«Οι ιδέες μας κερδίζουν σε όλη την Ευρώπη», Μαρίν Λεπέν

Γράφει η Κική Σταματόγιαννη

Η ευρωπαϊκή ακροδεξιά δεν είναι μια μειοψηφική γραφικότητα του σκοτεινού παρελθόντος. Είναι το αποκρουστικό παρόν. Φοράει το καλό κοστούμι και την επίσημη γραβάτα της και δηλώνει παρούσα. Και έτοιμη από καιρό. Κατέχει ήδη έδρες σε 21 κοινοβούλια κρατών-μελών της ΕΕ. Συμμετέχει ως κυβερνητικός εταίρος σε 6 χώρες (Αυστρία, Ιταλία, Φινλανδία, Σλοβακία, Λετονία, Βουλγαρία). Ακόμα και σε κράτη, όπως η Ουγγαρία, η Τσεχία και η Πολωνία, όπου οι κυβερνήσεις ανήκουν στην ευρύτερη δεξιά, ο δημόσιος λόγος και οι πολιτικές τους είναι ακραία εθνικιστικές, παραληρηματικά αντιμεταναστευτικές και ευρωσκεπτικιστικές.

Σύμφωνα με τις περισσότερες δημοσκοπήσεις που δημοσιεύονται κάθε μέρα πλέον, η μία μετά την άλλη, οι δυνάμεις της ακροδεξιάς αναμένεται να διπλασιάσουν τις έδρες τους στο ευρωκοινοβούλιο ενόψει των ευρωεκλογών της 26^ης Μάη. Για να γίνει ακόμα εφιαλτικότερο το σενάριο, σε κάποιες χώρες, όπως σε Γαλλία, Ιταλία, Πολωνία, τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα έχουν ήδη προβάδισμα στην πρόθεση ψήφου. Στη Βρετανία το κόμμα «Μπρέξιτ» συγκεντρώνει ποσοστά σταθερά άνω του 20%. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ο συνασπισμός των ευρωπαϊκών δεξιών κομμάτων) χάνει δυνάμεις, αλλά φαίνεται να διατηρείται εκτός απροόπτου στην πρώτη θέση – με ελάχιστη διαφορά από την ακροδεξιά που σκαρφαλώνει σαν δεύτερη δύναμη πλέον στην Ευρώπη. Και φυσικά οι μεγάλοι χαμένοι είναι η Σοσιαλδημοκρατία, που αναμένεται να συντριβεί, καθώς και η Αριστερά, που δεν φαίνεται να προσδοκά ιδιαιτέρως σπουδαία πράγματα.

Τα ακροδεξιά κόμματα δείχνουν την πρόθεσή τους να παραμερίσουν τις επιμέρους διαφορές και να συσπειρωθούν στοχεύοντας σε μια μεγάλη νίκη. Ένα αποτέλεσμα-κόλαφο για τους εργαζόμενους, τις μετανάστριες, τους πρόσφυγες, την αριστερά και τα κινήματα αντίστασης. Στο όραμα που δεν πρότεινε η κατακερματισμένη Αριστερά, έρχεται η έκκληση του Ματέο Σαλβίνι για ενότητα όλων των ακροδεξιών κομμάτων. «Διευρύνουμε την κοινότητα, την οικογένεια. Εργαζόμαστε για ένα νέο ευρωπαϊκό όραμα». Το όραμα, που ευαγγελίζονται και δεσμεύονται για την υλοποίησή του, θα μπορούσε να κωδικοποιηθεί και ως: κοινωνία του ευρωπαϊκού Καιάδα.    

Τι τους ενώνει

Παρά τις όποιες επιμέρους διαφορές, τέσσερις βασικοί πυλώνες αποτελούν τους άξονες σύγκλισης για την ευρωπαϊκή ακροδεξιά: Το αντιμεταναστευτικό μένος, η αντίθεση στην πολυπολιτισμικότητα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Αριστερά. Για τον Σαλβίνι και τους υπόλοιπους ακροδεξιούς, η ΕΕ αποτελεί τον «εφιάλτη των λαών». Προβάλλουν ως αντισυστημικοί, εναλλακτικοί και ριζοσπάστες. Στηλιτεύουν τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών και τους τραπεζίτες, σκορπώντας γνήσιο ενθουσιασμό σε μαζικά ακροατήρια.

