* «Τρι­κυ­μία», Σέξ­πιρ

Γράφει η Κική Σταματόγιαννη  

{Το άρθρο αυτό γράφτηκε πριν εννιά χρόνια, με αφορμή τις συγκρούσεις στο Σάρλοτσβιλ των ΗΠΑ, στις 12 Αυγούστου 2016, όπου δολοφονήθηκε η διαδηλώτρια Χέδερ Χάγιερ από επίθεση φασίστα.

Το κείμενο αποτελεί μια αναφορά στην ιστορία του αμερικανικού ναζισμού, στο πώς γεννήθηκε και έχασε τη μάχη από το εργατικό κίνημα τη δεκαετία του ‘30}

Οι αμε­ρι­κα­νοί ναζί που χτύ­πη­σαν την αντι­φα­σι­στι­κή δια­δή­λω­ση στο Σάρ­λο­τσβιλ, αφή­νο­ντας πίσω τους νε­κρούς και τραυ­μα­τί­ες, δεν ήρθαν από το που­θε­νά. Είναι σάρκα από τη σάρκα της πιο “σκο­τει­νής” και συ­ντη­ρη­τι­κής Αμε­ρι­κής, ζυ­μω­μέ­νοι με το ρα­τσι­στι­κό και φυ­λε­τι­κό μίσος που επι­βιώ­νει ακόμα και σή­με­ρα στον Νότο, ενά­μι­ση και πλέον αιώνα μετά τον εμ­φύ­λιο πό­λε­μο. Πρό­κει­ται για τον πό­λε­μο στον οποίο  συ­ντρί­φτη­καν στρα­τιω­τι­κά οι νό­τιες Πο­λι­τεί­ες και ανα­γκά­στη­καν να απε­λευ­θε­ρώ­σουν τους μαύ­ρους σκλά­βους τους. Ο Ρό­μπερτ Λη, επι­κε­φα­λής του στρα­τού των Νο­τί­ων, φα­να­τι­κός υπο­στη­ρι­κτής της δου­λεί­ας και των προ­νο­μί­ων των γαιο­κτη­μό­νων, υπήρ­ξε έκτο­τε η ση­μαία και το σύμ­βο­λο της “λευ­κής ανω­τε­ρό­τη­τας” για τον κάθε ρα­τσι­στή. Η απο­μά­κρυν­ση, λοι­πόν, στον 21ο αιώνα του αγάλ­μα­τος του “στρα­τη­γού Λη” πυ­ρο­δό­τη­σε τα αντα­να­κλα­στι­κά των επι­γό­νων του. Οι συ­γκρού­σεις στο Σάρ­λο­τσβιλ (πο­λι­τεία της Βιρ­τζί­νια) με­τα­ξύ των νο­σταλ­γών του να­ζι­σμού και των αντι­φα­σιστ(ρι)ών, ήρθαν να υπεν­θυ­μί­σουν ότι όσο δεν ξε­μπερ­δεύ­ου­με με τις αι­τί­ες που γεν­νούν τον φα­σι­σμό, αυτός πα­ρα­μέ­νει ένα εφιαλ­τι­κά ρε­α­λι­στι­κό εν­δε­χό­με­νο.

Δεν είναι διό­λου τυ­χαίο ότι η νε­κρα­νά­στα­ση των ζόμπι του να­ζι­σμού συ­μπί­πτει με την προ­ε­δρία του Ντό­ναλντ Τραμπ. Χτύ­πη­μα στα δι­καιώ­μα­τα και τις ελευ­θε­ρί­ες, διά­λυ­ση των -όποιων- υπο­λειμ­μά­των του κοι­νω­νι­κού κρά­τους, ισλα­μο­φο­βία, σε­ξι­στι­κή ρη­το­ρεία, εθνι­κι­στι­κή έπαρ­ση, κο­μπα­σμοί στρα­τιω­τι­κής υπε­ρο­χής και ανοι­χτή απει­λή επέμ­βα­σης απέ­να­ντι σε Βό­ρεια Κορέα και Βε­νε­ζου­έ­λα, οδή­γη­σαν στο ανα­με­νό­με­νο: Ανα­θάρ­ρη­ση των αμε­ρι­κα­νών ναζί και επα­νεμ­φά­νι­σή τους στον δρόμο. Στην αρχή στή­ρι­ξαν ανοι­χτά τις συ­γκε­ντρώ­σεις της Δε­ξιάς υπέρ του Τραμπ και τις επι­θέ­σεις ενά­ντια σε δια­δη­λώ­σεις της αρι­στε­ράς. Μετά ήρθε η ώρα για τη δική τους αυ­τό­νο­μη πα­ρου­σία, όπως στη Βιρ­τζί­νια, με το χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό τίτλο “Unite the Right” (“Ενώ­στε τη Δεξιά”).          

Ο αμε­ρι­κα­νι­κός να­ζι­σμός, γέν­νη­μα-θρέμ­μα της δε­κα­ε­τί­ας του ’30, ανα­με­τρή­θη­κε με την αμε­ρι­κά­νι­κη ερ­γα­τι­κή τάξη και τα συν­δι­κά­τα σε μια σειρά άγριες συ­γκρού­σεις στον δρόμο και προ­σπά­θη­σε να απο­τε­λέ­σει το μα­χη­τι­κό στή­ριγ­μα της ερ­γο­δο­σί­ας, των απερ­γο­σπα­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων και της αστυ­νο­μί­ας. Οι αμε­ρι­κα­νοί ναζί απέ­τυ­χαν και στρα­τιω­τι­κά και πο­λι­τι­κά σε αυτές τις μάχες, και έτσι δεν εξε­λί­χθη­καν ποτέ σε σο­βα­ρή απει­λή για το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα, ανά­λο­γη με τους ομοϊ­δε­ά­τες τους στην Ευ­ρώ­πη. Η ανα­δρο­μή στις μάχες που έδωσε η αμε­ρι­κά­νι­κη ερ­γα­τι­κή τάξη κατά τη δε­κα­ε­τία του ’30 και ιδιαί­τε­ρα στο πώς έφρα­ξε το δρόμο στους φα­σί­στες πα­ρα­μέ­νει κρί­σι­μη για τις μάχες του σή­με­ρα -και όχι μόνο για τις ΗΠΑ.   

Φα­σι­σμός στην Αμε­ρι­κή του ’30

Is there anything left to us but to organize and fight?

