Γράφει ο Δημοσθένης Παπαδάτος

(Το κείμενο το αναδημοσιεύουμε με την άδεια του συγγραφέα από thepressproject.gr)

ή Γιατί, αντί για το «πρασίνισμα» του καπιταλισμού μπροστά στην κλιματική κρίση, χρειαζόμαστε μια οικοσοσιαλιστική εναλλακτική.

Οι τε­λευ­ταί­ες εφη­με­ρί­δες της χρο­νιάς μοιά­ζει να βγή­καν από μυ­θι­στο­ρή­μα­τα επι­στη­μο­νι­κής φα­ντα­σί­ας: οι φρά­σεις «4η Βιο­μη­χα­νι­κή Επα­νά­στα­ση» και «κλι­μα­τι­κή αλ­λα­γή» επα­να­λαμ­βά­νο­νται σχε­δόν υπο­χρε­ω­τι­κά σε κάθε άρθρο για το 2020. Οι προ­βλέ­ψεις, λέει μια δα­νέ­ζι­κη πα­ροι­μία, είναι δύ­σκο­λες – ιδίως αν πρό­κει­ται για το μέλ­λον. Όλες, όμως, προ­βλέ­πουν ότι το 2020 θα είναι η χρο­νιά δύο του­λά­χι­στον επα­να­στά­σε­ων: της τε­χνη­τής νοη­μο­σύ­νης («4η Βιο­μη­χα­νι­κή») και της «οι­κο­λο­γι­κής με­τά­βα­σης» της πα­γκό­σμιας οι­κο­νο­μί­ας. Πού στη­ρί­ζε­ται η αι­σιο­δο­ξία αυτή; Και τι σχέση έχουν με­τα­ξύ τους αυτές οι δύο «επα­να­στά­σεις»;

Ευ­ρω­παϊ­κή Πρά­σι­νη Νέα Συμ­φω­νία  

Οι πο­λι­τι­κές ηγε­σί­ες στην Ευ­ρώ­πη είναι έτοι­μες: παρά τις δια­φω­νί­ες της Πο­λω­νί­ας και των χωρών της Κε­ντρι­κής Ευ­ρώ­πης που εξαρ­τώ­νται από το λι­γνί­τη, η Κο­μι­σιόν έβαλε μπρο­στά από τον Δε­κέμ­βρη μια Ευ­ρω­παϊ­κή Πρά­σι­νη Nέα Συμ­φω­νία (European Green New Deal)[1]. Στό­χος, η μεί­ω­ση των εκ­πο­μπών αε­ρί­ων του θερ­μο­κη­πί­ου «ως το 2030, του­λά­χι­στον στο 50% με 55% σε σύ­γκρι­ση με το 1990», ώστε μέχρι το 2050 να επι­τευ­χθεί ο εκ­μη­δε­νι­σμός των κα­θα­ρών εκ­πο­μπών («κλι­μα­τι­κή ου­δε­τε­ρό­τη­τα»).

Πολ­λοί βιά­στη­καν να πα­νη­γυ­ρί­σουν: το ευ­ρω­παϊ­κό Πρά­σι­νο New Deal πε­ρι­λαμ­βά­νει επεν­δύ­σεις 1 τρις – το «με­γα­λύ­τε­ρο επεν­δυ­τι­κό πα­κέ­το από τότε που ιδρύ­θη­κε η Κο­μι­σιόν». Βα­σι­κός πυ­λώ­νας του σχε­δί­ου είναι η «Κυ­κλι­κή Οι­κο­νο­μία» και η επα­να­χρη­σι­μο­ποί­η­ση των προ­ϊ­ό­ντων: ενώ η ανα­κύ­κλω­ση επι­διώ­κει ένα προ­ϊ­όν να απο­συ­ντε­θεί στις πρώ­τες ύλες του, ώστε να φτιά­ξου­με από τις ύλες αυτές ένα και­νού­ριο προ­ϊ­όν, στην Κυ­κλι­κή Οι­κο­νο­μία το προ­ϊ­όν θα σχε­διά­ζε­ται από την αρχή με τρόπο που να μπο­ρεί να ξα­να­χρη­σι­μο­ποι­η­θεί. Η Ευ­ρω­παϊ­κή Ένωση, δια­βά­ζου­με, «θα πρέ­πει επί­σης να προ­ω­θή­σει και να επεν­δύ­σει στον ανα­γκαίο ψη­φια­κό με­τα­σχη­μα­τι­σμό και σε ψη­φια­κά ερ­γα­λεία, καθώς απο­τε­λούν ση­μα­ντι­κούς μο­χλούς αλ­λα­γών». Αλλά πα­ράλ­λη­λα με τα νέα ερ­γα­λεία, θα αξιο­ποι­η­θούν και παλιά: η «επέ­κτα­ση της ευ­ρω­παϊ­κής εμπο­ρί­ας δι­καιω­μά­των εκ­πο­μπών «σε νέους το­μείς»». Τι πάει να πει αυτό;

