Εισαγωγικό σημείωμα της σύνταξης της «Κόκκινης»

Φέτος συμπληρώθηκαν 84 χρόνια από τη λήξη του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Τότε ακριβώς γράφτηκε και αυτό το κλασικό κείμενο του Τρότσκι. Κλασικό, επειδή περιέχει μέσα σε πολύ λίγες γραμμές μια απλή και πεντακάθαρη εξήγηση για την πανωλεθρία της ισπανικής επανάστασης που ξεκίνησε το 1936 ενάντια στο φασιστικό πραξικόπημα του Φράνκο.

Οι νεκροθάφτες της επανάστασης ήταν οι ηγεσίες των δημοκρατικών κομμάτων και των αναρχικών, που στο όνομα του «αντιφασιστικού αγώνα» έβαλαν φρένο στην κοινωνική επανάσταση. Έτσι, ενώ η τάξη των αφεντικών της γης και της βιομηχανίας είχε περάσει ολοκληρωτικά με το πλευρό του πραξικοπηματία Φράνκο, οι εργάτες και οι εργάτριες που ξεσηκώθηκαν εναντίον του δεν επιτρεπόταν να αγγίξουν τη γη και τις επιχειρήσεις των φρανκιστών.

Όμως, «όποιος κάνει μισή επανάσταση, σκάβει τον ίδιο του τον λάκκο» έγραφε ο Σαιν Ζυστ, συναρχηγός του Ροβεσπιέρου. Αν η γη και τα εργοστάσια είχαν δοθεί σ΄ αυτούς και αυτές που τα δουλεύουν, θα είχαν ισχυρό κίνητρο για να τα υπερασπίσουν από την επιστροφή των αφεντικών. Τώρα η επανάσταση, σαν ποδήλατο που δεν μπορούσε πια να προχωρήσει, έπεσε. Και ο εμφύλιος πόλεμος που κόστισε σε αίμα ένα εκατομμύριο νεκρούς, κατέληξε σε θρίαμβο των φασιστών και των αφεντικών.

Ο τρόπος με τον οποίο ο Τρότσκι επιχειρηματολογεί και συνοψίζει γίνεται ένα δυνατό, ειρωνικό και σπινθηροβόλο κείμενο που δεν απελπίζει, αλλά καλεί σε εγρήγορση και αγώνα. Ελάχιστοι συγγραφείς μπορούν να είναι τόσο ακριβείς στην περιγραφή των δεινών και ταυτόχρονα τόσο ικανοί στο να γοητεύουν το μυαλό και να ξεσηκώνουν την καρδιά για στράτευση και αποφασισμένο αγώνα.

Αξίζει τον κόπο να μην προσπεράσουμε το κείμενο του Τρότσκι.

*(Το συγκεκριμένο άρθρο του ηγέτη της ρωσικής επανάστασης το αντλήσαμε από το Marxist Internet Archive)

Οι εφευρέτες της ομπρέλας

Ένας παλιός Γάλλος χιουμορίστας έγραψε κάποτε ένα ευθυμογράφημα για το πώς ένας μικροαστός έφτασε να εφεύρει την ομπρέλα. Περπατώντας στον δρόμο με βροχή, άρχισε να σκέπτεται πόσο ωραία θα ήταν αν οι δρόμοι ήταν καλυμμένοι με στέγες. Αλλά αυτό θα επηρέαζε την ελεύθερη κυκλοφορία του αέρα. Θα έπρεπε λοιπόν να μετακινηθεί από τον πεζόδρομο, με κάποιο είδος μοχλού που θα κρατούσε στα χέρια του, κλπ, κλπ. Τέλος, ο εφευρέτης μας αναφώνησε, «Διάβολε, αυτό είναι μια ομπρέλα!» Εφευρέτες της ομπρέλας μπορεί να συναντήσει κανείς σε κάθε βήμα μεταξύ των «αριστεριστών»!

