Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

Είναι συγκλονιστικές οι μάχες που δίνει το προλεταριάτο και η νεολαία στη Λατινική Αμερική. Και είναι φυσικό να θαυμάζουμε όσες και όσους διαδηλώνουν, αντιμετωπίζοντας άφοβα πέντε βδομάδες τώρα τους καραμπινιέρους στο Σαντιάγο της Χιλής. Ακόμη περισσότερος σεβασμός και εκτίμηση αξίζει στην εργατική τάξη και τους ιθαγενείς της Βολιβίας, που κατεβαίνουν ξανά και ξανά στον δρόμο απέναντι στον στρατό, την αστυνομία και τους ναζιστές παραστρατιωτικούς των πραξικοπηματιών. Αυτή τη στιγμή οι δυο περήφανες προλεταριακές εστίες, που αντιστέκονται παθιασμένα, είναι το Άλτο και η Κοτσαμπάμπα.

Όμως, ο θαυμασμός δεν είναι αρκετός. Δεν αρκεί να καμαρώνουμε τις νέες εξεγέρσεις. Θα πρέπει να κάνουμε τον κόπο να διδαχτούμε κάτι από αυτές. Η Αριστερά κάθε απόχρωσης και όλοι οι άνθρωποι των κινημάτων σ’ ολόκληρο τον πλανήτη θα χρειαστεί να πάρουμε μαθήματα από τη Λατινική Αμερική. Και να τα χρησιμοποιήσουμε στις δικές μας μάχες απέναντι στη Δεξιά και τα αφεντικά.

«Να μας παινεύετε λιγότερο και να μας μελετάτε περισσότερο». Αυτή ήταν η αποστροφή του Λένιν στους ενθουσιώδεις οπαδούς της ρωσικής επανάστασης στο εξωτερικό. Διότι η πείρα πληρώθηκε με αγωνία, βάσανα και αίμα. Και αν σε κάτι μας χρησιμεύουν οι εξεγέρσεις και οι επαναστάσεις των άλλων λαών είναι για να γίνονται οδηγός για τη δράση μας. Και όχι στολίδι στο σαλόνι.

«Έχεις το Δίκιο και την Ιστορία με το μέρος σου»

– Ρότζερ Γουώτερς, σε μήνυμά του στον Έβο Μοράλες

Η φράση του ακτιβιστή μουσικοσυνθέτη είναι εξαιρετικά εύστοχη για όσα συμβολίζει για τους λαούς της Βολιβίας και της Λατινικής Αμερικής ο Έβο Μοράλες. Αλλά δεν είναι απολύτως ακριβής για όσα είναι και όσα έκανε ο φυγάς πρόεδρος.

Ο Μοράλες υπήρξε ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Βολιβίας στα 210 χρόνια της ιστορίας της, παρόλο που η μεγάλη πλειονότητα του πληθυσμού αποτελείται από ιθαγενείς.

Η Βολιβία είναι μια κοινωνία βαθιά διχασμένη εθνικά και ταξικά, με τη λευκή μειοψηφία να είναι πολύ πιο μορφωμένη, σαφώς πιο ευκατάστατη και να ελέγχει όλες τις διοικητικές, οικονομικές και εκπαιδευτικές θέσεις. Αντίθετα, οι ιθαγενείς βρίσκονταν μονίμως πρακτικά αποκλεισμένοι από την εκπαίδευση, την υγεία και τις κρατικές παροχές. Συχνά δεν γνωρίζουν καλά τα ισπανικά, την επίσημη γλώσσα της χώρας. Οι ιθαγενείς αποτελούν σε συντριπτικά ποσοστά την εργατική τάξη της Βολιβίας. Σημαντικό αριθμητικά κομμάτι αυτής της εργατικής τάξης είναι οι μεταλλωρύχοι, με ηρωική παράδοση σκληρών και αιματηρών αγώνων με τα αφεντικά, τις δυνάμεις καταστολής και τον στρατό.