Οι κυ­βερ­νή­σεις και οι δια­κυ­βερ­νη­τι­κοί θε­σμοί (όπως η Ευ­ρω­παϊ­κή Ένωση) δια­νέ­μουν ή πω­λούν με πλει­στη­ρια­σμό «άδειες» εκ­πο­μπής άν­θρα­κα στις κυ­ριό­τε­ρες ρυ­πο­γό­νες βιο­μη­χα­νί­ες. Έτσι, μια βιο­μη­χα­νία η οποία κα­τόρ­θω­σε να μειώ­σει τις εκ­πο­μπές της, και έχει «πλε­ό­να­σμα» δι­καιω­μά­των εκ­πο­μπής άν­θρα­κα, μπο­ρεί να πω­λή­σει την άδειά της σε έναν άλλο ρυ­πα­ντή, που δεν κα­τόρ­θω­σε να συμ­μορ­φω­θεί με τις πο­σο­στώ­σεις […] Θε­ω­ρη­τι­κά, έχου­με στη διά­θε­σή μας ένα απο­τε­λε­σμα­τι­κό και φτηνό μέσο για να πε­ριο­ρί­σου­με τις εκ­πο­μπές αε­ρί­ων που συμ­βάλ­λουν στο φαι­νό­με­νο του θερ­μο­κη­πί­ου […] Στην πράξη, όμως, αυτό το σύ­στη­μα επέ­τρε­ψε στις ρυ­πο­γό­νες βιο­μη­χα­νί­ες να απο­κο­μί­σουν εντυ­πω­σια­κά –και μά­λι­στα ανέλ­πι­στα– κέρδη. Συ­νέ­βα­λε επί­σης στην υπο­νό­μευ­ση, συχνά με βίαιο τρόπο, των προ­σπα­θειών των το­πι­κών κοι­νο­τή­των να υπε­ρα­σπι­στούν την πε­ριο­χή τους και να απε­λευ­θε­ρω­θούν από την εξάρ­τη­ση από τα ορυ­κτά καύ­σι­μα[2].

Ο πρά­σι­νος κα­πι­τα­λι­σμός και η ψη­φια­κή «επα­νά­στα­ση» δεν έχουν δώρα για όλους

Ένας από τους λό­γους που πολ­λοί χα­σμου­ριού­νται με τις συ­ζη­τή­σεις για το πε­ρι­βάλ­λον, είναι γιατί αυτές κρύ­βουν συχνά πε­ρισ­σό­τε­ρα απ’ όσα λένε. Το «πρα­σί­νι­σμα», εν προ­κει­μέ­νω, του κα­πι­τα­λι­σμού δεν ση­μαί­νει γε­νι­κώς τη χρήση «κα­θα­ρής» τε­χνο­λο­γί­ας στην υπη­ρε­σία της φύσης: δεν είναι μια υπό­θε­ση τε­χνο­κρα­τών της Ευ­ρω­παϊ­κής Ένω­σης και ει­δι­κών επι­στη­μό­νων. Όπως η ψη­φια­κή «4η Βιο­μη­χα­νι­κή Επα­νά­στα­ση», έτσι και η τε­χνο­λο­γι­κή δια­χεί­ρι­ση της κλι­μα­τι­κής κρί­σης έχει νι­κη­τές και ητ­τη­μέ­νους. Εδώ, στη θέση δη­λα­δή ότι δεν κερ­δί­ζουν όλοι, συμ­φω­νού­με όλοι: η δια­φο­ρά είναι ότι οι σχε­δια­στές του «πρά­σι­νου» μέλ­λο­ντος του κα­πι­τα­λι­σμού θε­ω­ρούν τις συ­νέ­πειες της «με­τά­βα­σης» αντι­κει­με­νι­κές: ανα­πό­φευ­κτες στρο­φές στο δρο­μο­λό­γιο του τρέ­νου της προ­ό­δου. Πρέ­πει να είσαι τρε­λός για να σκε­φτείς να αντι­στα­θείς.