For the union makes us strong*

«Όταν θα απλώ­σε­τε τα χέρια σας …. να αρ­πά­ξε­τε τα πα­λά­τια μας και τη χρυ­σω­μέ­νη μας άνεση, θα σας δεί­ξου­με τι ση­μαί­νει δύ­να­μη. Θα απα­ντή­σου­με με οβί­δες και ριπές πο­λυ­βό­λων. Θα λιώ­σου­με εσάς τους επα­να­στά­τες κάτω από τη φτέρ­να μας και θα περ­πα­τή­σου­με πάνω στα πρό­σω­πά σας».

“Η Σι­δε­ρέ­νια Φτέρ­να” – Τζάκ Λό­ντον (1907)

Το προ­φη­τι­κό βι­βλίο του αμε­ρι­κα­νού Τζ. Λό­ντον έμελ­λε να πε­ρι­γρά­ψει με μα­θη­μα­τι­κή ακρί­βεια το φα­σι­στι­κό κί­νη­μα: για ποιο λόγο και πώς συ­γκρο­τεί­ται και εξα­πλώ­νε­ται, τη στή­ρι­ξη που απο­λαμ­βά­νει από τους αστούς και τη λυσ­σα­σμέ­νη τους αντί­δρα­ση απέ­να­ντι σε ό,τι επι­χει­ρεί να το φρε­νά­ρει.   

Τα συ­στα­τι­κά του φα­σι­σμού είναι πάντα και πα­ντού τα ίδια, σχε­δόν απα­ράλ­λα­χτα: φτώ­χεια, απελ­πι­σία, απο­γο­ή­τευ­ση από το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα, αδυ­να­μία της αρι­στε­ράς να αντα­πο­κρι­θεί στο ύψος των κα­θη­κό­ντων που της ανα­λο­γούν.  

Σε ποιες συν­θή­κες, όμως, αρ­χί­ζει να κάνει την εμ­φά­νι­σή του ο φα­σι­σμός στην Αμε­ρι­κή;

Σε μια Αμε­ρι­κή που πα­ρα­λη­ρού­σε με το εμ­βλη­μα­τι­κά ρα­τσι­στι­κό φιλμ, “Η Γέν­νη­ση ενός Έθνους”, όπου οι μαύ­ροι του Νότου πα­ρου­σιά­ζο­νταν σαν τέ­ρα­τα που θέ­λουν να κα­τα­σπα­ρά­ξουν τον πο­λι­τι­σμό των λευ­κών.

Σε μια Αμε­ρι­κή με βαθιά ρι­ζω­μέ­νο τον εθνι­κι­σμό ήδη από τα χρό­νια του Αμε­ρι­κα­νι­κού Εμ­φυ­λί­ου: “Μία χώρα! Μία γλώσ­σα! Μία ση­μαία!”.

Σε μια Αμε­ρι­κή που ει­σή­γα­γε στον κόσμο την έν­νοια του “λυν­τσα­ρί­σμα­τος” ανά­γο­ντας τις ρα­τσι­στι­κές επι­θέ­σεις ενα­ντί­ων των μαύ­ρων πο­λι­τών της σε δη­μό­σιο θέαμα με εκα­το­ντά­δες συμ­με­τέ­χο­ντες. Δεν ήταν ένα αξιο­κα­τά­κρι­το πε­ρι­στα­τι­κό λίγων φα­να­τι­κών, αλλά μια ευ­ρύ­τα­τα απο­δε­κτή πρα­κτι­κή, όπου εμπλε­κό­ταν ολό­κλη­ρη η το­πι­κή κοι­νω­νία. Μια Αμε­ρι­κή που που­λού­σε για 50 σεντς καρτ πο­στάλ, με τα παι­δά­κια της να πο­ζά­ρουν δίπλα στα άψυχα κορ­μιά μαύ­ρων, που κρέ­μο­νταν από τα δέ­ντρα σαν “πε­ρί­ερ­γα φρού­τα”.  

Σε μια Αμε­ρι­κή που στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα νο­μι­μο­ποιού­σε τη δράση της Κου Κλουξ Κλαν, η οποία ήδη το 1924 αριθ­μού­σε 4,5 εκα­τομ­μύ­ρια μέλη, με το 20% των λευ­κών αν­δρών του Νότου να δη­λώ­νουν πε­ρή­φα­να την έντα­ξή τους σε αυτήν. Σε μια Αμε­ρι­κή, που ανε­χό­ταν μια ρα­τσι­στι­κή ορ­γά­νω­ση πα­νε­θνι­κής εμ­βέ­λειας με ιδε­ο­λο­γία αρ­κε­τά κο­ντι­νή με την ιδε­ο­λο­γία των ναζί. Ένιω­θε σαν κα­θή­κον να σώσει την χώρα από “το χάος και την αναρ­χία των Νέ­γρων”, να δια­φυ­λά­ξει την τάξη και τις πα­ρα­δο­σια­κές “αμε­ρι­κα­νι­κές αξίες” και μι­λού­σε ανοι­χτά κατά των εβραί­ων, των κα­θο­λι­κών, των με­τα­να­στών, των κομ­μου­νι­στών, των άθεων, των ομο­φυ­λό­φι­λων.

Σε μια Αμε­ρι­κή που δεν σο­κα­ρί­στη­κε με την εί­δη­ση του φυ­λε­τι­κού δια­χω­ρι­σμού των εβραί­ων στη Γερ­μα­νία ή της δί­ω­ξης των κομ­μου­νι­στών ή της διά­λυ­σης των ερ­γα­τι­κών συν­δι­κά­των. Οι δια­κρί­σεις, ο απο­κλει­σμός, η στέ­ρη­ση δι­καιω­μά­των από συ­γκε­κρι­μέ­νες κα­τη­γο­ρί­ες πο­λι­τών ήταν εξαι­ρε­τι­κά οι­κεία για την αμε­ρι­κα­νι­κή νο­ο­τρο­πία και πρα­κτι­κή.

Σε μια Αμε­ρι­κή όπου ήδη από το 1919 έκανε λόγο για την Κόκ­κι­νη Απει­λή και τη συν­δύ­α­ζε με την τα­χύ­τα­τη ανά­πτυ­ξη των ερ­γα­τι­κών συν­δι­κά­των και την ανα­γνώ­ρι­ση της δρά­σης τους από με­γά­λα τμή­μα­τα του ερ­γα­τι­κού πλη­θυ­σμού.