Στην εποχή του, ο μπολσεβικισμός είχε σε ανυποληψία την ρεφορμιστική πολιτική για πολλά χρόνια. Αλλά στα χρόνια της αντίδρασης, οι σταλινικοί μαζί με όλους τους υποτελείς τους έχουν αρχίσει να ανακαλύπτουν εκ νέου την ομπρέλα του ρεφορμισμού: «το Λαϊκό Μέτωπο» (συμμαχία με την αστική τάξη), το καθήκον του προλεταριάτου να υπερασπιστεί τη δημοκρατική πατρίδα (σοσιαλπατριωτισμός), και ούτω καθεξής. Και το κάνουν με όλη τη δύναμη της άγνοιας!

Μια άλλη πρόσφατη ανακάλυψη της ομπρέλας

Στη μεξικανική εφημερίδα El Popular, η οποία έχει αποχτήσει σχεδόν διεθνή φήμη για την εμβρίθεια, πολυμάθεια, την ειλικρίνεια της σκέψης, και το επαναστατικό χαρακτήρα της πολιτικής του Γκιγιέρμο Λεόν Βέγκας (Μεξικανός δημοσιογράφος), ο οποίος δεν είναι εντελώς άγνωστος στους αναγνώστες μας, έρχεται να υπερασπιστεί την πολιτική του ισπανικού Λαϊκού Μετώπου με τη βοήθεια πρόσφατης ανακάλυψης της ομπρέλας. Ο πόλεμος στην Ισπανία, βλέπετε, δεν είναι πόλεμος για τον σοσιαλισμό, αλλά μάλλον πόλεμος ενάντια στον φασισμό. Και στον πόλεμο κατά του φασισμού, είναι ανεπίτρεπτο να προβαίνουμε σε τέτοιου είδους τυχοδιωκτισμούς, όπως η απαλλοτρίωση των εργοστασίων και γης. Μόνο φίλοι του φασισμού μπορεί να προτείνουν τέτοια μέτρα. Και ούτω καθεξής και ούτω καθεξής. Τα ιστορικά γεγονότα προφανώς δεν ασκούν καμιά επίδραση πάνω σε ανθρώπους που ζουν στο βασίλειο των δημοσιογραφικών φυλλάδων.

Ο κ. Λεόν δεν γνωρίζει ότι η ίδια ομπρέλα είχε χρησιμοποιηθεί για τους ίδιους λόγους από τους Ρώσους Μενσεβίκους και τους Σοσιαλεπαναστάτες (το κόμμα του Κερένσκι). Ποτέ δεν κουράζονταν να επαναλαμβάνουν ότι η Ρωσική Επανάσταση ήταν «δημοκρατική» και όχι σοσιαλιστική, ότι σε έναν πόλεμο με τη Γερμανία, η οποία απειλούσε να καταπνίξει την νεαρή ρεπουμπλικανική δημοκρατία, κάθε απόπειρα να εμπλακούμε σε τέτοιου είδους περιπέτειες όπως την απαλλοτρίωση των μέσων παραγωγής ήταν σα να βοηθάμε τον Χοετζόλλερν. Και δεδομένου ότι δεν ήταν λίγοι οι αχρείοι ανάμεσά τους, υποστήριζαν επίσης ότι οι Μπολσεβίκοι τα έκαναν όλα αυτά για κάποιο μυστικό λόγο.

