγητή για τη σύνθεση του πληθυσμού στον Πόντο κατά το έτος 1912:

Η έκταση του Πόντου χωρίζονταν σε τρία βιλαέτια (νομούς). Της Τραπεζούντας, της Σαμψούντας και της Κασταμονής.

Στο βιλαέτι της Τραπεζούντας ήταν συγκεντρωμένο το μεγαλύτερο ποσοστό ελληνικού πληθυσμού, 353.533 άτομα, απέναντι σε 957.866 Τούρκους. Με άλλα λόγια, ο ελληνικός πληθυσμός ανερχόταν στο 25,9% των κατοίκων του νομού.

Στο βιλαέτι της Σαμψούντας ο συνολικός πληθυσμός έφτανε τα 1.109.535 άτομα. Από αυτά Έλληνες ήταν μόνο οι 99.367. Δηλαδή ο ελληνικός πληθυσμός του νομού ήταν το 8,9% του όλου πληθυσμού.

Ενώ για το τρίτο βιλαέτι, αυτό της Κασταμονής, ο Σωτηριάδης δίνει το στοιχείο πως ο ελληνικός πληθυσμός ήταν μόλις το 2,5% των κατοίκων του νομού[6].   

Από τα στοιχεία αυτά μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα για το τι θα σήμαινε το «ανεξάρτητο κράτος του Πόντου», που ονειρεύονταν οι Πόντιοι οπλαρχηγοί και οι «ελληνόψυχοι» εθνικιστές: Ένα απέραντο λουτρό αίματος για τον τουρκικό πληθυσμό, έτσι ώστε να αναγκαστεί να φύγει από τη γη του, προκειμένου να γλυτώσει από το ελληνικό μαχαίρι. Η φρίκη της Σρεμπρένιτσα στον πόλεμο της Βοσνίας, αυτό σχεδιαζόταν από τους «απελευθερωτές του Πόντου» για την μεγάλη πλειοψηφία του γηγενούς τουρκικού πληθυσμού, για να μείνει ελληνικός ο Πόντος.

Φυσικά, τα παραληρηματικά αυτά σχέδια ήταν εντελώς ουτοπικά. Ο καθοδηγητής του ελληνικού αντάρτικου του Πόντου, δηλαδή η ελληνική κυβέρνηση, δεν προσδοκούσε τίποτε άλλο από ένα «δεύτερο μέτωπο», στην Πάφρα και την Σάντα, έναν αντιπερισπασμό απέναντι στον τούρκικο εθνικισμό που είχε αρχίσει να αφυπνίζεται μετά τη διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας με τη λήξη του Α΄ παγκόσμιου πόλεμου. Το αντάρτικο στον Πόντο χρειαζόταν ακόμη στην κυβέρνηση Βενιζέλου ως χρήσιμο χαρτί στη μάχη της διπλωματίας. Ως το πιόνι που θα θυσίαζε η ελληνική κυβέρνηση για να εξασφαλίσει μεγαλύτερες επιτυχίες στις διεκδικήσεις της στην περιοχή της Σμύρνης.    

Και όλη η περιπέτεια της εθνοκάθαρσης και της αλληλοσφαγής στον Πόντο ξεκίνησε έχοντας προαποφασισμένο, από την ελληνική κυβέρνηση στην Αθήνα, τον χαμό και το ξερίζωμα των Ελλήνων του Πόντου. Για τα μαζικά εγκλήματα σε βάρος του τουρκικού πληθυσμού που δρομολογούσε αυτό το σχέδιο, δεν κουνήθηκε ούτε βλέφαρο από τους σχεδιαστές του μακελειού.    

Συμπέρασμα

Ο συγγραφέας Άγγελος Τερζάκης έγραφε: «από το ευλαβικό ψέμα προτιμώ την ανίερη αλήθεια». Αυτή τη στάση ελάχιστες δυνάμεις τολμούν να ενστερνιστούν στην Ελλάδα, απέναντι στα παραμύθια του εθνικισμού. Από την κυβέρνηση και τα ΜΜΕ και τα κοινοβουλευτικά κόμματα μέχρι ακόμη και τις παρυφές της ριζοσπαστικής Αριστεράς, υπάρχει ουσιαστικά πλήρης ανοχή στον ανιστόρητο μύθο περί «γενοκτονίας των Ποντίων».

Κι όμως. Πρόκειται για ένα γάντι που μας πετάει στα μούτρα ο ελληνικός εθνικισμός και η ακροδεξιά και πρέπει να το σηκώσει η επαναστατική Αριστερά στη χώρα. Το παραμύθι περί ποντιακής γενοκτονίας δεν πατάει στα πραγματικά γεγονότα, δένει όμως μια χαρά με την αντιτουρκική υστερία και τους ελληνικούς τυχοδιωκτισμούς στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο ενάντια στην Τουρκία και στο πλευρό του Ισραήλ και των ΗΠΑ.

Τώρα που η ένταση για το μοίρασμα των ΑΟΖ ανεβαίνει και αρχίζει πάλι η πλειοδοσία των στρατιωτικών παραγγελιών και η κόντρα των εξοπλισμών, η ιστορία δεν παραμένει μια ακαδημαϊκή απασχόληση. Μεταμορφώνεται σε πεδίο μάχης. Και η αφήγηση της αλληλοσφαγής στον Πόντο, έναν αιώνα πριν, είναι ένα εξαιρετικά διδακτικό κεφάλαιο για το αδιέξοδο των εθνικών μύθων και για τη φρίκη του πολέμου.  

---

[1] Αντώνιος Παπαδόπουλος, «Όταν ψυχορραγούσε η Τραπεζούντα», εκδόσεις Ποντιακή Εστία, 1962.

[2] Αντιγόνη Μπέλλου-Θρεψιάδη, «Μορφές μακεδονομάχων και τα ποντιακά του Γερμανού Καραβαγγέλη», εκδόσεις Τροχαλία, 1992.

[3] Μαρτυρία Παπααβραάμ Κωσταχόγλου, Νίκος Μαραντζίδης «Γιασασίν Μιλλέτ», Παν. Εκδόσεις Κρήτης, 2001.

[4] Μαρτυρία Χρήστου Γεωργιάδη, Νίκος Μαραντζίδης «Γιασασίν Μιλλέτ», Παν. Εκδόσεις Κρήτης, 2001.

[5]Καπετάν Τριαντάφυλλος, Νίκος Μαραντζίδης «Γιασασίν Μιλλέτ», Παν. Εκδόσεις Κρήτης, 2001.

[6] Γιώργος Νακρατζάς, «Μια σύντομη απάντηση στους σοβινιστές για τα περί ποντιακής γενοκτονίας» https://www.oakke.gr/antifasism/2013-02-16-20-18-50/2013-02-16-20-23-51/item/589-%CE%BC%CE%B9%CE%B1- 

*Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο 1ο φύλλο της εφημερίδας «Η Κόκκινη» (Μάης 2019).