Σε μια Αμε­ρι­κή που δεν δε­χό­ταν ότι οι άν­θρω­ποι είναι τα προ­ϊ­ό­ντα του κοι­νω­νι­κού τους πε­ρι­βάλ­λο­ντος και μια σειρά από προ­γράμ­μα­τα ευ­γο­νι­κής χρη­μα­το­δο­τού­νταν από πά­μπλου­τους καθ’ όλα ευ­υ­πό­λη­πτους αμε­ρι­κα­νούς, όπως ο Άντριου Κάρ­νε­γκι και ο Τζων Ροκ­φέλ­λερ. Η προ­σπά­θεια απο­σκο­πού­σε στο να «διορ­θω­θούν» τα προ­βλή­μα­τα γε­νε­τι­κής με υπο­χρε­ω­τι­κές στει­ρώ­σεις φυ­λα­κι­σμέ­νων, άπο­ρων και ψυ­χι­κά ασθε­νών. Στό­χος: η δια­τή­ρη­ση της φυ­λε­τι­κής κα­θα­ρό­τη­τας του αμε­ρι­κα­νι­κού έθνους.

Σε μια τέ­τοια Αμε­ρι­κή ο φα­σι­σμός μπο­ρού­σε να βγά­λει ρίζες και να απλω­θεί. Έγινε όμως έτσι;

Ο σκο­τει­νός ρόλος του κυ­ρί­ου Φορντ και άλλων

Τόσο τα φα­σι­στι­κά κα­θε­στώ­τα στην Ευ­ρώ­πη όσο και οι φα­σι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις στις ΗΠΑ ενι­σχύ­θη­καν και χρη­μα­το­δο­τή­θη­καν από μια κλίκα αμε­ρι­κα­νών επι­χει­ρη­μα­τιών. Φορντ, Χήρστ, Ροκ­φέλ­λερ, Τζό­ζεφ Κέν­νε­ντυ, Standard Oil, Coca Cola, General Motors, General Electric, National City Bank υπο­στή­ρι­ξαν ανοι­χτά τον φα­σι­σμό ως την κα­λύ­τε­ρη εναλ­λα­κτι­κή λύση απέ­να­ντι στην εξά­πλω­ση του κομ­μου­νι­σμού. Ιδιαί­τε­ρα μά­λι­στα η σχέση του Χηρστ με τους Ναζί το 1934 εξε­λί­χθη­κε σε κρί­σι­μο πα­ρά­γο­ντα για την εξά­πλω­ση της αντι­κομ­μου­νι­στι­κής προ­πα­γάν­δας μέσα από τον αμε­ρι­κα­νι­κό Τύπο, σε μια προ­σπά­θεια να διευ­ρύ­νει τη συ­μπά­θεια των αμε­ρι­κα­νών για τον φα­σι­σμό, εξι­δα­νι­κεύ­ο­ντάς τον.

Ο Φορντ, από την άλλη πλευ­ρά, ένας ορ­κι­σμέ­νος εχθρός των συν­δι­κά­των και της ορ­γα­νω­μέ­νης ερ­γα­τι­κής τάξης, στην προ­σπά­θειά του να χτυ­πή­σει τον συν­δι­κα­λι­σμό στα ερ­γο­στά­σια, κα­θιέ­ρω­σε την εβδο­μά­δα των 5 ημε­ρών, με 8 ώρες δου­λειάς και 5 δο­λά­ρια με­ρο­κά­μα­το, σε μια εποχή που το μέσο με­ρο­κά­μα­το στις αυ­το­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νί­ες ήταν 2,5 δο­λά­ρια. Η προ­ϋ­πό­θε­ση για την πρό­σλη­ψη (με τον “προ­νο­μια­κό” μισθό των 5 δο­λα­ρί­ων) ήταν η έγ­γρα­φη βε­βαί­ω­ση από τους ερ­γα­ζό­με­νους ότι δεν πρό­κει­ται να εντα­χτούν ποτέ σε κά­ποιο συν­δι­κά­το. Την ίδια στιγ­μή ο Φορντ δια­κή­ρυτ­τε με πάθος το αντι­ση­μι­τι­κό του μένος: “Το μόνο αντί­δο­το στην επιρ­ροή των εβραί­ων είναι η επι­στρο­φή στην πε­ρη­φά­νια της φυλής”.  

Πότε κά­νουν την εμ­φά­νι­σή τους οι φα­σί­στες στην Αμε­ρι­κή;

Όταν ανα­φε­ρό­μα­στε σε φα­σι­στι­κό κίν­δυ­νο στις ΗΠΑ, προ­σα­να­το­λι­ζό­μα­στε στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του ’30, οπότε και αρ­χί­ζουν να γί­νο­νται ορα­τοί στους δρό­μους ως άμε­σος κίν­δυ­νος. Και πριν από αυτό το χρο­νι­κό ση­μείο όμως, οι εξα­θλιω­μέ­νοι ερ­γά­τες και αγρό­τες, οι λού­μπεν και οι μι­κρο­α­στοί, που ένιω­θαν να συν­θλί­βο­νται ανά­με­σα στο με­γά­λο κε­φά­λαιο και τη βιο­μη­χα­νι­κή ερ­γα­τι­κή τάξη, έβρι­σκαν τον ρόλο τους μέσα σε συμ­μο­ρί­ες που δρού­σαν γκαν­γκ­στε­ρι­κά, συμ­με­τέ­χο­ντας σε ορ­γα­νω­μέ­νες επι­θέ­σεις σε συν­δι­κα­λι­στές, γρα­φεία σω­μα­τεί­ων, κομ­μου­νι­στές.   

Από την πλευ­ρά του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος και της αρι­στε­ράς είχε κα­τα­νοη­θεί εγκαί­ρως ότι δεν έπρε­πε να υπο­τι­μη­θεί ο μι­κρός αριθ­μός ή ο το­πι­κός χα­ρα­κτή­ρας των φα­σι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων. Ένα φα­σι­στι­κό ρεύμα από τα κάτω θα μπο­ρού­σε να εξα­πλω­θεί ρα­γδαία μέσα σε ελά­χι­στα χρό­νια, όπως συ­νέ­βη σε Ιτα­λία και Γερ­μα­νία, όπου οι φα­σί­στες από μια πε­ρι­θω­ρια­κή πο­λι­τι­κή δύ­να­μη έφτα­σαν να κα­τα­λά­βουν την εξου­σία.