Ο ταξικός χαρακτήρας της επανάστασης

Εάν μια επανάσταση είναι «αντιφασιστική» ή προλεταριακή, αστική ή σοσιαλιστική, δεν καθορίζεται από τις ετικέτες που της κολλάνε, αλλά από την ταξική δομή ενός συγκεκριμένου έθνους. Για τον Λεόν, η εξέλιξη της κοινωνίας περίπου από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, έχει περάσει απαρατήρητη. Ωστόσο, η εξέλιξη αυτή στις καπιταλιστικές χώρες έχει καταστρέψει τη μικρομεσαία αστική τάξη, παραγκωνίζοντάς την στο περιθώριο, υποβαθμίζοντάς την και συρρικνώνοντάς την. Οι βασικές τάξεις στη σύγχρονη κοινωνία, όπως η Ισπανία, είναι η αστική τάξη και το προλεταριάτο. Η μεσαία τάξη δεν μπορεί -σε κάθε περίπτωση, για μεγάλο χρονικό διάστημα- να ασκήσει εξουσία, που θα πρέπει να είναι είτε στα χέρια της αστικής τάξης ή στα χέρια του προλεταριάτου. Στην Ισπανία, η αστική τάξη, από φόβο να μην χάσει την περιουσία της, τραβήχτηκε πλήρως στο στρατόπεδο του φασισμού. Η μόνη ικανή τάξη να διεξάγει μια σοβαρή πάλη ενάντια στον φασισμό είναι το προλεταριάτο. Αυτό και μόνο θα μπορούσε να συσπειρώσει τις καταπιεζόμενες μάζες, πάνω απ’ όλα, την ισπανική αγροτιά. Αλλά εξουσία των εργαζομένων μπορεί να είναι μόνο η σοσιαλιστική εξουσία.

Το παράδειγμα της Κίνας και της Ρωσίας

Αλλά, αντικειμενικά ο άμεσος στόχος του κ. Λεόν, είναι η πάλη ενάντια στον φασισμό. Όλες οι δυνάμεις μας πρέπει να κατευθύνονται σε αυτόν τον άμεσο στόχο, κλπ, κλπ. Φυσικά, φυσικά! Αλλά πείτε μας, παρακαλώ, γιατί κατά τη διάρκεια ενός αγώνα ενάντια στον φασισμό πρέπει η γη να ανήκει στους γαιοκτήμονες και τα εργοστάσια και οι μύλοι στους καπιταλιστές, οι οποίοι είναι όλοι στο στρατόπεδο του Φράνκο; Είναι ίσως επειδή οι αγρότες και οι εργάτες «δεν έχουν ωριμάσει» για την κατάληψη της γης και των εργοστασίων; Αλλά απέδειξαν την ωριμότητά τους απαλλοτριώνοντας με δική τους πρωτοβουλία τη γη και τα εργοστάσια. Αντιδραστικοί, οι οποίοι αυτο-αποκαλούνται Δημοκράτες, υπό την ηγεσία των σταλινικών, κατάφεραν να διαλύσουν αυτό το ισχυρό κίνημα στο όνομα δήθεν του «αντιφασισμού», και στην πραγματικότητα για το συμφέρον των αστών ιδιοκτητών.

Ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα. Προς το παρόν, η Κίνα έχει εμπλακεί σε έναν πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, σε ένα δίκαιο, αμυντικό πόλεμο εναντίον ληστών και καταπιεστών. Με αυτόν τον πόλεμο ως πρόσχημα, η κυβέρνηση του Τσιάνγκ Κάι-Σεκ, με τη βοήθεια της κυβέρνησης του Στάλιν, έχει συντρίψει κάθε επαναστατικό αγώνα και πάνω απ’ όλα τον αγώνα των αγροτών για γη. Οι εκμεταλλευτές και οι σταλινικοί λένε: «Τώρα δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να λυθεί το αγροτικό ζήτημα. Τώρα το θέμα είναι ο κοινός αγώνας κατά του Μικάδο». Ωστόσο, είναι αυτονόητο ότι οι Κινέζοι χωρικοί από τη στιγμή που έχουν στην κατοχή τους τη γη, θα την υπερασπιστούν με νύχια και με δόντια ενάντια στους Ιάπωνες ιμπεριαλιστές. Πρέπει να υπενθυμίσουμε για άλλη μια φορά ότι αν η Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν σε θέση να θριαμβεύσει σε έναν πόλεμο διάρκειας τριών ετών εναντίον αμέτρητων εχθρών, συμπεριλαμβανομένου του εκστρατευτικού σώματος από τις ισχυρότερες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, αυτή η νίκη ήταν εξασφαλισμένη μόνο και μόνο και πάνω απ’ όλα από το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου οι αγρότες είχαν αποκτήσει την κατοχή της γης και οι εργάτες την κατοχή των μύλων και των εργοστασίων. Μόνο η συγχώνευση της σοσιαλιστικής ανατροπής με τον εμφύλιο πόλεμο έκανε τη Ρωσική Επανάσταση ακαταμάχητη.