Η Λεπέν κατηγορεί ευθέως τις Βρυξέλλες για τις μαζικές αφίξεις προσφύγων στην ευρωπαϊκή ήπειρο και την αλλοίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Παρομοιάζει την εικόνα της δημόσιας προσευχής των μουσουλμάνων με τη ναζιστική κατοχή κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στην Ιταλία, μία από τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου που χτυπήθηκε από την οικονομική κρίση, με την ανεργία να σκαρφαλώνει στο 10,7% (σύμφωνα με στοιχεία του Ιανουαρίου 2019), τα σχέδια για απέλαση των χωρίς χαρτιά μεταναστ(ρι)ών κερδίζουν ολοένα έδαφος. Ο Σαλβίνι σε μια επίσκεψή του στη Σικελία δήλωσε «Το νησί πρέπει να πάψει να αποτελεί το κέντρο κράτησης προσφύγων της Ευρώπης» υποδαυλίζοντας τα αντιμεταναστευτικά και αντιπροσφυγικά αισθήματα των πληττόμενων από την κρίση Ιταλών.

Οι Εναλλακτικοί για τη Γερμανία (AfD) από την ίδρυσή τους το 2013 ως το κατεξοχήν αντι-ευρώ κόμμα -και ακόμα περισσότερο από το 2017 που εισήλθαν για πρώτη φορά στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο- σταθερά και επίμονα προβάλλουν μια αντι-ΕΕ πολιτική, δεσμευόμενοι ότι θα βγάλουν τη Γερμανία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, θα επιστρέψουν στο γερμανικό μάρκο και θα πάρουν μέτρα προστατευτισμού της γερμανικής οικονομίας. Από τις πρώτες μαζικές αφίξεις προσφύγων το 2014-2015, έκαναν αιχμή τους την αντιπροσφυγική πλατφόρμα και παίζουν το πιο δυνατό τους χαρτί με μια ακραία ισλαμοφοβική ατζέντα, χτίζοντας γέφυρες επικοινωνίας με το ‘Pegida’ ενάντια στην «ισλαμοποίηση της Δύσης».

Οι ηγέτες του κάνουν λόγο για «εισβολή μεταναστών» στη χώρα, τους οποίους θεωρούν ως κάτι ξένο και ανοίκειο με την ταυτότητα της Γερμανίας και τη γερμανική κουλτούρα και παράδοση. Στο μανιφέστο με το οποίο κατέβαιναν στις εκλογές το 2016, στην ξεχωριστή ενότητα με τίτλο «Γιατί το Ισλάμ δεν έχει θέση στην Ευρώπη», είχαν το εμβληματικό μότο: «Μπούρκα; Σε εμάς αρέσει το μπικίνι». Εννοείται πως δεσμεύονται για διακοπή χρηματοδότησης των τζαμιών, απαγόρευση της μουσουλμανικής μαντίλας και της μπούρκας για τις γυναίκες και απέλαση όσων δεν έχουν νομιμοποιητικά έγγραφα. Όταν δεν επικροτούν ανοιχτά, συνηθέστατα υποβαθμίζουν τις βιαιοπραγίες νεοναζιστικών ομάδων ενάντια σε μετανάστες και πρόσφυγες -κυρίως μουσουλμανικών χωρών. Η απλουστευτική, προσχηματική αντισυστημική και ξενοφοβική ρητορική του AfD έπεισε σχεδόν ένα εκατομμύριο ψηφοφόρους του δεξιού χριστιανοδημοκρατικού κόμματος και μισό εκατομμύριο οπαδούς των σοσιαλδημοκρατών.

Ο Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία παρομοιάζει τον εαυτό του με την τελευταία ευκαιρία που δόθηκε στον ουγγρικό λαό να προστατευτούν οι ίδιοι και να προστατεύσουν και τη χώρα από τα αρπακτικά χέρια μουσουλμάνων προσφύγων και μεταναστών. Προβάλλει ως η ηγετική φυσιογνωμία και η πιο ηχηρή φωνή μεταξύ των χωρών του Βίζενγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία) που εναντιώνονται στις ποσοστώσεις όσον αφορά την κατανομή προσφύγων στις ευρωπαϊκές χώρες, σύμφωνα με το πλάνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το ακροδεξιό Vox στο ισπανικό κράτος που θέλει να γυρίσει τους δείχτες του ρολογιού δεκαετίες πίσω, στην εποχή της δικτατορίας του Φράνκο, έχει ήδη καταλάβει έδρες στο τοπικό κοινοβούλιο της Ανδαλουσίας και έχει βάλει πλώρη για το 5% στο ισπανικό κράτος. Σκίζουν τα ιμάτιά τους ενάντια στην απειλή του «ισλαμικού φασισμού», προεξαγγέλλουν άλματα προς τα πίσω θέλοντας να επιβάλλουν τις οπισθοδρομικές αντιλήψεις τους σχετικά με τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών, δηλώνουν φανατικοί πολέμιοι των αμβλώσεων και υπέρμαχοι της οπλοχρησίας. Δίνουν προτεραιότητα στο εθνικό κράτος, υπεραμύνονται της «ισπανικότητας», της παράδοσης, των ‘ευρωπαϊκών αξιών’, ανακαλύπτουν τον εχθρό του λαού στο πρόσωπο των μεταναστ(ρι)ών, των προσφύγων, και της αριστεράς.   