Ο Έβο Μοράλες εκλέχτηκε Πρόεδρος το 2005, κερδίζοντας την απόλυτη πλειοψηφία του 53% των ψήφων. Αυτό αποτελούσε ένα επίτευγμα που είχε τέσσερις δεκαετίες να συμβεί στη Βολιβία. Οι παθιασμένοι αγώνες των εργατ(ρι)ών ενάντια στις προηγούμενες νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις, που ιδιωτικοποίησαν ακόμη και το νερό, ήταν που έφεραν στην κυβέρνηση ένα κόμμα της Αριστεράς, το «Κίνημα για τον Σοσιαλισμό» (MAS). Το πρόγραμμα του Μοράλες και του MAS ήταν αρκετά συμβιβαστικό με την αστική τάξη της Βολιβίας. Περιελάμβανε, όμως, εθνικοποίηση των ορυχείων και όλων των επιχειρήσεων που είχαν δοθεί για ένα κομμάτι ψωμί στις ξένες πολυεθνικές.

Ο Μοράλες δεν προχώρησε ποτέ σε αυτές τις εθνικοποιήσεις. Έκανε, ωστόσο, κινήσεις που έδωσαν στους Βολιβιάνους ιθαγενείς και φτωχούς μια αίσθηση περηφάνιας και αξιοπρέπειας. Χαρακτηριστικό πρώτο μέτρο του νέου προέδρου ήταν το περίφημο διάταγμα 2870/2005. Με αυτό άλλαζε ριζικά το ποσοστό κερδών που υποχρεώνονταν οι πολυεθνικές να αποδίδουν στο βολιβιανό κράτος. Ως τότε οι ξένοι «επενδυτές» κρατούσαν το 82% των κερδών και απέδιδαν το 18% στη Βολιβία. Πλέον η αναλογία αντιστρεφόταν και οι πολυεθνικές έπρεπε να αρκεστούν μόνο στο 18% των κερδών. Παρά τις απειλές των «επενδυτών» να εγκαταλείψουν τη Βολιβία και την εκστρατεία λάσπης και μίσους από τις ΗΠΑ και τα διεθνή ΜΜΕ ενάντια στον Μοράλες, τίποτε τέτοιο δεν συνέβη.

Τα χρήματα που κέρδιζε έτσι το βολιβιανό κράτος χρησιμοποιήθηκαν για επενδύσεις και κοινωνική πολιτική: Η νέα κυβέρνηση έδωσε μια σειρά επιδόματα και ενισχύσεις στους πιο φτωχούς, επιβάλλοντας όμως δύο αυστηρούς όρους στους δικαιούχους: Να επισκέπτονται οι ίδιοι και οι οικογένειές τους τακτικά τον τοπικό γιατρό και να στέλνουν υποχρεωτικά τα παιδιά τους στο σχολείο. Αυτό το πρόγραμμα σύνδεσης του ιθαγενικού πληθυσμού με τις υπηρεσίες υγείας δεν θα μπορούσε να γίνει κατορθωτό χωρίς τη στήριξη και συμμετοχή της Κούβας και των γιατρών που έστειλε για τον σκοπό αυτό στη Βολιβία.

Όταν ο Μοράλες ανέλαβε πρόεδρος, η Βολιβία ήταν η πιο φτωχή χώρα της Νότιας Αμερικής. Η κατάσταση αυτή βελτιώθηκε σημαντικά, καθώς οι κυβερνήσεις του Μοράλες εξασφάλιζαν σταθερή οικονομική ανάπτυξη, ενώ η χώρα διέκοψε από το 2005 τη σχέση της με την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. Το γεγονός πως η Βολιβία συνέχισε να αναπτύσσεται ραγδαία ακόμη και μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 αποτελούσε καρφί στο μάτι για τη ρεβανσιστική Δεξιά της χώρας, αλλά και για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό.

