«Αν το περιβάλλον  ήταν τράπεζα, θα το είχατε ήδη σώσει»

(Ούγκο Τσάβες, πρόεδρος της Βενεζουέλας,

Σύνοδος Κορυφής στην Κοπεγχάγη για την κλιματική αλλαγή, 2009)

Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

Ο πρόεδρος Τραμπ είναι ίσως ο τελευταίος άνθρωπος στον πλανήτη που «δεν έχει πειστεί ακόμα» -όπως δηλώνει- για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Αλλά δεν υπάρχει πιο τυφλός από αυτόν που δεν θέλει να δει και πιο κουφός από κείνον που αποφεύγει να ακούσει.

Ο Τραμπ διαθέτει αυτιά, μάτια, φροντίδα και αυξημένη προσοχή μόνο για τα κέρδη των βιομηχάνων και των επενδυτών. Αντίθετα, παθαίνει βαριά βαρηκοΐα σε κάθε προειδοποίηση για το περιβάλλον που απαιτεί κάποιο κόστος και έστω ελάχιστη ελάττωση των κερδών.

Στο ίδιο μήκος κύματος, με ασήμαντες διαφοροποιήσεις, βρίσκονται και όλες οι μεγάλες βιομηχανικές χώρες. Ακόμη και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, που δεν παραλείπουν στις δημόσιες τοποθετήσεις τους να διατυπώνουν ευχολόγια απέναντι στους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής, δεν διαφοροποιούνται στο δια ταύτα της πολιτικής τους.  

Εν τω μεταξύ, οι πλημμύρες που αυξάνουν γεωμετρικά στην Ασία και οι σχεδόν τροπικές θερμοκρασίες που βίωσε πέρυσι το καλοκαίρι η Σκανδιναβία -μαζί με τεράστιες πυρκαγιές- είναι όχι απλώς προειδοποιητικό καμπανάκι αλλά, κυριολεκτικά, σειρήνες συναγερμού ενόψει βομβαρδισμού. Όλες αυτές οι καταστροφές συνέβησαν, σύμφωνα με τους επιστήμονες, επειδή η μέση επιφανειακή θερμοκρασία του πλανήτη ξεπέρασε κατά ένα -μόλις!- βαθμό την αντίστοιχη θερμοκρασία που επικρατούσε στη γη πριν την ανάπτυξη της βιομηχανίας.

Όμως, σύμφωνα με τη Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνου, σε τέσσερα μόλις χρόνια από σήμερα, η διαφορά θερμοκρασίας θα ξεπεράσει τον 1,5 βαθμό, αν συνεχίσει με τον ίδιο ρυθμό η παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή. Αυτό σημαίνει πως οι καταστροφές που θα βιώσει η ανθρωπότητα θα αυξηθούν γεωμετρικά. Για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων η ζωή θα γίνει αβίωτη εξαιτίας πλημμυρών ή της ξηρασίας. Μόνη λύση στο αδιέξοδο η μαζική μετανάστευση.

Απέναντι σ’ αυτό το εφιαλτικό σενάριο, οι πλούσιες χώρες ετοιμάζονται να χτίσουν νέα τείχη και συρματοπλέγματα και να οργανώσουν ασφυκτικότερες πολιτικές πολιορκημένου φρουρίου απέναντι σε απελπισμένους μετανάστες.  

Ποιος φταίει;

Οι ευθύνες για την καταστροφή του περιβάλλοντος μοιάζουν με τις ευθύνες της φοροδιαφυγής και του δημόσιου χρέους. «Όλοι μαζί τα φάγαμε» έλεγαν κάποιοι. «Όλοι ευθυνόμαστε για το φαινόμενο του θερμοκηπίου», εξαγγέλλουν τα ΜΜΕ. Φταίει ο βιομήχανος που δεν βάζει φίλτρο στο φουγάρο του εργοστασίου του και η Φολκσβάγκεν που εξαπατούσε για τους ρύπους των αυτοκινήτων της, αλλά φταίμε κι εμείς που καίμε «ασυλλόγιστα» τα κλιματιστικά στους καύσωνες. 