Προ­σέξ­τε την ου­δέ­τε­ρη, άχρω­μη γλώσ­σα στο πα­ρα­κά­τω από­σπα­σμα: μι­λούν για την οι­κο­νο­μία, την κοι­νω­νία και την πο­λι­τι­κή, και είναι σα να εκ­φω­νούν δελ­τίο πρό­γνω­σης του και­ρού:

Αι­σθη­τές με­τα­βο­λές εκτι­μά­ται πως θα προ­κα­λέ­σει στην πα­γκό­σμια αγορά ο αντί­κτυ­πος της κλι­μα­τι­κής αλ­λα­γής. Την ερ­χό­με­νη δε­κα­ε­τία ανα­μέ­νε­ται πως η θερ­μο­κρα­σία και οι εκ­πο­μπές αέ­ριων ρύπων θα αυ­ξη­θούν, ενώ θα ανέ­βει και η στάθ­μη της θά­λασ­σας. Απο­τέ­λε­σμα των κλι­μα­τι­κών με­τα­βο­λών θα είναι η αύ­ξη­ση της με­τα­νά­στευ­σης και της φτώ­χειας. Λαμ­βά­νο­ντας πα­ράλ­λη­λα υπ’ όψιν ότι τα έθνη του ΟΟΣΑ έχουν δε­σμευ­τεί να μη­δε­νί­σουν τις εκ­πο­μπές αέ­ριων ρύπων μέχρι το 2030, οι επεν­δυ­τές ανα­μέ­νε­ται πως θα «με­τα­να­στεύ­σουν» στις οι­κο­λο­γι­κές μορ­φές ενέρ­γειας. Η Bank of America (BofA) προ­βλέ­πει ότι οι με­γά­λοι νι­κη­τές θα είναι οι αυ­το­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νί­ες, που κα­τα­σκευά­ζουν ηλε­κτρι­κά οχή­μα­τα. Η BofA εκτι­μά επί­σης ότι η αγορά κα­θα­ρών μορ­φών ενέρ­γειας έχει ήδη τζίρο 300 δισ. δο­λά­ρια (Reuters/Κα­θη­με­ρι­νή 29.12.2019).

Παρά τη γλώσ­σα του «αυ­το­νό­η­του», είναι εμ­φα­νές: το «πρα­σί­νι­σμα» του κα­πι­τα­λι­σμού και η στρο­φή στις νέες ψη­φια­κές τε­χνο­λο­γί­ες δεν θα είναι ιστο­ρί­ες επι­τυ­χί­ας για όλους. Ήδη από σή­με­ρα θέ­τουν πολύ κρί­σι­μα δι­λήμ­μα­τα: Τα ερ­γο­στά­σια λι­γνί­τη πρέ­πει να κλεί­σουν: πού θα δου­λέ­ψουν οι απο­λυ­μέ­νοι; Η αιο­λι­κή ενέρ­γεια είναι προ­τι­μό­τε­ρη από τα ορυ­κτά καύ­σι­μα: δι­καιο­λο­γεί αυτό μια πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κή κρίση από αιο­λι­κά πάρκα; Τα ορυ­κτά καύ­σι­μα πρέ­πει να μειω­θούν: να καίμε σκου­πί­δια RDF, κι ας δη­μιουρ­γού­με καρ­κί­νους; Το φυ­σι­κό αέριο είναι «κα­θα­ρό­τε­ρο» από το πε­τρέ­λαιο: πρέ­πει να επι­λέ­ξου­με ανά­με­σα σε πο­λέ­μους για το πε­τρέ­λαιο και πο­λέ­μους για το αέριο; Οι εκ­πο­μπές αε­ρί­ων του θερ­μο­κη­πί­ου πρέ­πει να πε­ριο­ρι­στούν: να επι­τρέ­ψου­με στις χώρες και στις βιο­μη­χα­νί­ες που ρυ­παί­νουν να αγο­ρά­ζουν και να εμπο­ρεύ­ο­νται «δι­καιώ­μα­τα ρύπων», ώστε να εγ­γυό­μα­στε τα κέρδη των ρυ­πα­ντών; Τα Πρά­σι­να κόμ­μα­τα ανε­βαί­νουν στις εκλο­γές: τι λένε τα κόμ­μα­τα αυτά για τις χα­μέ­νες θέ­σεις ερ­γα­σί­ας κατά την οι­κο­λο­γι­κή με­τά­βα­ση; Η κλι­μα­τι­κή κρίση δη­μιουρ­γεί πρό­σφυ­γες: θα υπάρ­ξει κοι­νω­νι­κή πο­λι­τι­κή για την υπο­δο­χή των προ­σφύ­γων από το κρά­τος – ή θα ανα­λά­βει τους πιο «ευά­λω­τους» ένας φι­λάν­θρω­πος κα­πι­τα­λι­σμός μέσω πι­στο­ποι­η­μέ­νων ΜΚΟ;