Οι τζέντλεμεν όπως ο κ. Λεόν προσδιορίζουν τον χαρακτήρα της επανάστασης από το όνομα που της δίνουν οι αστοί φιλελεύθεροι και όχι από τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται στην πραγματική ταξική πάλη, ούτε από τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αισθητή – ακόμα κι αν δεν είναι πάντα σαφώς κατανοητή, από τις επαναστατικές μάζες. Κοιτάμε την ισπανική επανάσταση όχι μέσα από τα μάτια των φιλελεύθερων μικροαστών φιλισταίων σαν τον Αθάνια αλλά μέσα από τα μάτια των εργατών της Βαρκελώνης και της Αστούριας, καθώς και των αγροτών της Σεβίλης οι οποίοι αγωνίζονται για τους μύλους και τα εργοστάσια, για τη γη, για ένα καλύτερο μέλλον, όχι και καθόλου για την παλιά κοινοβουλευτική ομπρέλα του Λαϊκού Μετώπου.

Η άδεια αφαίρεση του «αντιφασισμού»

Οι ίδιες οι έννοιες του «αντιφασισμού» και του «αντιφασιστικού» είναι μυθοπλασία και απάτη. Ο Μαρξισμός προσεγγίζει όλα τα φαινόμενα από ταξική σκοπιά. Ο Αθάνια [σημ. της ΚΟΚΚΙΝΗΣ: ρεπουμπλικάνος πρωθυπουργός, ανέλαβε τον Φλεβάρη 1936, επικεφαλής της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου] είναι «αντιφασίστας» μόνο στον βαθμό που ο φασισμός εμποδίζει τους αστούς διανοούμενους να κάνουν κοινοβουλευτική ή άλλη καριέρα. Όταν ο Αθάνια είναι αναγκασμένος να επιλέξει μεταξύ φασισμού και προλεταριακής επανάστασης, θα διαλέγει πάντα το στρατόπεδο του φασισμού. Αυτό αποδεικνύει ολόκληρη η πολιτική του στη διάρκεια των επτά χρόνων της επανάστασης [σημ. της ΚΟΚΚΙΝΗΣ: Ο Λέων Τρότσκι μετρά την ισπανική επανάσταση από τον Απρίλη του 1931, όταν ανατράπηκε με εξέγερση των λαϊκών μαζών το προηγούμενο δικτατορικό καθεστώς και ο βασιλιάς και επικράτησε για πρώτη φορά στη χώρα η Δημοκρατία].

