(Το άρθρο αυτό το αναδημοσιεύουμε από τη σελίδα «Our Balkans»)

Βρισκόμαστε στην οθωμανική Μακεδονία στις αρχές του 20ου αιώνα και συγκεκριμένα στην πόλη Βέλες της σημερινής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Η Ρόζα Πλάβεβα, σλαβικής καταγωγής κι η Νακίε Μπαϊράμ, τουρκικής καταγωγής συνεργάζονται για την χειραφέτηση των γυναικών ενώ ταυτόχρονα οραματίζονται την κοινωνική αλλαγή.

Η Ρόσα Πλάβεβα (γεννημένη ως Ρόσα Βαρναλίεβα) γεννήθηκε το 1878 στην πόλη Βέλες. Το 1900 εντάχθηκε στη Σοσιαλιστική Οργάνωση που είχε ιδρυθεί από τον Βασίλ Γκλαβίνοφ, το 1894. Η Ρόσα ελκύθηκε από τις ιδέες του σοσιαλισμού καθώς έβλεπε ότι σε αυτές εντασσόταν και η πάλη για τη χειραφέτηση των γυναικών. Το 1903 παντρεύτηκε τον Ιλία Πλάβεφ.

Έχοντας πολλές φίλες τουρκικής καταγωγής στην πολυεθνική Μακεδονία προσπάθησε να τις προσελκύσει στη σοσιαλιστική οργάνωση. Ιδιαίτερα μετά την επανάσταση των Νεότουρκων (1908) η οποία έθετε κάποια ζητήματα ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, η Πλάβεβα καλούσε συχνά συναντήσεις στο σπίτι της όπου μαζεύονταν μερικές δεκάδες γυναίκες, κυρίως τουρκικής καταγωγής, και συζητούσαν ζητήματα διακρίσεων εις βάρος τους, μεταξύ αυτών και την κατάργηση της υποχρεωτικής μαντίλας για τις γυναίκες.

Μια από τις πιο ενεργές τουρκικής καταγωγής γυναίκες που συμμετείχαν στις συναντήσεις και δράσεις της ομάδας της Πλάβεβα ήταν και η Νακίε Μπαϊράμ. Η Νακίε Μπαϊράμ, δασκάλα στο επάγγελμα και παντρεμένη με τον Τούρκο σοσιαλιστή δημοσιογράφο Φερίντ Μπαϊράμ είχε επίσης μια τάση προς τις σοσιαλιστικές ιδέες. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία του Συλλόγου Τουρκάλων Γυναικών, το 1909, που συσπείρωνε μερικές δεκάδες Τουρκάλες, κυρίως συζύγους αξιωματικών του τουρκικού στρατού.

Η δραστηριότητα των δύο γυναικών ενόχλησε ιδιαίτερα τις Αρχές. Οι δυο τους πρωτοστάτησαν στην οργάνωση μίας σειράς δράσεων με φεμινιστικό και σοσιαλιστικό περιεχόμενο ενώ ετοίμαζαν γυναικεία διαδήλωση ενάντια στον φερετζέ. Τότε σε μία από τις συναντήσεις στο σπίτι της Πλάβεβα εισέβαλλε η αστυνομία και η Ρόσα φυλακίστηκε και κακοποιήθηκε.

Εκτός από τη φεμινιστική της δράση, η Πλάβεβα είχε, όπως αναφέραμε, έντονη συμμετοχή και στους υπόλοιπους αγώνες της εποχής της. Πήρε μέρος στην εξέγερση του Ίλιντεν (1903) με το μέρος της σοσιαλιστικής, προοδευτικής τάσης . Αργότερα αποκατέστησε επαφές με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ και μαζί με τον σύζυγό της εργάστηκαν για την ίδρυση του παραρτήματος της Σοσιαλιστικής Δημοκρατικής Οργάνωσης στα Σκόπια, η οποία έγινε παίρνοντας ως βάση το Πρόγραμμα της Ερφούρτης. Σε αυτή την οργάνωση έγιναν μέλη και η Νακίε Μπαϊράμ με τον σύζυγό της.

Μάλιστα μετά τη φυλάκιση, το 1917, της Ρόζα Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπκνεχτ, η Πλάβεβα πήρε την πρωτοβουλία συλλογής γυναικείων υπογραφών για την αποφυλάκισή τους. Πάνω από εκατό υπογραφές από γυναίκες των Σκοπίων συλλέχτηκαν, αριθμός πολύ μεγάλος αν αναλογιστούμε τη θέση της γυναίκας στα Βαλκάνια εκείνη την εποχή. Μέσα από αυτούς τους αγώνες η Πλάβεβα απέκτησε το προσωνύμιο: “Η Μακεδόνισσα Ρόζα” λόγω του κοινού της ονόματος με την Ρόζα Λούξεμπουργκ. Μάλιστα σε ένα από τα τελευταία γράμματα της Λούξεμπουργκ πριν εκτελεστεί, το οποίο είναι γραμμένο στα ρώσικα αναφέρεται στην Πλάβεβα ως συνεχίστρια των αγώνων της.