Η αμε­ρι­κα­νι­κή αρι­στε­ρά (το ΚΚ, το Σο­σια­λι­στι­κό Κόμμα και οι Τρο­τσκι­στές του SWP) κι­νη­το­ποί­η­σαν χι­λιά­δες μέλη στον αντι­φα­σι­στι­κό αγώνα κά­νο­ντας έκ­κλη­ση στα σω­μα­τεία να είναι σε επα­γρύ­πνη­ση ενά­ντια στον φα­σι­στι­κό κίν­δυ­νο. “Δώ­σα­με αίμα και μάρ­τυ­ρες για να χτί­σου­με αυτά τα σω­μα­τεία. Θα τα υπε­ρα­σπι­στού­με μέχρι θα­νά­του”. Και πράγ­μα­τι το έκα­ναν, δεί­χνο­ντας με τον τρόπο αυτό οι ηγέ­τες του SWP ότι αξιο­λο­γού­σαν ως ιδιαί­τε­ρα σο­βα­ρή τη φα­σι­στι­κή απει­λή. 

1934: το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα σε πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο

Μια σειρά πολύ επι­θε­τι­κές, καλά ορ­γα­νω­μέ­νες και υπο­δειγ­μα­τι­κά πε­ρι­φρου­ρη­μέ­νες απερ­γί­ες συ­ντά­ρα­ξαν την αμε­ρι­κα­νι­κή βιο­μη­χα­νία και άλ­λα­ξαν τον τρόπο δρά­σης των ερ­γα­τών, με την ορ­γά­νω­ση επι­τρο­πών ερ­γα­τ(ρι)ών και ανέρ­γων και την ορ­γά­νω­ση ομά­δων αυ­το­ά­μυ­νας. Το 1934 θα μπο­ρού­σε να χα­ρα­κτη­ρι­στεί  ως η χρο­νιά του Το­λέ­δο (απερ­γία στην Auto-Lite), της Μι­νε­ά­πο­λις (απερ­γία των Τήμ­στερς – των οδη­γών φορ­τη­γών) και του Σαν Φραν­σί­σκο (λι­με­νερ­γά­τες). Είναι η χρο­νιά που δό­θη­κε η μάχη από τη βάση των συν­δι­κά­των, συχνά σε κό­ντρα με τις συν­δι­κα­λι­στι­κές ηγε­σί­ες. Ένας από τους πα­ρά­γο­ντες που έκρι­ναν την έκ­βα­ση και των τριών απερ­γιών ήταν το γε­γο­νός ότι στην κα­θο­δή­γη­ση βρί­σκο­νταν έντο­να ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποι­η­μέ­νοι ερ­γά­τες και επα­να­στά­τες.

Οι απερ­γοί δεν είχαν να αντι­με­τω­πί­σουν μόνο την ερ­γο­δο­τι­κή κα­τα­στο­λή. Οι ορ­γα­νω­μέ­νοι και πλη­ρω­μέ­νοι απερ­γο­σπά­στες της εται­ρεί­ας Πίν­κερ­τον και οι πε­ρι­φε­ρό­με­νες συμ­μο­ρί­ες λού­μπεν, οι “βοη­θοί” (deputies), οι τρα­μπού­κοι δη­λα­δή που τους είχαν ανα­τε­θεί προ­σω­ρι­νά αστυ­νο­μι­κά κα­θή­κο­ντα, χτυ­πού­σαν από κοι­νού με την αστυ­νο­μία σε μια συ­ντο­νι­σμέ­νη προ­σπά­θεια να σπά­σουν τις απερ­γί­ες. Απει­λές, ξυ­λο­δαρ­μοί, εκ­βια­σμοί, σπα­σμέ­να πόδια γυ­ναι­κών, που αφή­νο­νταν λι­πό­θυ­μες στα πε­ζο­δρό­μια, δο­λο­φο­νί­ες. “Η ρα­χο­κο­κα­λιά του φα­σι­σμού στην Αμε­ρι­κή θα είναι τα gangs, οι ένο­πλες συμ­μο­ρί­ες που χρη­σι­μο­ποιούν τα αφε­ντι­κά απέ­να­ντι στους ερ­γά­τες”, προει­δο­ποιού­σε ο Τρό­τσκι και ήρθε η ιστο­ρία να τον δι­καιώ­σει. 

Το­λέ­δο: Η απερ­γία ξε­κί­νη­σε από μια μικρή μειο­ψη­φία ερ­γα­τών, όμως οι απερ­για­κές φρου­ρές άρ­χι­σαν να ενι­σχύ­ο­νται με εθε­λο­ντές ανέρ­γους, που δύο χρό­νια πριν είχαν ορ­γα­νω­θεί σε επι­τρο­πές. Η απερ­γία έγινε υπό­θε­ση όλων των ερ­γα­τών της πε­ριο­χής, που άφη­ναν τις δου­λειές τους για να ενι­σχύ­σουν την πε­ρι­φρού­ρη­ση των απερ­γών και των ανέρ­γων φτά­νο­ντας κά­ποια στιγ­μή τις 10.000. Χρη­σι­μο­ποιού­σαν πέ­τρες, τού­βλα, σφε­ντό­νες, και έδι­ναν μάχες -κυ­ριο­λε­κτι­κά- σώμα με σώμα για να ανα­κα­τα­λά­βουν το ερ­γο­στά­σιο από τους απερ­γο­σπά­στες που είχαν κλει­στεί μέσα. Χρειά­στη­κε η συν­δρο­μή της Εθνο­φρου­ράς, ο τραυ­μα­τι­σμός εκα­το­ντά­δων και η δο­λο­φο­νία δύο ερ­γα­τών για να φτά­σου­με στην απο­φα­σι­στι­κή στιγ­μή που το Ερ­γα­τι­κό Κέ­ντρο του Το­λέ­δο απεί­λη­σε ότι θα κη­ρύ­ξει γε­νι­κή απερ­γία σε έν­δει­ξη συ­μπα­ρά­στα­σης, έχο­ντας τη στή­ρι­ξη 83 πρω­το­βάθ­μιων σω­μα­τεί­ων. Η ερ­γο­δο­σία δεν είχε άλλο δρόμο από τη συν­θη­κο­λό­γη­ση και την υπο­χώ­ρη­ση στα αι­τή­μα­τα των απερ­γών. Οι τρα­μπού­κοι ξα­να­κλεί­στη­καν στους υπο­νό­μους τους.

