Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

Οι πρώτες εικόνες που έρχονται στο μυαλό μας, όταν σκεφτόμαστε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι οι κτηνωδίες και τα μαζικά εγκλήματα των ναζί και των συμμάχων τους: το Ολοκαύτωμα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα καμένα χωριά σε αντίποινα για τους αντάρτες, η σβάστικα και η παρέλαση τρόμου των Ες-Ες.

Κι όμως, ο πό­λε­μος αυτός δεν ήταν ακρι­βώς μια σταυ­ρο­φο­ρία των «δη­μο­κρα­τι­κών δυ­νά­με­ων» για να απαλ­λα­γεί η αν­θρω­πό­τη­τα από τους ναζί. Τα μα­ζι­κά εγκλή­μα­τα κατά αθώων ση­μά­δε­ψαν το ίδιο και την πλευ­ρά των Συμ­μά­χων. Οι βομ­βαρ­δι­σμοί της Χι­ρο­σί­μα, του Να­γκα­σά­κι και της Δρέσ­δης ήταν σφα­γές εκα­το­ντά­δων χι­λιά­δων αμά­χων, ορ­γα­νω­μέ­να και στο­χευ­μέ­να εγκλή­μα­τα πο­λέ­μου κατά ανυ­πε­ρά­σπι­στων αν­θρώ­πων. Το ίδιο ήταν και οι βια­σμοί εκα­τομ­μυ­ρί­ων Γερ­μα­νί­δων, από τα δυ­τι­κά αλλά και από τα ρω­σι­κά στρα­τεύ­μα­τα που προ­ή­λαυ­ναν στη Γερ­μα­νία. Τι­μω­ρή­θη­καν έτσι οι πλη­θυ­σμοί της Γερ­μα­νί­ας και της Ια­πω­νί­ας για τις θη­ριω­δί­ες των ηγε­τών τους. Το απο­τέ­λε­σμα ήταν ο πό­λε­μος μέ­χρις εσχά­των με απί­στευ­το κό­στος σε ζωές. 

Για το πόσο «απε­λευ­θε­ρω­τι­κός» και αντι­φα­σι­στι­κός ήταν ο στρα­τός των Συμ­μά­χων, μπο­ρού­με να θυ­μη­θού­με στην Ελ­λά­δα τον βομ­βαρ­δι­σμέ­νο από τους συμ­μά­χους Πει­ραιά. Ακρι­βώς όπως και στο Αμ­βούρ­γο και στο Βε­ρο­λί­νο, στον Πει­ραιά ισο­πε­δώ­θη­κε μια ερ­γα­τού­πο­λη και όχι οι στρα­τιω­τι­κές εγκα­τα­στά­σεις. 

Στη Μέση Ανα­το­λή, ήταν η κα­τα­στο­λή και τα στρα­τό­πε­δα συ­γκέ­ντρω­σης αυτό που αντι­με­τώ­πι­σαν οι Έλ­λη­νες αντι­φα­σί­στες φα­ντά­ροι από το Συμ­μα­χι­κό Αρ­χη­γείο. Ο πό­λε­μος του αγ­γλι­κού στρα­τού κατά των ανταρ­τών του ΕΛΑΣ τον Δε­κέμ­βρη του ’44 συ­μπλη­ρώ­νει την ει­κό­να. 

Ποιοι «αντι­φα­σί­στες»; 

Τα χρό­νια πριν από τον Β’ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο, οι «Με­γά­λες Δυ­νά­μεις» δεν είχαν κα­νέ­να πρό­βλη­μα με τους φα­σί­στες και τους ναζί στη Γερ­μα­νία και την Ιτα­λία, γιατί ο στό­χος ήταν τα συν­δι­κά­τα και η Αρι­στε­ρά. Πα­ρα­κο­λου­θή­στε τον Τσόρ­τσιλ να απευ­θύ­νε­ται δη­μό­σια στον Μου­σο­λί­νι το 1927: 
«Η Ιτα­λία πα­ρεί­χε το απα­ραί­τη­το αντί­δο­το στο ρω­σι­κό δη­λη­τή­ριο. Από δω και μπρος, κα­νέ­να έθνος δεν θα μεί­νει χωρίς το έσχα­το μέσο προ­στα­σί­ας κατά των καρ­κι­νω­μά­των […] Αν ήμουν Ιτα­λός θα βρι­σκό­μουν με όλη μου την καρ­διά μαζί σας, από την αρχή μέχρι το τέλος, στη θριαμ­βευ­τι­κή σας μάχη ενά­ντια στις βάρ­βα­ρες ορέ­ξεις και πάθη του λε­νι­νι­σμού». 