Εν τω μεταξύ, και παρά τα σόου των ηγετών στις Συνόδους  της Κοπεγχάγης και του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, η ατμόσφαιρα στις πλέον ρυπογόνες βιομηχανίες του πλανήτη είναι «business as usual». Η Eldorado Gold στις Σκουριές ξαναγυρνά -δικαιωμένη από το ανώτατο δικαστήριο- σε κανονική λειτουργία, επιβαρύνοντας απροσχημάτιστα τον υδροφόρο ορίζοντα με δηλητηριώδεις ενώσεις. Στα μεταλλεία χαλκού του Περού η παραγωγή συνεχίζεται απρόσκοπτα, όσοι διαδηλωτές κάτοικοι της περιοχής και αν δολοφονούνται. Σε όλο τον πλανήτη η  γενική κατεύθυνση είναι: πάνω από τους ανθρώπους και το περιβάλλον είναι τα συμφέροντα των «επενδυτών».

Στον ΣΚΑΪ συνεχίζονται ακτιβισμοί από τα πάνω, τύπου «Όλοι μαζί μπορούμε» για πότισμα δέντρων στον Υμηττό κ.λπ., όπως και η προπαγάνδα από όλα τα ΜΜΕ και τα σχολεία για την ανάγκη οικολογικής ευαισθησίας και καταναλωτικής συνείδησης. Έτσι μας προτρέπουν να ανακυκλώνουμε χαρτί και μπουκάλια και να επιβραβεύουμε, προτιμώντας τα, τα «πράσινα» προϊόντα στην αγορά. 

Φυσικά, δεν είναι κακό να ανακυκλώνεις, ούτε να πας στο βουνό να ποτίσεις δένδρα ή σε μια παραλία να μαζέψεις τα σκουπίδια. Είναι καλό πράγμα να σερβίρεις ένα τσάι σε καρκινοπαθή, αλλά είναι πολύ κακό να νομίζεις πως μ’ αυτό ξεμπέρδεψες με τη θεραπεία του.

Η ρίζα του προβλήματος

Το πρόβλημα βρίσκεται στο ότι ο καταναλωτής ασκεί ελάχιστο έλεγχο στην παραγωγή. Δεν μπορεί κανείς ατομικά να αποφασίσει αν μπροστά στο δρόμο του σπιτιού του θα κινούνται Ι.Χ. ή λεωφορεία. Η δυνατότητα επιλογής αυτής ή της άλλης μάρκας καφέ δεν είναι συγκρίσιμη με τις δυνατότητες παρέμβασης που έχουν οι καπιταλιστές κι οι τραπεζίτες που καθορίζουν τη διεθνή αγορά. Στα σοβαρά ζητήματα τον έλεγχο τον έχουν όσοι παίρνουν αποφάσεις για την παραγωγή. Κι είναι εντελώς δική τους επιτυχία η καταστροφή του περιβάλλοντος. 
Η κλιματική αλλαγή συμβαίνει όχι διότι οι άνθρωποι έχουν πολύ μεγάλη δύναμη στα χέρια τους, αλλά, αντίθετα, επειδή έχουν πολύ λίγη. Δεν αποφάσισαν οι κάτοικοι της Χαλκιδικής για το ορυχείο στις Σκουριές ούτε οι καταναλωτές για τους ρύπους της Φολκσβάγκεν.

Όλες οι σημαντικές αποφάσεις που καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων, αν θα χτιστεί ή όχι ένα εργοστάσιο, αν κάποιος θα βρει δουλειά ή θα απολυθεί, ποιες τιμές θα έχουν τα αγαθά κλπ, δρομολογούνται από μια μικρή μειοψηφία «επενδυτών». Η εργατική τάξη δεν έχει κανένα λόγο για το τι παράγει, ούτε για το πώς είναι οργανωμένο ένα εργοστάσιο ή μια υπηρεσία. 