Οι τε­χνο­λο­γι­κές (μη) απα­ντή­σεις σε αυτά τα ερω­τή­μα­τα κά­νουν ακόμα και τους συ­στη­μι­κούς ανα­λυ­τές να ανη­συ­χούν. Πα­ρά­δειγ­μα, ο νο­μπε­λί­στας οι­κο­νο­μο­λό­γος Χρι­στό­φο­ρος Πισ­σα­ρί­δης, που θυ­μί­ζει τι σή­μαι­νε η κα­τάρ­γη­ση του άν­θρα­κα στον Με­σο­πό­λε­μο:

Τρία ερω­τή­μα­τα εγεί­ρο­νται για τις επι­πτώ­σεις των ση­με­ρι­νών ψη­φια­κών τε­χνο­λο­γιών στην αγορά ερ­γα­σί­ας. Θα υπάρ­χουν αρ­κε­τές δου­λειές για τους ερ­γα­ζό­με­νους; Πού θα βρί­σκο­νται οι δου­λειές του μέλ­λο­ντος; Θα είναι οι αμοι­βές αρ­κε­τά υψη­λές για να απο­φύ­γου­με την έκρη­ξη της φτώ­χειας και των ανι­σο­τή­των; […] Ο Κέινς μί­λη­σε για «τε­χνο­λο­γι­κή ανερ­γία» και δεν υπάρ­χει αμ­φι­βο­λία ότι τη δε­κα­ε­τία του 1920 και τη Με­γά­λη Ύφεση που ακο­λού­θη­σε μια από τις βα­σι­κές αι­τί­ες ανερ­γί­ας στη Βρε­τα­νία ήταν η κα­τάρ­γη­ση του άν­θρα­κα. Ο φόβος της τε­χνο­λο­γι­κής ανερ­γί­ας πα­ρα­μέ­νει επει­δή ου­δείς είναι βέ­βαιος ότι θα συ­νε­χί­σουν να δη­μιουρ­γού­νται νέες δου­λειές σε άλ­λους το­μείς της οι­κο­νο­μί­ας (Project Syndicate & Οι­κο­νο­μι­κός Τα­χυ­δρό­μος/Το Βήμα, 29.12.2019).

Ο Πισ­σα­ρί­δης πι­στεύ­ει ότι για την ανερ­γία ευ­θύ­νο­νται οι άνερ­γοι: «Το πρό­βλη­μα», λέει, «δεν είναι ότι οι νέες τε­χνο­λο­γί­ες δη­μιουρ­γούν λίγες νέες θέ­σεις ερ­γα­σί­ας, αλλά το ότι ελά­χι­στοι ερ­γα­ζό­με­νοι έχουν τις δε­ξιό­τη­τες να κα­λύ­ψουν τις θέ­σεις αυτές». Όμως, η υπο­κα­τά­στα­ση ερ­γα­ζο­μέ­νων από μη­χα­νές έχει τη δική της λο­γι­κή. Η λο­γι­κή αυτή δεν είναι «λι­γό­τε­ρη δου­λειά, δου­λειά για όλους»: είναι «υψηλή πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τα των ρο­μπότ, που «δεν αυ­θα­διά­ζουν, δεν αρ­γούν, δεν απερ­γούν, δεν παίρ­νουν άδεια, δεν θέ­τουν ζη­τή­μα­τα διά­κρι­σης φύλου, φυλής ή ηλι­κί­ας…» («Η 4η Βιο­μη­χα­νι­κή Επα­νά­στα­ση είναι εδώ», Κα­θη­με­ρι­νή, 19.2.2018).

«Αύ­ξη­ση του πλη­θυ­σμού»: η νε­κρα­νά­στα­ση του Μάλ­θους

Έχει ση­μα­σία τι πι­στεύ­ουν αυτοί που σχε­διά­ζουν το μέλ­λον της πρά­σι­νης ψη­φια­κής επα­νά­στα­σης. Τη με­τά­βα­ση στην κυ­κλι­κή οι­κο­νο­μία, δια­βά­ζου­με σε ένα έντυ­πο του κυ­ρί­αρ­χου ρεύ­μα­τος, επι­βάλ­λει

η αύ­ξη­ση του πλη­θυ­σμού αλλά και του πλού­του [που] κα­θι­στά τη ζή­τη­ση για σπά­νιες πρώ­τες ύλες με­γα­λύ­τε­ρη από ποτέ, εξα­ντλεί τους πό­ρους του πλα­νή­τη με τα­χύ­τε­ρους ρυθ­μούς από ό,τι ανα­πλη­ρώ­νο­νται, και η εντει­νό­με­νη ανε­πάρ­κεια οδη­γεί αφε­νός σε υπο­βάθ­μι­ση του πε­ρι­βάλ­λο­ντος, αφε­τέ­ρου στην αύ­ξη­ση των τιμών των πόρων» (Και­νο­το­μία, Έρευ­να και Τε­χνο­λο­γία, Μάρ­τιος-Μάιος 2019).