Την ίδια στιγ­μή, η ΕΣΣΔ του Στά­λιν -και μέχρι την επί­θε­ση της Γερ­μα­νί­ας στις 22 Ιούνη του ’41- προ­σπα­θού­σε να εξευ­με­νί­σει το θηρίο: το σύμ­φω­νο «μη επί­θε­σης», το σύμ­φω­νο Μο­λό­τοφ-Ρί­μπε­ντροπ, λει­τούρ­γη­σε ως ψυ­χρο­λου­σία για το διε­θνές κί­νη­μα. Ενώ στα λόγια έγινε για να κερ­δη­θεί χρό­νος, έδωσε την ευ­και­ρία για τον δια­με­λι­σμό της Πο­λω­νί­ας και τις μα­ζι­κές «εκ­κα­θα­ρί­σεις» στον Κόκ­κι­νο Στρα­τό, με τις δίκες κατά του Του­χα­τσέφ­σκι και των άλλων βε­τε­ρά­νων αξιω­μα­τι­κών, που είχαν την πείρα του 1917 και του νι­κη­φό­ρου επα­να­στα­τι­κού εμ­φυ­λί­ου πο­λέ­μου. 

Ο Β’ Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος έγινε για τους ίδιους λό­γους με τον Α΄, ήταν δη­λα­δή ένας πό­λε­μος ανά­με­σα σε «πει­να­σμέ­νους» και χορ­τά­τους ιμπε­ρια­λι­στές για το ξα­να­μοί­ρα­σμα των αποι­κιών και των σφαι­ρών επιρ­ρο­ής. Μ’ άλλα λόγια, ένας άδι­κος κι αντι­δρα­στι­κός πό­λε­μος. 
Δυ­στυ­χώς, αυτός ο πό­λε­μος δεν γέν­νη­σε μια νι­κη­φό­ρα ερ­γα­τι­κή επα­νά­στα­ση, όπως τη Ρώ­σι­κη το 1917. 

Εξε­γέρ­σεις των «από κάτω»

Το 1941 η Ευ­ρώ­πη ήταν στα χέρια του Χί­τλερ και των συμ­μά­χων του. Για πα­ρά­δειγ­μα, η Γαλ­λία είχε χω­ρι­στεί στα δύο, ένα κομ­μά­τι υπό την άμεση γερ­μα­νι­κή κα­το­χή και ένα κρά­τος «ανε­ξάρ­τη­το», με επι­κε­φα­λής την κυ­βέρ­νη­ση δω­σί­λο­γων του Βισί. Οι ναζί έδει­χναν νι­κη­τές του πο­λέ­μου. 
Η νέα κα­τά­στα­ση σή­μα­νε αλ­λα­γές στη στάση των κα­πι­τα­λι­στών στις υπό κα­το­χή χώρες. Ένα κομ­μά­τι των αστών, συ­νή­θως πολύ μειο­ψη­φι­κό, έφευ­γε στο Λον­δί­νο, όπως ο Γλίξ­μπουργκ της Ελ­λά­δας ή ο Γάλ­λος Ντε Γκολ. Όμως οι αστοί που έμε­ναν, η με­γά­λη πλειο­ψη­φία, συ­νερ­γά­ζο­νταν αρ­μο­νι­κά με τους ναζί στο ξε­ζού­μι­σμα των κα­τε­χό­με­νων χωρών, πέ­φτο­ντας με τα μού­τρα στο πλιά­τσι­κο. Στην Ελ­λά­δα οι Μπο­δο­σά­κη­δες, τα πα­λιό­τε­ρα δη­λα­δή «τζά­κια», και οι Λά­τση­δες και οι Λα­να­ρά­δες, δη­λα­δή οι νε­ό­πλου­τοι, στην Κα­το­χή έφτια­ξαν ή με­γά­λω­σαν υπέρ­με­τρα τις πε­ριου­σί­ες τους. 

Για τους αστούς οι ευ­και­ρί­ες πλου­τι­σμού, για τους ερ­γα­ζό­με­νους η φρίκη. Τα στρα­τό­πε­δα συ­γκέ­ντρω­σης, η ερ­γα­σία σε συν­θή­κες σκλα­βιάς και η πείνα, ήταν η κα­θη­με­ρι­νό­τη­τα για τους από κάτω. Σ’ όλες τις κα­τε­χό­με­νες χώρες ξε­κί­νη­σε η Αντί­στα­ση ενά­ντια σε ναζί και δω­σί­λο­γους. Σε δύο μά­λι­στα απ’ αυτές, τη Γιου­γκο­σλα­βία και την Ελ­λά­δα, ο αγώ­νας έφτα­σε σε εμ­φύ­λιο πό­λε­μο. Στην Ελ­λά­δα τα Τάγ­μα­τα Ασφα­λεί­ας, στη Γιου­γκο­σλα­βία οι Ου­στά­σι και οι Τσέτ­νικς, ήταν οι στρα­τοί των δω­σί­λο­γων που αντι­με­τώ­πι­σαν τους λαϊ­κούς στρα­τούς και κα­τα­τρο­πώ­θη­καν απ’ αυ­τούς. 