Μι­νε­ά­πο­λις (ή αλ­λιώς το θρυ­λι­κό Πα­ράρ­τη­μα 574 των Τήμ­στερς): Εδώ το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα έπρε­πε να αντι­με­τω­πί­σει -πα­ράλ­λη­λα με την αστυ­νο­μία και την Εθνο­φρου­ρά- και την αντί­δρα­ση των τρα­μπού­κων της Συμ­μα­χί­ας Πο­λι­τών (Citizens Alliance), μιας ένω­σης ερ­γο­δο­τών με ημι-φα­σι­στι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά, που προ­σπα­θού­σε με κάθε τρόπο να δια­λύ­σει τα συν­δι­κά­τα στην πε­ριο­χή, σπά­ζο­ντας τις απερ­γί­ες με ωμή και απρο­κά­λυ­πτη βία. 

Οι απερ­γοί είχαν ορ­γα­νώ­σει δικά τους νο­σο­κο­μεία με αλ­λη­λέγ­γυους για­τρούς και νο­ση­λευ­τές, μα­ζι­κά συσ­σί­τια με τη συ­μπα­ρά­στα­ση του σω­μα­τεί­ου Μα­γεί­ρων και Σερ­βι­τό­ρων, έβγα­ζαν κα­θη­με­ρι­νά απερ­για­κό φύλλο, είχαν απερ­για­κό τα­μείο, πε­ρι­φρου­ρού­σαν τους δρό­μους της πόλης. Το και­νού­ριο στοι­χείο ήταν η τα­κτι­κή της “κι­νη­τής απερ­για­κής φρου­ράς”. Οι απερ­για­κές φρου­ρές αντί να μέ­νουν στα­θε­ρές στα ση­μεία που έπρε­πε να προ­στα­τεύ­ουν, γυρ­νού­σαν την πόλη με φορ­τη­γά, ψά­χνο­ντας -στην κυ­ριο­λε­ξία- τα απερ­γο­σπα­στι­κά φορ­τη­γά και τις ένο­πλες ομά­δες των τρα­μπού­κων. Σύμ­φω­να με μαρ­τυ­ρία εκεί­νης της επο­χής: “Το συν­δι­κά­το είχε αντι­με­τω­πί­σει στα ίσα την εκ­παι­δευ­μέ­νη γι’ αυτές τις πε­ρι­στά­σεις αστυ­νο­μία και ούτε ένα απερ­γο­σπα­στι­κό φορ­τη­γό δεν κι­νή­θη­κε”. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό το πρω­το­σέ­λι­δο του Northwest Organizer, της εφη­με­ρί­δας των Τήμ­στερς: “Στη δο­λο­φο­νι­κή δράση των φα­σι­στών οι Τήμ­στερς απα­ντούν με ομά­δες αυ­το­ά­μυ­νας του Σω­μα­τεί­ου” και κα­λού­σαν πα­ράλ­λη­λα και άλλα σω­μα­τεία να ορ­γα­νώ­σουν κάτι ανά­λο­γο. Στην προ­σπά­θεια να συ­ντο­νι­στούν κα­λύ­τε­ρα οι ενέρ­γειες των ερ­γα­τών είχε δη­μιουρ­γη­θεί άτυπα ένα δί­κτυο υπο­στη­ρι­κτών της αντι­φα­σι­στι­κής δρά­σης, που συ­γκέ­ντρω­νε πλη­ρο­φο­ρί­ες σχε­τι­κά με τη δράση των φα­σι­στών. Για το σπά­σι­μο της απερ­γί­ας επι­στρα­τεύ­τη­καν τα με­γά­λα μέσα με την κή­ρυ­ξη στρα­τιω­τι­κού νόμου στην πε­ριο­χή, την έφοδο στα γρα­φεία του συν­δι­κά­του και τις συλ­λή­ψεις των μελών του. Είναι η στιγ­μή που πέ­φτουν οι μά­σκες του “προ­ο­δευ­τι­κού” κυ­βερ­νή­τη Όλσον, “φίλου των ερ­γα­τών” ή της ηγε­σί­ας της AFL (της αντί­στοι­χης ΓΣΕΕ των ΗΠΑ), που χρη­σι­μο­ποί­η­σε κάθε μέσο για να υπο­νο­μεύ­σει την απερ­γία αρ­νού­με­νη την οποια­δή­πο­τε στή­ρι­ξη και κα­ταγ­γέλ­λο­ντάς την. Ευ­τυ­χώς η ερ­γα­τι­κή ιστο­ρία γρά­φε­ται και χωρίς την πένα των συν­δι­κα­λι­στι­κών ηγε­σιών.

Σαν Φραν­σί­σκο: Το σε­νά­ριο επα­να­λή­φθη­κε για άλλη μια φορά. Χι­λιά­δες λι­με­νερ­γά­τες απο­φα­σι­σμέ­νοι να διεκ­δι­κή­σουν αυτό που θε­ω­ρούν ότι τους ανή­κει, με το ΚΚ ΗΠΑ αυτή τη φορά να ηγεί­ται και να ορ­γα­νώ­νει έναν υπο­δειγ­μα­τι­κό απερ­για­κό αγώνα σε αντι­πα­ρά­θε­ση με την AFL. Η βάση απο­κτώ­ντας τον από­λυ­το έλεγ­χο εκλέ­γει μια απερ­για­κή επι­τρο­πή και όλος ο απερ­για­κός αγώ­νας περνά πλέον στα χέρια της. Μέσα σε δύο μήνες έχουν κλεί­σει όλα τα λι­μά­νια του Ει­ρη­νι­κού. Δε­κά­δες συν­δι­κά­τα (ναυ­τερ­γά­τες, οδη­γοί φορ­τη­γών) σπεύ­δουν σε αλ­λη­λεγ­γύη στη­ρί­ζο­ντας την απερ­γία. Οι ερ­γο­δό­τες μα­νια­σμέ­νοι από την αντί­δρα­ση των ερ­γα­τών και χά­νο­ντας κα­θη­με­ρι­νά τε­ρά­στια κέρδη από το κλεί­σι­μο των λι­μα­νιών, δεν δέ­χο­νται ούτε καν τη με­σο­λά­βη­ση του Ρούζ­βελτ για να βρε­θεί μια “συμ­βι­βα­στι­κή λύση”. Όσο κλι­μα­κώ­νε­ται ο απερ­για­κός αγώ­νας με συ­γκρού­σεις, τραυ­μα­τί­ες και νε­κρούς, αρ­χί­ζει και η πα­ράλ­λη­λη δράση συμ­μο­ριών “αγα­να­κτι­σμέ­νων πο­λι­τών” με επι­θέ­σεις κυ­ρί­ως στα γρα­φεία και τα μέλη του ΚΚ, με ξυ­λο­δαρ­μούς, συλ­λή­ψεις των θυ­μά­των, ποι­νι­κή δίωξη των ερ­γα­τών για αλη­τεία με εξο­ντω­τι­κά πρό­στι­μα χι­λιά­δων δο­λα­ρί­ων και την αμε­ρι­κα­νι­κή κοι­νω­νία να εν­θαρ­ρύ­νει καθώς “μπαί­νει επι­τέ­λους μια τάξη και τσα­κί­ζο­νται οι κόκ­κι­νοι”. Δυ­στυ­χώς γι’ αυ­τούς, η τάξη δεν επι­βλή­θη­κε ποτέ στο Σαν Φραν­σί­σκο. Η απερ­γία νί­κη­σε, οι ερ­γά­τες δι­καιώ­θη­καν, ενώ οι “κόκ­κι­νοι” παρά τις άγριες επι­θέ­σεις άντε­ξαν, δι­πλα­σί­α­σαν τα μέλη τους, δυ­νά­μω­σαν το συν­δι­κά­το και έδει­ξαν πώς κερ­δί­ζο­νται οι αγώ­νες κό­ντρα σε κυ­βερ­νή­σεις, στρα­τούς και πλη­ρω­μέ­νους φα­σί­στες.     