Από την άλλη πλευρά, το σύνθημα «ενάντια στον φασισμό, για τη δημοκρατία!» δεν μπορεί να προσελκύσει εκατομμύρια και δεκάδες εκατομμύρια του πληθυσμού κατά τη διάρκεια του πολέμου, επειδή δεν υπήρχε και δεν υπάρχει δημοκρατία στο στρατόπεδο των Δημοκρατικών. Και με τον Φράνκο και με τον Αθάνια υπήρξε στρατιωτική δικτατορία, λογοκρισία, αναγκαστική επιστράτευση, πείνα, αίμα και θάνατος. Το αφηρημένο σύνθημα «Για τη δημοκρατία!» αρκεί για τους φιλελεύθερους δημοσιογράφους, όχι όμως και για τους καταπιεσμένους εργάτες και αγρότες. Δεν έχουν τίποτα να υπερασπίσουν εκτός από τη σκλαβιά και τη φτώχεια τους. Θα κατευθύνουν όλες τις δυνάμεις τους για τη συντριβή του φασισμού μόνο αν, την ίδια στιγμή, είναι σε θέση να κάνουν πραγματικότητα νέες και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Κατά συνέπεια, ο αγώνας του προλεταριάτου και των φτωχότερων αγροτών ενάντια στον φασισμό δεν μπορεί με την κοινωνική έννοια να είναι αμυντικός, αλλά μόνο επιθετικός. Αυτός είναι ο λόγος που τον κάνει τον Λεόν να χάνει τον στόχο του και ακολουθώντας τους πιο «έγκυρους» Φιλισταίους, να μας διδάσκει ότι ο μαρξισμός απορρίπτει ουτοπίες, και ότι η ιδέα της σοσιαλιστικής επανάστασης στη διάρκεια ενός αγώνα ενάντια στον φασισμό είναι ουτοπική. Στην πραγματικότητα, η χειρότερη και πιο αντιδραστική μορφή ουτοπίας είναι η ιδέα ότι είναι δυνατόν να αγωνίζεσαι ενάντια στον φασισμό χωρίς ανατροπή της καπιταλιστικής οικονομίας.

Η Νίκη Ήταν Δυνατή

Το πραγματικά εκπληκτικό είναι η πλήρης άγνοια αυτών των ανθρώπων. Δεν έχουν καμία ιδέα για την ύπαρξη του Μαρξ και του Ένγκελς κατ’ αρχήν και για την παγκόσμια φιλολογία στην οποία η έννοια της δημοκρατικής επανάστασης και του ενδοταξικού της μηχανισμού έχουν υποστεί ανάλυση. Είναι προφανές ότι ποτέ δεν διάβασαν τα βασικά έγγραφα των τεσσάρων πρώτων συνεδρίων της Κομμουνιστικής Διεθνούς ούτε το θεωρητικό έργο της Τέταρτης Διεθνούς, που αποδεικνύουν και εξηγούν με τρόπο που επιτρέπει ακόμη και σ’ ένα βρέφος να χωνέψει το γεγονός ότι ο αγώνας ενάντια στον φασισμό είναι αδιανόητος στις σύγχρονες συνθήκες, έξω από την μέθοδο της προλεταριακής ταξικής πάλης για την εξουσία. Αυτοί οι τζέντλεμεν αντιλαμβάνονται την ιστορία ως μία επιμελή προσπάθεια προετοιμασίας των συνθηκών για τη σοσιαλιστική επανάσταση, κατανομή ρόλων, και μια θριαμβική αψίδα όπου να αναγράφεται με μεγάλα γράμματα: ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, εξασφαλίζει τη νίκη και στη συνέχεια, καλούνται ευγενικά οι αξιότιμοι αρχηγοί να αναλάβουν τις εξέχουσες θέσεις των υπουργών, πρέσβεων, κλπ. Όχι. Το ζήτημα τίθεται κάπως διαφορετικά, είναι πολύ πιο πολύπλοκο, δύσκολο και επικίνδυνο. Καιροσκόποι, αντιδραστικοί κουφιοκέφαλοι, και δειλοί μικροαστοί δεν έχουν αναγνωρίσει και δεν πρόκειται ποτέ να αναγνωρίσουν μια κατάσταση που θέτει τη σοσιαλιστική ανατροπή στην ημερήσια διάταξη. Για να συμβεί αυτό πρέπει κανείς να είναι επαναστάτης Μαρξιστής, ένας μπολσεβίκος. Για να το κάνει αυτό κάποιος, πρέπει να είναι σε θέση να περιφρονεί την κοινή γνώμη της «μορφωμένης» μικροαστικής τάξης, στην οποία αντανακλώνται μόνο οι εγωιστικοί ταξικοί φόβοι του καπιταλισμού.