Σε όσους συνεχίζουν να προβάλλουν τις διαφορές σαν διαχωριστικό τείχος, ο Σαλβίνι που φιγουράρει ως η ενσάρκωση του ακροδεξιού οράματος, επαναλαμβάνει με πάθος: «Τώρα είναι η ευκαιρία μας για ενότητα. Τώρα και για πάντα».

Τι τους χωρίζει

Οι Εναλλακτικοί για τη Γερμανία (AfD), καθώς και οι ομοϊδεάτες τους στις χώρες της Σκανδιναβίας, τείνουν προς την ενίσχυση της οικονομίας της αγοράς. Την ίδια στιγμή ο Εθνικός Συναγερμός της Λεπέν, όπως και τα περισσότερα ακροδεξιά ευρωπαϊκά κόμμα τάσσονται αναφανδόν υπέρ του οικονομικού εθνικού προστατευτισμού.

Οι ακροδεξιοί σε χώρες με μεγάλη δύναμη και ισχυρή παρουσία της Καθολικής Εκκλησίας, όπως σε Πολωνία, Ουγγαρία και Ιταλία, στρέφονται στην υπεράσπιση της χριστιανικής παράδοσης και των ευρωπαϊκών πολιτισμικών αξιών εναντιωνόμενοι στους πολίτες μουσουλμανικής αραβικής καταγωγής. Εκ διαμέτρου αντίθετο το κόμμα της Λεπέν με έμφαση στην κοσμικότητα και ενάντιο στην εκκλησιαστική ισχύ.  

Παρότι όλοι συναντιούνται στο διακηρυγμένο σε όλους τους τόνους μίσος τους για τους πρόσφυγες, ο Σαλβίνι ζητά μια πιο «δίκαιη» κατανομή των προσφύγων. Πράγμα που δεν θέλουν ούτε να ακούσουν –πολλώ δε μάλλον να το διαπραγματευτούν- η Πολωνία και η Ουγγαρία.

Οι ακροδεξιοί της Βρετανίας –από το Brexit Party του Νάιτζελ Φάρατζ- παρότι ακραιφνώς ευρωσκεπτικιστές και παρότι μοιράζονται κάποιες βασικές αποκρουστικές αξίες με τους υπόλοιπους ευρωπαίους ομοϊδεάτες τους, εμφανίζονται λιγότερο ακραίοι και πολλοί είναι αυτοί που χαρακτηρίζουν τελικά μάλλον απίθανη μια συνεργασία τους με τους Εναλλακτικούς στη Γερμανία ή τους ακροδεξιούς στη Γαλλία.

Για την ώρα φαίνεται να διαιρούνται σε διαφορετικά μπλοκ δυνάμεων. Η Ευρώπη των Εθνών και της Ελευθερίας (ENF) με κύριους εκφραστές τον Σαλβίνι και τη Λεπέν και ‘συνοδοιπόρους’ τους ακροδεξιούς της Γερμανίας, του Βελγίου, της Αυστρίας, της Πολωνίας. Η Ευρώπη της Ελευθερίας και της Άμεσης Δημοκρατίας (EFDD), καθώς και οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR), με κύριους εκπροσώπους τους Βρετανούς.

Ο Όρμπαν, πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, παραμένει ένα ερωτηματικό. Παρότι δηλωμένος θαυμαστής του Σαλβίνι και παρών στις ιδιαίτερες συναντήσεις που οργανώνει ο ιταλός υπουργός Εσωτερικών, τυπικά παραμένει στην «οικογένεια» της Λαϊκής Κεντροδεξιάς.

Το όραμα τόσο του Σαλβίνι, όπως και του πρώην συμβούλου του Ντόναλντ Τραμπ, Στιβ Μπάνον, είναι να ενώσει τα ξεχωριστά μπλοκ προκειμένου να σχηματίσουν τη «Διεθνή των Εθνικιστών».  

Ισχυρές αμφιβολίες διατυπώνονται για την επόμενη μέρα των ευρωεκλογών. Σχετικά με το αν και σε ποιο βαθμό τα επιμέρους ακροδεξιά κόμματα θα μπορέσουν τελικά να βρουν μια οδό σύμπνοιας και συνεργασίας. Τους ευχόμαστε ολόψυχα να αποτύχουν. Όμως, στο σημείο που έχουμε φτάσει πλέον, το να απευχόμαστε μόνο δεν μοιάζει αρκετό.