Επα­νεμ­φά­νι­ση του φα­σι­σμού

Οι με­γά­λες νίκες, ωστό­σο, στις απερ­γί­ες του 1934 δεν κλι­μα­κώ­θη­καν. Το κί­νη­μα ακο­λού­θη­σε πτω­τι­κή τάση, υπο­χώ­ρη­ση και απο­συ­σπεί­ρω­ση των ερ­γα­τι­κών σω­μα­τεί­ων. Στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του ’30 με την ανερ­γία στα επί­πε­δα προ του 1933, την ξε­κά­θα­ρη δεξιά στρο­φή στην πο­λι­τι­κή της αμε­ρι­κα­νι­κής κυ­βέρ­νη­σης και το έντο­νο κύμα αντι­κομ­μου­νι­σμού και αντι­ση­μι­τι­σμού, η επα­νεμ­φά­νι­ση του φα­σι­σμού ήρθε σαν φυ­σι­κή και άμεση συ­νέ­πεια. Η ιδε­ο­λο­γι­κή σύγ­χυ­ση, η απελ­πι­σία λόγω της οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης και το τυφλό ρα­τσι­στι­κό μίσος που έθρε­ψε γε­νιές αμε­ρι­κα­νών, σε συν­δυα­σμό με τις νίκες του Φράν­κο και του Χί­τλερ στην Ευ­ρώ­πη συ­νέ­θε­σαν ένα εκρη­κτι­κό μείγ­μα.

Η πιο γνω­στή και καλά ορ­γα­νω­μέ­νη φα­σι­στι­κή δύ­να­μη που εμ­φα­νί­ζε­ται στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του ’30 είναι η Γερ­μα­νο­Α­με­ρι­κα­νι­κή Μπουντ, που δια­δέ­χτη­κε την ορ­γά­νω­ση Φίλοι της Νέας Γερ­μα­νί­ας, με στρα­τιω­τι­κή δομή προ­σαρ­μο­σμέ­νη στα πρό­τυ­πα των ναζί. Με ηγέτη της τον Fritz Kuhn, μέλος του να­ζι­στι­κού γερ­μα­νι­κού κόμ­μα­τος, ορ­γά­νω­σε το 1939 μια συ­γκέ­ντρω­ση 20.000 φα­σι­στών στο πιο κε­ντρι­κό ση­μείο του Μαν­χά­ταν, υπό την προ­στα­σία της αστυ­νο­μί­ας. Σο­κα­ρι­στι­κό, αν σκε­φτεί κα­νείς ότι βρι­σκό­μα­στε στη με­γα­λύ­τε­ρη πόλη των ΗΠΑ, με την πο­λυ­πλη­θέ­στε­ρη εβραϊ­κή κοι­νό­τη­τα πα­γκο­σμί­ως.

Πα­ράλ­λη­λα με τις ξε­κά­θα­ρα φα­σι­στι­κές γκρού­πες, όπως ήταν η Αμε­ρι­κα­νι­κή Λε­γε­ώ­να που συν­δέ­ο­νταν άμεσα με τους φα­σί­στες στην Ιτα­λία του Μου­σο­λί­νι, πα­ρό­μοια ή και πε­ρισ­σό­τε­ρο απει­λη­τι­κό στους δρό­μους εμ­φα­νι­ζό­ταν το Χρι­στια­νι­κό Μέ­τω­πο, με ηγέτη τον ιερέα Charles Coughlin. Ο Coughlin πυ­ρο­δο­τού­σε μέσα από τη ρα­διο­φω­νι­κή εκ­πο­μπή του τα ρα­τσι­στι­κά αντα­να­κλα­στι­κά εκα­τομ­μυ­ρί­ων ακρο­α­τών του και τη συ­νέ­χεια ανα­λάμ­βα­ναν οι νέοι του Χρι­στια­νι­κού Με­τώ­που με ανοι­χτές επι­θέ­σεις στους δρό­μους της Βο­στό­νης και της Νέας Υόρ­κης, της πιο “αρι­στε­ρής” πόλης των ΗΠΑ.  

Οι Silver Shirts με ηγέτη τον William Dudley Pelley, με 15.000 μέλη και δική τους εφη­με­ρί­δα, έβρι­σκαν υπο­στή­ρι­ξη στα στρώ­μα­τα των συ­ντα­ξιού­χων επι­χει­ρη­μα­τιών της με­σαί­ας τάξης και στους ει­δι­κευ­μέ­νους ερ­γά­τες, που βρί­σκο­νταν σε από­γνω­ση βλέ­πο­ντας τις ζωές τους να κα­τα­στρέ­φο­νται ήδη από τα χρό­νια της Με­γά­λης Ύφε­σης. Σε πολ­λές πε­ριο­χές των ΗΠΑ η δράση τους επι­κα­λύ­πτο­νταν από την αντί­στοι­χη της πα­ρα­δο­σια­κής ακρο­δε­ξιάς ορ­γά­νω­σης της Κου Κλουξ Κλαν.