Ας στα­θού­με εδώ πα­ρα­πά­νω: η «αύ­ξη­ση του πλη­θυ­σμού» κα­θό­λου δεν αφορά την Ευ­ρώ­πη – αλ­λιώς η ίδια δεν θα γκρί­νια­ζε χρό­νια τώρα για τη «γή­ραν­ση» του πλη­θυ­σμού της και την «υπο­γεν­νη­τι­κό­τη­τα». Ας ξα­να­σκε­φτού­με: η «αύ­ξη­ση του πλη­θυ­σμού» είναι «επι­χεί­ρη­μα» τόσο για να υπο­στη­ρι­χθεί η λήψη οι­κο­λο­γι­κών μέ­τρων (βλ. πα­ρα­πά­νω), όσο όμως …και για να μην υπο­στη­ρι­χθεί. Τον Αύ­γου­στο του 2019, όταν ο Αμα­ζό­νιος γι­νό­ταν στά­χτη, ο Μπολ­σο­νά­ρο άφηνε τους ανή­συ­χους με το στόμα ανοι­χτό: Φο­βά­στε για το πε­ρι­βάλ­λον; «Τότε να τρώτε λι­γό­τε­ρο. Μι­λά­τε για πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κή μό­λυν­ση. Τότε να χέ­ζε­τε μέρα παρά μέρα».

Εκεί όπου τάχα φταί­ει «ο πλη­θυ­σμός, που αυ­ξά­νε­ται», και που τρώει (και αφο­δεύ­ει…) υπερ­βο­λι­κά, στρι­φο­γυρ­νά δι­καιω­μέ­νος στον τάφο του ο Άγ­γλος αι­δε­σι­μό­τα­τος Τόμας Μάλ­θους. Στο μα­κρι­νό 1798, ήταν αυτός που υπο­στή­ρι­ζε ότι, αν δεν ελεγ­χθεί ο πλη­θυ­σμός, έχει την τάση να αυ­ξά­νε­ται φυ­σι­κά με ρυθμό 1, 2, 4, 8, 16…, ενώ τα τρό­φι­μα με αριθ­μη­τι­κή πρό­ο­δο (1, 2, 3, 4, 5…). Το 1803 επα­νερ­χό­ταν: «ο πλη­θυ­σμός θα υπερ­βαί­νει τα μέσα συ­ντή­ρη­σης σε πολύ με­γα­λύ­τε­ρο βαθμό απ’ ό,τι σή­με­ρα». Κι ενώ ήδη από το 1803 η δι­δα­σκα­λία αυτή είχε απο­δει­χθεί αστή­ρι­κτη και άνευ αξίας, η ιδε­ο­λο­γι­κή αξία της ήταν με­γα­λύ­τε­ρη από την επι­στη­μο­νι­κή, ώστε να μην εγκα­τα­λει­φθεί.

«Όλα τα κρί­σι­μα προ­βλή­μα­τα της αστι­κής κοι­νω­νί­ας και του κό­σμου οφεί­λο­νται στην υπε­ρα­να­πα­ρα­γω­γή των φτω­χών – κάτι που ση­μαί­νει ότι η προ­σπά­θεια αρω­γής τους θα επι­δεί­νω­νε άμεσα την κα­τά­στα­ση, δε­δο­μέ­νης της εγ­γε­νούς τάσης τους προς τη φαυ­λό­τη­τα και τη δυ­στυ­χία»: αυτός είναι ο πυ­ρή­νας της θε­ω­ρί­ας του Μάλ­θους. Και η θε­ω­ρία αυτή δεν αξιο­ποι­ή­θη­κε μόνο τον 19ο αιώνα, με την εμ­φά­νι­ση των ρα­τσι­στι­κών θε­ω­ριών του κοι­νω­νι­κού δαρ­βι­νι­σμού (Χέρ­μπερτ Σπέν­σερ κ.ά)[3]. Οι από­ψεις του Μάλ­θους απο­δεί­χτη­καν χρή­σι­μες ιδιαί­τε­ρα στον ει­κο­στό αιώνα και την «Πρά­σι­νη Επα­νά­στα­ση» (ή «Τρίτη Αγρο­τι­κή Επα­νά­στα­ση»), για να αντι­με­τω­πι­στεί ένα κοι­νω­νι­κό πρό­βλη­μα: ο υπο­σι­τι­σμός.