Όταν πριονίζεις το κλαδί που κάθεσαι

Όμως παρά τη λύσσα των ΗΠΑ και της Δεξιάς, ο Μοράλες κάθε άλλο παρά απείλησε να απαλλοτριώσει την αστική τάξη της Βολιβίας. Αντίθετα, επιχείρησε να συνεργαστεί μαζί της και να μοιραστεί στην πράξη την εξουσία.

Είναι αλήθεια πως ο Μοράλες προχώρησε σε θεαματικές κινήσεις αναγνώρισης των καταδιωγμένων θρησκευτικών πεποιθήσεων των ιθαγενών και των γλωσσών και εθνοτήτων των Κέτσουα και Αϊμάρα, όπως και της σημαίας τους που αναρτήθηκε στο προεδρικό μέγαρο.

Όμως ταυτόχρονα η βολιβιανή κυβέρνηση έπαιρνε το ένα μέτρο πίσω από το άλλο για να «ενισχύσει την επιχειρηματικότητα», δηλαδή την αισχροκέρδεια των αφεντικών, επιτρέποντας ακόμη και την ανεξέλεγκτη υλοτομία, αδειοδότηση για μεταλλαγμένες καλλιέργειες και κάθε είδους καταστροφή του περιβάλλοντος που απαιτούσε η ανερχόμενη πλουτοκρατία της Σάντα Κρους. Πρόκειται για την περιοχή της Βολιβίας με την πιο μεγάλη ανάδειξη των νέων νοικοκυραίων, αλλά ταυτόχρονα και την ανάπτυξη της πιο σκληρής ακροδεξιάς του Λουίς Φερνάντο Καμάτσο, που τελικά εκθρόνισε το MAS και τον Μοράλες από την εξουσία.

Λίγο πριν την πτώση του ο Μοράλες επιτάχυνε τις συμβιβαστικές κινήσεις προς τη Δεξιά, ανοίγοντας ευκαιρίες σε μια σειρά στελέχη των λαομίσητων δεξιών κομμάτων να αναρριχηθούν σε ηγετικές θέσεις στο MAS. Επικεφαλής του ψηφοδελτίου για τη Γερουσία στο Ποτοσί -εμβληματική πόλη των μεταλλωρύχων- ο Μοράλες επέβαλε έναν δεξιό κομματάρχη, τον Ορλάντο Καράγκα, παρά την οργίλη αντίθεση της βάσης του MAS. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση έδωσε το 2019 στην ίδια περιοχή άδεια εξόρυξης λιθίου στη γερμανική εταιρία ACI με αποικιοκρατικούς όρους και σύμβαση διάρκειας 70 χρόνων, αντί των 30 που συνηθίζεται.

Τα παραπάνω οδήγησαν σε απεργιακές κινητοποιήσεις στις αρχές Νοέμβρη 2019, ταυτόχρονα με τις διαδηλώσεις της Δεξιάς που αμφισβητούσε την τέταρτη διαδοχική εκλογική νίκη του Μοράλες. Η μεγάλη πορεία των μεταλλωρύχων του Ποτοσί κατά της κυβέρνησης στις 9 Νοέμβρη χτυπήθηκε από ελεύθερους σκοπευτές – πιθανά προβοκάτορες της ακροδεξιάς. Οι μεταλλωρύχοι κάλεσαν σε πορεία στην πρωτεύουσα κατά του Μοράλες την επόμενη ημέρα. Τότε, στις 10 Νοέμβρη, ήταν που η ηγεσία του στρατού και της αστυνομίας, με μια αβρότητα που δεν τη συνηθίζουν, δήλωσαν πως τους είναι αδύνατο να χτυπήσουν τους απεργούς. Ταυτόχρονα πίεσαν και πέτυχαν την παραίτηση του Μοράλες.