Τα απο­μει­νά­ρια της Κου Κλουξ Κλαν σχη­μα­τί­ζουν κατά τη δε­κα­ε­τία του ’30 τη Μαύρη Λε­γε­ώ­να, που ήταν με­γα­λύ­τε­ρη, με 7 εκα­τομ­μύ­ρια μέλη πα­νε­θνι­κά και πιο επι­θε­τι­κή. Κύ­ριος στό­χος της η υπε­ρά­σπι­ση της λευ­κής, “κα­θα­ρής”, προ­τε­στα­ντι­κής Αμε­ρι­κής, ενώ η δράση τους πε­ρι­λάμ­βα­νε λυν­τσα­ρί­σμα­τα, απα­γω­γές, πυ­ρο­βο­λι­σμούς, μα­στι­γώ­μα­τα, δο­λο­φο­νί­ες. Χρη­μα­το­δο­τού­νταν άμεσα από επι­χει­ρη­μα­τί­ες. Έμπαι­ναν στα σω­μα­τεία με σκοπό να τα δια­λύ­σουν, εκτό­ξευαν απει­λές στους συν­δι­κα­λι­στές, ενώ συμ­με­τεί­χαν στον Στρα­τό και στην Εθνο­φρου­ρά.

“Στο Λευκό Οίκο έχου­με έναν φίλο”

Το Νιου Ντηλ του Ρούζ­βελτ πα­ρεί­χε πράγ­μα­τι κά­ποιες συν­δι­κα­λι­στι­κές ελευ­θε­ρί­ες, που έδω­σαν άλλη ώθηση στην ανά­πτυ­ξη του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος. Ωστό­σο, δεν ήταν παρά το απο­τέ­λε­σμα της ορ­γα­νω­μέ­νης δρά­σης των ερ­γα­τών. Οι απρό­θυ­μες αυτές πα­ρα­χω­ρή­σεις προ­έρ­χο­νταν από την προ­σπά­θεια του Ρούζ­βελτ να βγά­λει την Αμε­ρι­κή από το τέλμα της Ύφε­σης. Κυ­ρί­ως όμως να προ­λά­βει τα χει­ρό­τε­ρα, δη­λα­δή την ερ­γα­τι­κή αντί­δρα­ση και την κλι­μά­κω­ση των τα­ρα­χών.   

Εάν έδει­ξε κάτι ο αντι­φα­σι­στι­κός αγώ­νας στις ΗΠΑ αυτό είναι ότι το ορι­στι­κό ξε­ρί­ζω­μα του φα­σι­σμού δεν μπο­ρεί ποτέ να είναι θε­σμι­κή υπό­θε­ση και να εξαρ­τά­ται από την αγαθή προ­αί­ρε­ση μιας αστι­κής κυ­βέρ­νη­σης.

Οι τρα­μπού­κοι ιδίως στις με­γά­λες απερ­γί­ες της χρο­νιάς-σταθ­μού (1934) αντι­με­τω­πί­στη­καν επι­τυ­χώς όχι από την κρα­τι­κή αστυ­νο­μία, αλλά από το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα. Η λύση δεν ήρθε ούτε από τις το­πι­κές αρχές ούτε από την κυ­βέρ­νη­ση Ρούζ­βελτ. Ένας από τους συν­δι­κα­λι­στές ανέ­φε­ρε χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά: “Πολ­λοί από εμάς δεν κα­τα­λά­βαι­ναν, δεν κα­τα­νο­ού­σαν πλή­ρως το ρόλο της κυ­βέρ­νη­σης σε μια σύ­γκρου­ση ανά­με­σα στο κε­φά­λαιο και την ερ­γα­σία. Πολ­λοί από εμάς δεν κα­τα­λά­βαι­ναν αυτό που κα­τα­λα­βαί­νου­με τώρα: ότι η κυ­βέρ­νη­ση προ­στα­τεύ­ει τους ισχυ­ρούς κι όχι τους αδύ­να­τους, κι ότι λει­τουρ­γεί υπό την πίεση και ικα­νο­ποιεί εκεί­νη την ομάδα που είναι αρ­κε­τά ισχυ­ρή ώστε να επι­κρα­τή­σει… ξέ­ρου­με τώρα ότι θα ήμα­στε αφε­λείς αν στη­ρι­ζό­μα­στε στη δύ­να­μη της κυ­βέρ­νη­σης για να μας προ­στα­τεύ­σει”. Οι το­πι­κοί κυ­βερ­νή­τες στο Το­λέ­δο, τη Μι­νε­ά­πο­λις και το Σαν Φραν­σί­σκο, όταν ήρθαν αντι­μέ­τω­ποι με την ανυ­πο­χώ­ρη­τη στάση των απερ­γών, έσπευ­σαν να κη­ρύ­ξουν στρα­τιω­τι­κό νόμο και να κα­λέ­σουν την Εθνο­φρου­ρά, που απο­τε­λού­νταν από λευ­κούς αμε­ρι­κα­νούς, εθνι­κι­στές και μι­κρο­α­στούς, οι οποίοι έβλε­παν απει­λη­τι­κά τη δράση της ερ­γα­τι­κής τάξης.       

Στη φα­σι­στι­κή συ­γκέ­ντρω­ση της Μπουντ το 1939 στο Μαν­χά­ταν ο κε­ντρι­κός ομι­λη­τής τους δε θα μπο­ρού­σε να είναι πιο εύ­γλωτ­τος: “Ορ­γα­νώ­νου­με τη συ­γκέ­ντρω­σή μας με τη βο­ή­θεια της αστυ­νο­μί­ας. Η αστυ­νο­μία ξέρει πολύ καλά πως κά­ποια μέρα θα χρεια­στούν τη δική μας βο­ή­θεια και αυτός είναι και ο λόγος που έρ­χε­ται να μας προ­στα­τεύ­σει σή­με­ρα”. Το ηχηρό και ξε­κά­θα­ρο μή­νυ­μα, ωστό­σο, ήρθε από την αντι­συ­γκέ­ντρω­ση 100.000-200.000 αντι­φα­σι­στών, που ορ­γά­νω­σε το SWP, γε­γο­νός που απέ­τρε­ψε τους φα­σί­στες να επι­χει­ρή­σουν κάτι ανά­λο­γο στο μέλ­λον.