Πάνω σε ποιο έδαφος έβγαλε ρίζες η ακροδεξιά στην Ευρώπη

Η ακροδεξιά πάτησε πάνω στην έντονη δυσαρέσκεια των πολιτών από τις πολιτικές ακραίας λιτότητας, την υποτίμηση της εργασιακής τους δύναμης, την απώλεια εκατομμυρίων θέσεων εργασίας λόγω της οικονομικής κρίσης, τη ραγδαία υποβάθμιση του βιοτικού τους επιπέδου, την κατάρρευση του κράτους πρόνοιας, το έντονο αίσθημα ανασφάλειας, φόβου και μηδενικής προοπτικής για το μέλλον.  

Η πίεση που ασκεί το δημοσκοπικό ρεύμα ανόδου της ακροδεξιάς στα καθαρόαιμα δεξιά κόμματα, τα αναγκάζει να στραφούν και αυτά ακόμα δεξιότερα, μετατοπίζοντας κι άλλο την (ήδη δεξιά) πολιτική τους ατζέντα. Συναγωνίζονται με τους ακροδεξιούς σε ισλαμοφοβική και αντισημιτική ρητορεία, προκειμένου να κερδίσουν τη βάση των συντηρητικών ψηφοφόρων. Πατούν πάνω στον φόβο και στην ανασφάλειά τους, τις ρημαγμένες από την οικονομική κρίση ζωές τους, τους μισθούς και τις συντάξεις τους που έχουν αποψιλωθεί. Πάνω στα συντρίμμια που άφησαν πίσω τους οι πολιτικές ακραίας λιτότητας, τη διάλυση των κρατικών δομών πρόνοιας, το -χωρίς τέλος- δράμα των προσφύγων.  

Για όλα τα δεινά των ευρωπαίων πολιτών έχει βρεθεί ο αποδιοπομπαίος τράγος, έχει κατασκευαστεί ο «εσωτερικός εχθρός»: οι εξαθλιωμένοι πρόσφυγες και μετανάστες, που εγκαταλείπουν άρον-άρον τις χώρες τους που βομβαρδίζονται από την «πολιτισμένη» Δύση. Με την Ευρώπη-φρούριο να μην υστερεί σε ιμπεριαλιστική λύσσα. Την ίδια στιγμή νεοναζιστικές, φασιστικές γκρούπες δρουν σε ευρωπαϊκά κράτη-μέλη κλιμακώνοντας τις επιθέσεις τους σε γειτονιές μεταναστών, δομές προσφύγων, εβραϊκές συναγωγές, μουσουλμανικά τζαμιά, μέλη της λοατκια+ κοινότητας.

Και η Αριστερά;

Η Αριστερά που διστάζει να τοποθετηθεί υπέρ των μεταναστ(ρι)ών, των προσφύγων και των κολασμένων της γης, η Αριστερά που αποφεύγει να συγκρουστεί με τις καθυστερημένες ιδέες και τις προκαταλήψεις του εκλογικού σώματος, η Αριστερά που προσπαθεί να κρατήσει ισορροπίες – όπως χαρακτηριστικά το Die Linke στη Γερμανία – δεν μπορεί ούτε να σταματήσει την ακροδεξιά ούτε να επωφεληθεί από την πόλωση και να ανεβάσει τα ποσοστά της.   

Η Αριστερά που αξίζει το όνομά της έρχεται αντιμέτωπη με μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην ιστορία της: Να σφυρηλατηθεί στα δύσκολα. Εν μέσω αντιμεταναστευτικού παραληρήματος και ισλαμοφοβικής παράκρουσης είναι η ευκαιρία της να κάνει κρυστάλλινα σαφές την αδιαπραγμάτευτη στήριξη μεταναστ(ρι)ών και προσφύγων.

Και η Αριστερά που καταφέρνει να κερδίσει μάχες και να αλλάξει τα πράγματα είναι η Αριστερά που σηκώνει το γάντι και αναλαμβάνει την ευθύνη: Που αναλαμβάνει να υπερασπίσει τα πιο χτυπημένα κομμάτια των εκμεταλλευόμενων, τις/τους μετανάστ(ρι)ες, τους μουσουλμάνους και όλα τα εξιλαστήρια θύματα της Ακροδεξιάς. Που τολμά να απαιτήσει να πληρώσουν οι πλούσιοι και όχι οι ξένοι εργάτες/τριες. Που οργανώνει τους από τα κάτω για να παλέψουν.

*Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο 1ο φύλλο (Μάης 2019) της εφημερίδας «Η Κόκκινη».