Μετά το τέλος του Α’ Π.Π. και τον χωρισμό του γεωγραφικού χώρου της Μακεδονίας ανάμεσα στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία (βασίλειο Σέρβων-Κροατών-Σλοβένων), η Πλάβεβα και η Μπαϊράμ συνέχισαν την ριζοσπαστική τους δράση. Η Πλάβεβα υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Γιουγκοσλαβίας (κομμουνιστές) από το 1919. Το 1920 πέτυχαν το άνοιγμα ενός φαρμακείου που θα έδινε δωρεάν φάρμακα και θα πρόσφερε δωρεάν εξέταση δυο φορές τη βδομάδα σε εργάτες/τριες. Η Πλάβεβα πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Οργάνωσης Γυναικών Σοσιαλιστριών στα Σκόπια ως παράρτημα της αντίστοιχης γιουγκοσλαβικής οργάνωσης. Τόσο η Πλάβεβα όσο και η Μπαϊράμ υπήρξαν μέλη της γραμματείας της οργάνωσης. Σε όλη τη διάρκεια του μεσοπολέμου η Οργάνωση Γυναικών Σοσιαλιστριών των Σκοπίων αγωνιζόταν ενάντια στις οικονομικές και πολιτικές διακρίσεις απέναντι στον γυναικείο πληθυσμό απαιτώντας ίση αμοιβή για ίδια δουλειά με τους άντρες και δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι.

Τελικά, οι γυναίκες απέκτησαν περισσότερα δικαιώματα μέσα από την επικράτηση των Παρτιζάνων στον Β’ Π.Π. Το δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι τους αναγνωρίστηκε αρχικά το 1942 και ολοκληρωτικά το 1944. Η Μπαϊράμ ως δασκάλα εντάχθηκε με μεγάλο ενθουσιασμό στην προσπάθεια του νέου σοσιαλιστικού καθεστώτος να προσελκύσει τις μουσουλμάνες γυναίκες στην εκπαίδευση.

Επίσης, η μαντίλα για τις μουσουλμάνες γυναίκες καταργήθηκε διά νόμου το 1951. Ωστόσο, η διά νόμου κατάργηση προκάλεσε τη συντηρητική αντίδραση του μουσουλμανικού πληθυσμού και δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Μετά τον πόλεμο, η Πλάβεβα μετακόμισε στο Βελιγράδι όπου εντάχθηκε στο Αντιφασιστικό Μέτωπο Γυναικών. Η Νακίε Μπαϊράμ πέθανε το 1962 ενώ η Πλάβεβα το 1970.

Στις αρχές του 21ου αιώνα, κατά τη διαδικασία κατασκευής μιας καινούριας γέφυρας που θα ένωνε τις δύο όχθες του ποταμού Βαρδάρη στην πόλη των Σκοπίων, που είναι ταυτόχρονα κι ένα άτυπο σύνορο μεταξύ των χριστιανών Σλάβων και των μουσουλμάνων (Αλβανών και Τούρκων) της πόλης, η Μακεδόνισσα καλλιτέχνιδα Χριστίνα Ιβάνοσκα πρότεινε στην Επιτροπή Ονοματοδοσίας Οδών, Πλατειών και Γεφυρών, να δοθεί το διπλό όνομα Ρόσα Πλάβεβα – Νακίε Μπαϊράμ στη συγκεκριμένη γέφυρα. Σύμφωνα με το σκεπτικό της καλλιτέχνιδος αυτή η κίνηση θα εξυπηρετούσε έναν διπλό σκοπό. Από τη μία θα δινόταν έμφαση στη συνεργασία των δύο θρησκευτικών και εθνικών κοινοτήτων και από την άλλη θα έρχονταν οι γυναίκες της χώρας στο προσκήνιο μιας και μέχρι τότε μόνο οι 24 από τις 1078 οδοί των Σκοπίων έφεραν το όνομα κάποιας γυναίκας ή κάποιου γεγονότος που σχετιζόταν με την ιστορία των γυναικών. Η πρόταση της Ιβάνοσκα αν και προκάλεσε συζήτηση τόσο εντός της χώρας, όσο και σε καλλιτεχνικούς και φεμινιστικούς κύκλους στην Ευρώπη δεν έγινε δεκτή.

Η Ρόσα και η Νακίε, όμως, έμειναν στην ιστορία ως σύμβολα του συνδυασμού του αγώνα για μια σοσιαλιστική κοινωνία, για τα δικαιώματα της γυναίκας και πάνω σε αυτή τη βάση, τη συμφιλίωση των ανθρώπων των Βαλκανίων που κατάγονται από διαφορετικές εθνότητες και θρησκευτικές κοινότητες.