Αντί επι­λό­γου

Το θε­τι­κό είναι ότι στις ΗΠΑ ο φα­σι­σμός δεν διεκ­δί­κη­σε ποτέ στα σο­βα­ρά την κα­τά­λη­ψη της εξου­σί­ας. Όταν επι­χεί­ρη­σε να απο­κτή­σει μια αυ­το­νο­μία, είδε να ορ­θώ­νε­ται απέ­να­ντί του ένα ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα στις κα­λύ­τε­ρες και πιο δυ­να­τές στιγ­μές του. Παρά το με­γά­λο αριθ­μό φα­σι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων, καμία από αυτές δεν έφθα­σε ποτέ στην πο­λι­τι­κή υπέρ­βα­ση και δεν μπό­ρε­σε να απει­λή­σει την αστι­κή δη­μο­κρα­τία.

Ενώ το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα αμύν­θη­κε, δεν μπό­ρε­σε ωστό­σο να ξε­ρι­ζώ­σει τις αι­τί­ες που γεν­νούν τον φα­σι­σμό. Ο απο­φα­σι­στι­κός πα­ρά­γο­ντας που έλει­ψε στην Αμε­ρι­κή τη δε­κα­ε­τία του ’30 ήταν μια επα­να­στα­τι­κή ορ­γά­νω­ση ικανή να επη­ρε­ά­σει την πο­ρεία της τα­ξι­κής πάλης και να ξε­μπερ­δέ­ψει μια για πάντα με το φα­σι­στι­κό φαι­νό­με­νο. Το ΚΚ ΗΠΑ είχε το ικανό εκεί­νο μέ­γε­θος (σχε­δόν 100.000 μέλη), είχε ωστό­σο από καιρό πάψει να είναι επα­να­στα­τι­κό. Στα τέλη της κρί­σι­μης δε­κα­ε­τί­ας του ’30 πολλά μέλη το εγκα­τέ­λει­ψαν μέσα σε από­λυ­τη σύγ­χυ­ση για την υπο­γρα­φή του συμ­φώ­νου Στά­λιν-Χί­τλερ. Πολ­λοί μαύ­ροι ερ­γά­τες απο­χώ­ρη­σαν, μη μπο­ρώ­ντας πλέον να υπο­στη­ρί­ξουν ιδε­ο­λο­γι­κά τη συμ­μα­χία με το με­γα­λύ­τε­ρο πα­γκο­σμί­ως ρα­τσι­στι­κό κόμμα.      

Οι μι­κρό­τε­ρες αρι­στε­ρές ορ­γα­νώ­σεις όσο γερές βά­σεις κι αν είχαν σε κά­ποια ερ­γα­τι­κά συν­δι­κά­τα, δεν είχαν την κρί­σι­μη εκεί­νη μάζα για να κά­νουν τη δια­φο­ρά. Οι τρο­τσκι­στές του SWP, που ήταν η με­γα­λύ­τε­ρη ορ­γά­νω­ση, αριθ­μού­σε μόλις 1.500 μέλη.

Υπάρ­χει η εκτί­μη­ση ότι εάν το ΚΚ ΗΠΑ είχε εγκαί­ρως απο­βάλ­λει τις αυ­τα­πά­τες για τον προ­ο­δευ­τι­κό ρόλο του Ρούζ­βελτ και εάν οι απερ­γί­ες είχαν κλι­μα­κω­θεί αντί να υπο­χω­ρή­σουν από το 1937 και μετά, η δε­κα­ε­τία -που έχει χα­ρα­κτη­ρι­στεί ως η δε­κα­ε­τία της Ύφε­σης- θα μπο­ρού­σε να λήξει νι­κη­φό­ρα και για το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα και για την εξά­λει­ψη του φα­σι­στι­κού κιν­δύ­νου.

Όσο πα­ρα­μέ­νουν ανέγ­γι­χτες οι πραγ­μα­τι­κές γε­νε­σιουρ­γές αι­τί­ες, ο φα­σι­σμός θα πα­ρα­μέ­νει μια ανοι­χτή απει­λή. Είναι στο χέρι μας ως αρι­στε­ρά και ως ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα να επι­βε­βαιώ­σου­με τους χει­ρό­τε­ρους φό­βους αμε­ρι­κα­νού γε­ρου­σια­στή, που προει­δο­ποιού­σε ήδη από το 1935: “Έχετε δει τις απερ­γί­ες στο Το­λέ­δο. Έχετε δει τη Μι­νε­ά­πο­λις, το Σαν Φραν­σί­σκο και κά­ποιες ακόμη απερ­γί­ες στο Νότο. Αλλά δεν έχετε δει ακόμα να ανοί­γουν οι πύλες της κο­λά­σε­ως και αυτό είναι που μέλ­λει να συμ­βεί από δω και πέρα”.      

*Στί­χοι από το κλα­σι­κό ερ­γα­τι­κό αμε­ρι­κα­νι­κό τρα­γού­δι “Solidarity forever”

Βι­βλιο­γρα­φία

1. Newsinger J., Η αμε­ρι­κά­νι­κη ερ­γα­τι­κή τάξη τη δε­κα­ε­τία του­’30, Μαρ­ξι­στι­κό βι­βλιο­πω­λείο, Αθήνα, 2013

2. Allen J., “The Rise of the ‘Ratzis’”, Socialist Worker, 2013, http://​soc​iali​stwo​rker.​org/​2013/​11/​19/​the-​rise-​of-​the-​ratzis

3. Allen J., “It Can’t Happen Here? Confronting the fascist threat in the United States in the 1930s”, International Socialist Review, 2011

http://​isreview.​org/​issue/​85/​it-​cant-​happen-​here

4. Lucia D., “The Unemployed movement in the 1930s – Bringing misery out of hiding”, International Socialist Review, 2011 

http://​isreview.​org/​issue/​71/​unemployed-​movements-​1930s

5. Price R.G., “Fascism Part II: The Rise of American Fascism”, 2004

http://​rat​iona​lrev​olut​ion.​net/​articles/​rise_​of_​american_​fascism.​htm

6. Smith Sh., “The 1930’: Turning Point for US Labor”, International Socialist Review, 2002 http://​www.​isreview.​org/​issues/​25/​The_​1930s.​shtml

(** Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στον ιστότοπο Rproject στις 16.08.2017)