«Πρά­σι­νη Επα­νά­στα­ση» στον 20ό αιώνα, «πρά­σι­νη με­τά­βα­ση» στον 21ο

Ο όρος «Πρά­σι­νη Επα­νά­στα­ση» χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε για πρώτη φορά το 1968, από τον διοι­κη­τή της Αμε­ρι­κα­νι­κής Υπη­ρε­σί­ας Διε­θνούς Ανά­πτυ­ξης (USAID) William S. Gaud: «Δεν είναι μια βίαιη Κόκ­κι­νη Επα­νά­στα­ση, όπως αυτή των Σο­βιε­τι­κών, ούτε μια Λευκή Επα­νά­στα­ση, όπως του Σάχη στο Ιράν. Την ονο­μά­ζω Πρά­σι­νη Επα­νά­στα­ση». Ο λόγος για μια «επα­νά­στα­ση» που ξε­κί­νη­σε το 1942 στο Με­ξι­κό – με τη στή­ρι­ξη των ΗΠΑ, του Πα­γκό­σμιου Ορ­γα­νι­σμού Τρο­φί­μων και του φι­λαν­θρω­πο-κα­πι­τα­λι­στι­κού Ιδρύ­μα­τος Rockefeller. Για καμιά επα­νά­στα­ση δεν επρό­κει­το στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα: αυτό που συ­νέ­βη ήταν η εκτε­τα­μέ­νη εφαρ­μο­γή σει­ράς επι­στη­μο­νι­κο-τε­χνι­κών μέ­τρων για να αντι­με­τω­πι­στεί ο υπο­σι­τι­σμός: εντα­τι­κο­ποί­η­ση καλ­λιερ­γειών και άρ­δευ­σης, εκτε­τα­μέ­νη απο­ψί­λω­ση δασών, ευ­ρεία χρήση φυ­το­φαρ­μά­κων και χη­μι­κών λι­πα­σμά­των. Αρ­γό­τε­ρα θα έρ­χο­νταν και οι επεν­δύ­σεις σε γε­νε­τι­κά τρο­πο­ποι­η­μέ­νες καλ­λιέρ­γειες. Αυτή ήταν η συ­ντα­γή για να λυ­θούν τα προ­βλή­μα­τα του κα­πι­τα­λι­σμού με τον τρόπο του και προς όφε­λός του.

Το 1948, ο νέο-μαλ­θου­σια­νός δη­μο­γρά­φος Frank Notestein στελ­νό­ταν στην Κίνα, όπου το Ίδρυ­μα Rockefeller είχε οι­κο­νο­μι­κά συμ­φέ­ρο­ντα. Επι­στρέ­φο­ντας, υπο­στή­ρι­ζε ότι για την Κι­νέ­ζι­κη Επα­νά­στα­ση έφται­γε ο υπερ­πλη­θυ­σμός. Αντί για αγρο­τι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση, λοι­πόν, αντί δη­λα­δή για μια κοι­νω­νι­κή-πο­λι­τι­κή λύση, στην Κίνα θα μπο­ρού­σα­με απλά να ελέγ­ξου­με τις γεν­νή­σεις με μια πο­λι­τι­κή και επι­στη­μο­νι­κο-τε­χνι­κή λύση.

Χάρη στα Ιδρύ­μα­τα Rockefeller και Ford, οι ιδέες και οι πρα­κτι­κές αυτές έφτα­σαν στην Ινδία (1956), που θε­ω­ρή­θη­κε ότι «βρί­σκε­ται πια­σμέ­νη ανά­με­ση στη μαλ­θου­σια­νή πα­γί­δα και τον κομ­μου­νι­σμό». Και απο­κεί κα­τέ­λη­γαν στη Γκάνα, τη Γουι­νέα και το Μα­λά­ουι, τη δε­κα­ε­τία του 2000[4].

Στην Ευ­ρώ­πη, ήταν το μα­κρι­νό 1972 που η «Λέσχη της Ρώμης», μια ιδιω­τι­κή ορ­γά­νω­ση τε­χνο­κρα­τών, επι­χει­ρη­μα­τιών και πο­λι­τι­κών, εξέ­δι­δε την έκ­θε­ση «Τα όρια της ανά­πτυ­ξης», επι­τι­θέ­με­νη στην «απε­ριό­ρι­στη με­γέ­θυν­ση». Η Λέσχη ζη­τού­σε «μια ελεγ­χό­με­νη τα­κτι­κή με­τά­βα­ση από την ανά­πτυ­ξη προς την πα­γκό­σμια ισορ­ρο­πία». Δί­καια, όμως, οι μεν χώρες του Νότου την επέ­κρι­ναν γιατί υπο­στή­ρι­ζε την οι­κο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη σε βάρος τους, μια με­ρί­δα επι­στη­μό­νων, δε, πρό­σθε­τε ότι οι ιδέες της Λέ­σχης ήταν οι ιδέες του Μάλ­θους: και πάλι το θέμα ήταν οι «τά­σεις αύ­ξη­σης του πα­γκό­σμιου πλη­θυ­σμού».