Στη Γαλ­λία, τον Αύ­γου­στο του 1944, οι αντάρ­τες απε­λευ­θέ­ρω­σαν μόνοι τους το Πα­ρί­σι από τους ναζί, ενώ στις 25 Απρί­λη 1945 στη βό­ρεια Ιτα­λία ξε­κί­νη­σε μια επα­νά­στα­ση που ισο­πέ­δω­σε τους Ιτα­λούς και Γερ­μα­νούς φα­σί­στες, επέ­βα­λε την «κόκ­κι­νη τρο­μο­κρα­τία» για μία βδο­μά­δα στους αστούς και τους δω­σί­λο­γους και κρέ­μα­σε τον Μου­σο­λί­νι. 

Η επα­νά­στα­ση ακυ­ρώ­θη­κε στα γεν­νο­φά­σκια της 

Σε όλες αυτές τις χώρες όμως, στην Αρι­στε­ρά και στα κι­νή­μα­τα των ανταρ­τών, κυ­ριαρ­χού­σαν τα στα­λι­νι­κά Κο­μμου­νι­στι­κά Κόμ­μα­τα, που δεν είχαν κα­νέ­να σκοπό να αφαι­ρέ­σουν την εξου­σία από τους αστούς. Αντί­θε­τα, έψα­χναν ένα σύμ­μα­χο κομ­μά­τι της «αστι­κής τάξης» για να κά­νουν μαζί του «αντι­φα­σι­στι­κό μέ­τω­πο». Στην Ιτα­λία από το ’43 και στη Γαλ­λία από το ’44, οι αστι­κές τά­ξεις άλ­λα­ξαν στρα­τό­πε­δο όταν ο πό­λε­μος ­έ­φτα­σε ξανά στις μη­τρο­πό­λεις τους. Οι Γάλ­λοι κα­πι­τα­λι­στές ενω­μέ­νοι δό­ξα­σαν τον Ντε Γκολ και οι Ιτα­λοί κα­λω­σό­ρι­σαν τους Συμ­μά­χους. Οι στα­λι­νι­κοί έτρε­ξαν, γρή­γο­ρα-γρή­γο­ρα, να μπουν σε κοι­νές κυ­βερ­νή­σεις μαζί τους. 

Οι «αντι­φα­σι­στι­κές» κυ­βερ­νή­σεις στε­ρέ­ω­σαν την κυ­ριαρ­χία των κα­πι­τα­λι­στών. Πριν καλά-καλά τε­λειώ­σει ο Β’ Πα­γκό­σμιος, η γαλ­λι­κή κυ­βέρ­νη­ση με τη συμ­με­το­χή του ΚΚ ξε­κι­νού­σε τον αποι­κια­κό πό­λε­μο στο Βιετ­νάμ ενά­ντια στους αντάρ­τες του «αδελ­φού» βιετ­να­μέ­ζι­κου Κο­μμου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος.

Στη Γαλ­λία και στην Ιτα­λία, η πο­λι­τι­κή κα­τά­στα­ση στα­θε­ρο­ποι­ή­θη­κε και τα Κο­μμου­νι­στι­κά Κόμ­μα­τα πε­τά­χτη­καν για πάντα από τις κυ­βερ­νή­σεις σαν στυμ­μέ­νες λε­μο­νό­κου­πες, σε δύο μόλις χρό­νια. 

Στην Ελ­λά­δα το ΕΑΜ πα­ρέ­δω­σε τη χώρα, που έλεγ­χε, στην κυ­βέρ­νη­ση Πα­παν­δρέ­ου και τον Σκό­μπι. Ακο­λού­θη­σαν σε δύο μήνες τα Δε­κεμ­βρια­νά και η Βάρ­κι­ζα.

Συ­μπέ­ρα­σμα 

Οι κα­πι­τα­λι­στές εν­δια­φέ­ρο­νται για τα συμ­φέ­ρο­ντά τους, και όχι για τη δη­μο­κρα­τία και τον αντι­φα­σι­σμό. Όταν κιν­δυ­νεύ­ει η εξου­σία τους συ­σπει­ρώ­νο­νται, ό,τι και να προη­γή­θη­κε με­τα­ξύ τους, και αντι­με­τω­πί­ζουν μαζί τις εργάτριες και τους ερ­γά­τες, χωρίς να έχουν κα­νέ­να δι­σταγ­μό να δώ­σουν το χέρι στον φα­σι­σμό σ’ αυτή την πάλη. 

Και δεν νι­κιέ­ται ποτέ ορι­στι­κά ο φα­σι­σμός αν δεν απαλ­λα­γού­με απ’ τους αστούς. 

(το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε τον Μάη του 2015 στην εφημερίδα «Εργατική Αριστερά». Το αναδημοσιεύουμε σήμερα στην επέτειο 80 χρόνων από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, 1 Σεπτέμβρη 1939)