Η τεράστια πλειοψηφία, που είμαστε εμείς, αναγκαζόμαστε να παράγουμε πράγματα, πάνω στα οποία δεν έχουμε έλεγχο. Σ’ ολόκληρο τον πλανήτη δεν κρίνουμε εμείς το αν θα φτιάξουμε αυτοκίνητα ή τρένα, βόμβες ή τρακτέρ. 
Η οικονομία υπάρχει για να συσσωρεύονται τα κέρδη κι όχι για να καλύπτονται οι ανάγκες των εργατών κι εργατριών, ούτε για να ικανοποιούνται οι οικολογικές τους ανησυχίες.  

Τι να κάνουμε

Δεν είναι λύση καν το να περάσουν νόμοι με οικολογική ευαισθησία από τη Βουλή. Στο ελληνικό κοινοβούλιο έφτασαν ξανά και ξανά σκάνδαλα, όπως των Σκουριών ή της Λίστας Λαγκάρντ ή ακόμα και το ζήτημα του παράνομου χρέους. Όμως όλες οι προσπάθειες να αλλάξει η κοινωνία μέσα από το κοινοβούλιο είναι καταδικασμένες, γιατί η πραγματική εξουσία ΔΕΝ βρίσκεται εκεί. Γι’ αυτό και κανένα από τα παραπάνω ζητήματα δεν ευοδώθηκε ούτε κατ’ ελάχιστο στους διαδρόμους του «ναού της δημοκρατίας».

Είναι εξαιρετικά σημαντικό «να βγουν στους δρόμους κατά εκατομμύρια και δεκάδες εκατομμύρια» όσες και όσοι  υποφέρουν από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και να απαιτήσουν να πληρώσουν οι πλούσιοι και να οργανωθεί «δημόσιος σχεδιασμός  για άμεση παύση της άχρηστης και επιβλαβούς παραγωγής και μείωσης της ενεργειακής κατανάλωσης». Αυτά ζητούν προοδευτικοί επιστήμονες και αριστεροί οικολόγοι.

Είναι εντελώς απαραίτητη η μαζική κινητοποίηση των από κάτω, αλλά δεν αρκεί. Επειδή ο κόμπος έχει φτάσει στο χτένι, δεν υπάρχει και καμιά ουσιαστική πιθανότητα να «πιεστούν» οι κυβερνήσεις για να πάρουν πραγματικά μέτρα, πέρα από κούφιες φράσεις. Οι κυβερνήσεις όλου του πλανήτη είναι σαφώς ταγμένες υπέρ των κερδών του κεφαλαίου. Το παγκόσμιο «πιστεύω» όλων των κυβερνώντων συμπυκνώνεται στη φράση της Θάτσερ «There is no alternative», «Δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική».

Ό,τι και να γίνει, τα χρήματα θα πηγαίνουν πρώτα στους τραπεζίτες και τελευταία στην πυροπροστασία και τις ανάγκες της πυροσβεστικής. Τρανό παράδειγμα η Περιφέρεια Αττικής που – επί της Ρένας Δούρου του ΣΥΡΙΖΑ –  έδωσε περισσότερα κονδύλια στο έκτρωμα του γηπέδου Αγια-Σοφιάς του Μελισσανίδη παρά στην πυρόσβεση όλου του νομού. Και τη μέρα του καύσωνα και της πυρκαγιάς στο Μάτι, πέρα από την πλήρη ανοργανωσιά,  δεν λειτουργούσε κανένας πυροσβεστικός κρουνός στην περιοχή. Οι νεοφιλελεύθεροι, δεξιοί και «αριστεροί»,  δεν γίνεται να πειθαναγκαστούν να πάρουν μέτρα ενάντια στο κεφάλαιο και να ενδιαφερθούν για το περιβάλλον. Πρέπει να ανατραπούν.  

 Η μόνη πιθανότητα να γίνει πράξη το σύνθημα «Όλοι μαζί μπορούμε» είναι το να αφαιρέσουμε την εξουσία από τους καπιταλιστές και τραπεζίτες. Ο μόνος τρόπος για να μην καταστραφεί ο πλανήτης είναι η τάξη που παράγει να γίνει και η τάξη που θα αποφασίζει. Ή, όπως το έθετε η Ρόζα Λούξεμπουργκ, το δίλημμα είναι «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα».

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο 2018 στην εφημερίδα «Kόκκινο Νήμα», φ. 3)