Αποτέλεσμα; Μια εργατική κινητοποίηση που είχε όλο το δίκιο του κόσμου, αποτέλεσε την ευκαιρία για το πραξικόπημα του στρατού και της ακροδεξιάς. Όμως, γι’ αυτό υπεύθυνη ήταν η ίδια η κυβέρνηση που προκάλεσε τη θύελλα εναντίον της, ζητώντας εκ των υστέρων από τις δυνάμεις καταστολής να «επιβάλλουν την τάξη». Η αστυνομία και ο στρατός που είχαν υποκριτικά αρνηθεί προς στιγμήν να χύσουν το αίμα απεργών, έχουν ξεσαλώσει εδώ και δύο εβδομάδες, μετά την πτώση του Μοράλες, σε επιθέσεις και δολοφονίες κατά μεταλλωρύχων, ιθαγενών και υποστηρικτών του MAS.

Συμπέρασμα

Λένε πως δεν υπάρχει χειρότερος αντίπαλος από ένα θηρίο πληγωμένο. Και όποιος επιχειρεί να εξευμενίσει το θηρίο, κάνοντας «βήματα προσέγγισης» και «εθνική πολιτική» αντί να το αποτελειώσει, είναι άξιος της μοίρας του. Η αστική τάξη της Βολιβίας αντέδρασε ακριβώς σαν πληγωμένο και μνησίκακο θηρίο.

Ο Μοράλες και το MAS έπεσαν θύματα της παλιάς αυταπάτης πως είναι δυνατόν να αλλάξουν τον κόσμο σταδιακά, ήπια, χωρίς να αποκαθηλώσουν και να απαλλοτριώσουν τους πλούσιους. Και, κυρίως, χωρίς να φέρουν την ίδια την εργατική τάξη στην εξουσία. Χωρίς να εμπιστευτούν τη δράση, την αυτενέργεια και την οργάνωση των εργαζόμενων μαζών. Αντί της ορμής, στα χρόνια που κυβέρνησε ο Μοράλες πρυτάνευσε η σύνεση. Αντί της κοινωνικής ανατροπής, ο φόβος για τις συνέπειες ενός ταξικού πολέμου.

Έτσι, ο Μοράλες και το MAS επιβεβαίωσαν αρνητικά την αποστροφή της Δομιτίλας Μπάρριο ντε Σουνγκάρα, της ιθαγενούς ηγέτιδας των μεταλλωρύχων στις δεκαετίες του ΄60 και ΄70: «Ποιος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός; Η στρατιωτική δικτατορία; Η αστική τάξη της Βολιβίας; Ο ιμπεριαλισμός; Όχι, σύντροφοι. Θα σας πω εγώ: ο μεγαλύτερος εχθρός μας είναι ο φόβος».

Τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αν το MAS και ο Μοράλες ξεπερνούσαν τις αυταπάτες και τον φόβο; Τι θα γινόταν αν εμπιστεύονταν και οργάνωναν την εργατική τάξη της Βολιβίας για κοινωνική ανατροπή; Στον πόλεµο, όπως και στην επανάσταση, δεν υπάρχει τρόπος να ξέρουµε από πριν το αποτέλεσµα. Αλλά, υπάρχουν τρεις προϋποθέσεις για να περιορίσουµε τις πιθανότητες πανωλεθρίας:

α) να µην έχουµε ποτέ καµία εµπιστοσύνη στην αστική τάξη, ούτε να ελπίζουµε ποτέ πως θα την αποκοιµίσουµε, πως θα ξεχάσει τα συµφέροντά της και θα αποδεχτεί την ήττα της χωρίς να δώσει µάχη µε όλα τα µέσα

β) να ελέγχουµε πάντα τους ηγέτες µας

γ) να εµπιστευόµαστε αποκλειστικά τη δραστηριότητα, την ευφυΐα, την οργανωτικότητα και τον ηρωισµό της εργατικής τάξης ΚΑΙ ΜΟΝΟ.

∆υστυχώς, στη Βολιβία του Μοράλες παραβιάστηκαν κατάφωρα και οι τρεις προϋποθέσεις.

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Η Κόκκινη«, φύλλο 5, Δεκέμβρης 2019)