Ελι­τί­στι­κη οι­κο­λο­γία ή οι­κο­σο­σια­λι­σμός

Η «Πρά­σι­νη Επα­νά­στα­ση» χτες, η Τέ­ταρ­τη Βιο­μη­χα­νι­κή Επα­νά­στα­ση και ο «πρά­σι­νος κα­πι­τα­λι­σμός» σή­με­ρα, είναι «επα­να­στά­σεις» για να μην αλ­λά­ξει τί­πο­τα – ακρι­βώς τη στιγ­μή που ο κα­πι­τα­λι­σμός δη­μιουρ­γεί πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κές και γε­ω­πο­λι­τι­κές κρί­σεις που δια­πλέ­κο­νται και δη­μιουρ­γούν εκρη­κτι­κές ανι­σό­τη­τες. Ο Γάλ­λος φι­λό­σο­φος Μπρού­νο Λα­τούρ έχει δίκιο: «συ­μπε­ρι­φε­ρό­μα­στε όλοι ως κλι­μα­το-ησυ­χα­στές με το να ελ­πί­ζου­με ότι, χωρίς να κά­νου­με τί­πο­τα, όλα θα πάνε καλά εντέ­λει»[5]. Αλλά, εκτός από την με­ρί­δα των κα­πι­τα­λι­στι­κών ελίτ που εκ­προ­σω­πεί ο Τραμπ (και για την οποία δεν υφί­στα­ται καν ζή­τη­μα κλι­μα­τι­κής κρί­σης…), υπάρ­χει και μια άλλη με­ρί­δα που ανη­συ­χεί. Αλλά ο τρό­πος της δεν είναι κα­θό­λου ο δικός μας: αυτό που την εν­δια­φέ­ρει είναι να κα­το­χυ­ρώ­σει χώ­ρους οι­κο­λο­γι­κής ασφά­λειας για τους ήδη εξα­σφα­λι­σμέ­νους: οι φτω­χοί ας κό­ψουν το κε­φά­λι τους. Δεν είναι τυ­χαίο: τα πρώτα κι­νή­μα­τα πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κής δι­καιο­σύ­νης ξε­κί­νη­σαν στις ΗΠΑ τις δε­κα­ε­τί­ες ‘60 και ’70 από τους Μαύ­ρους, ως κι­νή­μα­τα δια­μαρ­τυ­ρί­ας για τον εγκλω­βι­σμό τους σε άθλιες πα­ρα­γκου­πό­λεις από το αμε­ρι­κα­νι­κό εσω­τε­ρι­κό Απαρτ­χάιντ.

Η δική μας ανη­συ­χία είναι η δική τους. Είναι των ιθα­γε­νών που τσά­κι­σε η «ανά­πτυ­ξη». Είναι της Γκρέ­τας και των κι­νη­μά­των πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κής δι­καιο­σύ­νης, που ζη­τούν «να αλ­λά­ξει το σύ­στη­μα, όχι το κλίμα». Είναι των ανέ­στιων: στην «οικο-»λογία αυτό που παί­ζε­ται πρώτα είναι αν θα έχουν σπίτι οι φτω­χοί: οι πλού­σιοι, λέει ο Λα­τούρ, δεν νοιά­ζο­νται για το «κοινό» σπίτι. Το Νο­έμ­βρη του 2020, τα κι­νή­μα­τα αυτά θα συ­να­ντη­θούν στη Γλα­σκώ­βη: εκεί θα γίνει φέτος η ετή­σια σύ­νο­δος του ΟΗΕ για την κλι­μα­τι­κή αλ­λα­γή. Είναι λοι­πόν ένα στοί­χη­μα, το διε­θνές κί­νη­μα να εμπνεύ­σει και να κι­νη­το­ποι­ή­σει τα εθνι­κά: η Γκρέ­τα να βα­δί­σει στην ίδια δια­δή­λω­ση με τη Λόλα – τα κι­νή­μα­τα ενά­ντια στις εξο­ρύ­ξεις στη Χαλ­κι­δι­κή και στην Ήπει­ρο μαζί με τα «Κί­τρι­να Γι­λέ­κα», που ζη­τούν να μην πλη­ρώ­σουν την ενερ­γεια­κή με­τά­βα­ση οι φτω­χοί· οι Ισπα­νοί που κα­τέ­κλυ­σαν φέτος στη Μα­δρί­τη, μαζί με τους αλ­λη­λέγ­γυους στους κλι­μα­τι­κούς πρό­σφυ­γες. Η οι­κο­σο­σια­λι­στι­κή εναλ­λα­κτι­κή χρειά­ζε­ται δύ­να­μη για να επι­βλη­θεί. Ιδέες καλές έχει ήδη:

Η οι­κο­λο­γι­κή με­τά­βα­ση προ­ϋ­πο­θέ­τει μια συ­νο­λι­κή απο­α­νά­πτυ­ξη της υλι­κής πα­ρα­γω­γής και των με­τα­φο­ρών. Όμως η «απο­α­νά­πτυ­ξη» δεν απο­τε­λεί πρό­γραμ­μα, γιατί η συ­νο­λι­κή ανά­γκη «απο­α­νά­πτυ­ξης» γε­νι­κά δεν λύνει τί­πο­τα: δε­δο­μέ­νης της ανά­πτυ­ξης κάθε χώρας, υπάρ­χουν το­μείς που πρέ­πει να κα­ταρ­γη­θούν, άλλοι να μειω­θούν και άλλοι να ανα­πτυ­χθούν. Οι εκ­κλή­σεις για «χει­ρα­φέ­τη­ση του μυα­λού μας» είναι κενές φόρ­μου­λες στο μέτρο που δεν δια­τυ­πώ­νουν με συ­γκε­κρι­μέ­νο τρόπο πώς μπο­ρεί να συ­ναρ­θρω­θεί η μεί­ω­ση της συ­νο­λι­κής υλι­κής πα­ρα­γω­γής με την ικα­νο­ποί­η­ση του συ­νό­λου των ανεκ­πλή­ρω­των κοι­νω­νι­κών ανα­γκών, ποιοι το­μείς πρέ­πει να ανα­πτυ­χθούν για να ικα­νο­ποι­η­θούν αυτές, πώς να προ­σα­να­το­λι­στούν οι επεν­δύ­σεις προς αυ­τούς τους το­μείς, πώς να υπάρ­ξει εγ­γύ­η­ση (ή όχι) της απα­σχό­λη­σης με σε­βα­σμό ενός «ορίου» των πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κών και, πιο συ­γκε­κρι­μέ­να, κλι­μα­τι­κών συν­θη­κών[6].

Ιδέες έχου­με. Είναι η στιγ­μή που οι ιδέες χρειά­ζο­νται ορ­γά­νω­ση.

[1] Το κεί­με­νο με το σχε­τι­κό χρο­νο­διά­γραμ­μα εδώ.

[2] Τάμρα Γκίλ­μπερ­τσον και Τζο­ά­να Κα­μπέ­λο, «Μήπως θα πρέ­πει να χρη­μα­τι­στι­κο­ποι­ή­σου­με τον πλα­νή­τη για να τον σώ­σου­με;», στο: Συλ­λο­γι­κό, Κλίμα. Στα­μα­τή­στε τώρα το έγκλη­μα! (μτφρ.: Βα­σί­λης Πα­πα­κρι­βό­που­λος), Angelus Novus 2017, σ. 199-216.

[3] Για μια συ­ζή­τη­ση: Τζον Μπέ­λα­μι Φό­στερ, Οι­κο­λο­γία και κα­πι­τα­λι­σμός (μτφρ.: Αφρο­δί­τη Θε­ο­δω­ρα­κά­κου), Με­ταίχ­μιο 2003.

[4] Για την Πρά­σι­νη Επα­νά­στα­ση και τη σχέση με τις ιδέες του Μάλ­θους: Ross, E. B. (1998), “Malthusianism, Counterrevolution, and the Green Revolution”, Organization & Environment, 11(4), pp. 446–450· Marie-Monique Robin, The World According to Monsanto: Pollution, Corruption, and the Control of the World’s Food Supply, The New Press 2010, p. 308· Τζον Μπέ­λα­μι Φό­στερ, ό.π., σ. 306-310· Vandana Shiva, The Violence of the Green Revolution, Zed Books 1993· Mark Dowie, American Foundations. An investigative story, MIT Press 2001· Anne-Emmanuelle Birn, Marriage of Convenience. Rockefeller International Health and Revolutionary Mexico, University of Rochester Press 2006.

[5] Bruno Latour, Πού θα προ­σγειω­θού­με. Δο­κί­μιο προ­σα­να­το­λι­σμού στο νέο κλι­μα­τι­κό κα­θε­στώς (μτφρ.: Άγ­γε­λος Μου­τα­φί­δης), Πόλις 2019, σ. 16.

[6] Πε­ριο­δι­κό Τέσ­σε­ρα/4η Διε­θνής, Για τον οι­κο­σο­σια­λι­σμό, Έκ­δο­ση του Πε­ριο­δι­κού «Τέσ­σε­ρα» 2019.