Το προλεταριάτο ήταν αρκετά ισχυρό

Οι ηγέτες της CNT και της FAI δήλωσαν μετά την εξέγερση του Μάη 1937: «Αν θέλαμε, θα μπορούσαμε, ανά πάσα στιγμή, να είχαμε καταλάβει την εξουσία, επειδή όλες οι δυνάμεις ήταν με το μέρος μας, αλλά εμείς δεν θέλουμε καμία δικτατορία» κλπ. , κλπ. Τι Αναρχικοί υπηρέτες της αστικής τάξης! Το αν δεν το έκαναν ή δεν θέλησαν να το κάνουν είναι μακροπρόθεσμα ένα δευτερεύον ζήτημα. Παραδέχονται όμως ότι η εξεγερτική δύναμη του προλεταριάτου ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να πάρει την εξουσία. Αν είχε μια επαναστατική και όχι μια προδοτική ηγεσία, θα είχε καθαρίσει τον κρατικό μηχανισμό από όλους τους Αθάνια, θα εγκαθίδρυε την εξουσία των Σοβιέτ, θα έδινε τη γη στους αγρότες, τους μύλους και τα εργοστάσια στους εργάτες – και η Ισπανική επανάσταση θα είχε γίνει σοσιαλιστική και ακατανίκητη.

Αλλά επειδή δεν υπήρχε κανένα επαναστατικό κόμμα στην Ισπανία, και επειδή υπήρχε αντ’ αυτού ένα πλήθος αντιδραστικών που φαντάζονται τους εαυτούς τους ως Σοσιαλιστές και Αναρχικούς, πέτυχαν κάτω από το σήμα του Λαϊκού Μετώπου να στραγγαλίσουν τη σοσιαλιστική επανάσταση και να εξασφαλίσουν τη νίκη του Φράνκο.

Είναι απλά γελοίο να δικαιολογείς την ήττα με αναφορές στη στρατιωτική επέμβαση των Ιταλών φασιστών και Γερμανών Ναζί, και στη δόλια συμπεριφορά της γαλλικής και βρετανικής «δημοκρατίας». Οι εχθροί πάντα θα παραμείνουν εχθροί. Η αντίδραση πάντα θα παρεμβαίνει όποτε μπορεί. Η ιμπεριαλιστική «δημοκρατία» πάντα θα προδίνει. Αυτό σημαίνει ότι η νίκη του προλεταριάτου είναι αδύνατη σε γενικές γραμμές! Αλλά τι γίνεται με τη νίκη του φασισμού στην Ιταλία και το ίδιο στη Γερμανία; Δεν υπάρχει παρέμβαση εκεί. Αντ’ αυτού είχαμε εκεί ένα ισχυρό προλεταριάτο και ένα πολύ μεγάλο Σοσιαλιστικό Κόμμα και, στην περίπτωση της Γερμανίας, ένα μεγάλο Κομμουνιστικό Κόμμα, επίσης. Γιατί, λοιπόν, δεν υπήρξε εκεί νίκη επί του φασισμού; Ακριβώς επειδή τα ηγετικά κόμματα προσπάθησαν να περιορίσουν το ζήτημα και στις δύο αυτές χώρες σε έναν αγώνα «ενάντια στον φασισμό», όταν μόνο μια σοσιαλιστική επανάσταση μπορεί να νικήσει τον φασισμό.

Η ισπανική επανάσταση ήταν ένα μεγάλο σχολείο. Είναι απαράδεκτο να επιτραπεί η παραμικρή επιπολαιότητα στην αντιμετώπιση των πολύτιμων διδαγμάτων της. Κάτω ο τσαρλατανισμός, οι μωρολογίες, η αυτάρεσκη άγνοια και ο διανοητικός παρασιτισμός! Θα πρέπει να εξετάζουμε σοβαρά και ειλικρινά τα ζητήματα και να προετοιμαζόμαστε για το μέλλον.

(Λέον Τρότσκι, Καλοκαίρι 1939, Κογιοακάν, Μεξικό)