Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

Ο λόγος για τη Dandara, τη μαύρη ηγέτιδα των επαναστατημένων σκλάβων στα τέλη του 17ου αιώνα στα εδάφη της σημερινής Βραζιλίας…

Στις 6 Φλεβάρη είναι μια σημαντική επέτειος για όλους και όλες όσους/ες ενδιαφερόμαστε για την capoeira, αλλά και για την πάλη για την απελευθέρωση κάθε θύματος της εκμετάλλευσης και του ρατσισμού.

Η 6 Φλεβάρη 1694, πριν από 329 χρόνια, είναι η μέρα που έπεσε στη μάχη με τα στρατεύματα των Πορτογάλων δουλοκτητών η Dandara, κορυφαία μαύρη μαχήτρια του Palmares, ηγέτιδα στις μάχες της «θηλυκής φάλαγγας», των μαύρων δηλαδή γυναικών που πολεμούσαν δίπλα στους άντρες ενάντια στους δουλοκτήτες.

Το Palmares (το όνομα σημαίνει: «Φοινικιές») ήταν το πιο σημαντικό Quilombo, έδαφος δηλαδή απελευθερωμένο από τους λευκούς ιδιοκτήτες σκλάβων. Στα quilombos κατέφευγαν οι μαύροι σκλάβοι όταν κατάφερναν να το σκάσουν από τους αφέντες τους και εκεί οργανώνονταν με τους άλλους φυγάδες ενάντια στους Πορτογάλους που προσπαθούσαν απελπισμένα να συντρίψουν τα quilombos για να εξασφαλίσουν την ειρήνη του μαστίγιου στις φυτείες τους.

Το Palmares στη σημερινή βορειοανατολική Βραζιλία και συγκεκριμένα στην επαρχία Pernambuco είχε εξελιχθεί σε ένα μικρό αντίπαλο στους Πορτογάλους κρατίδιο που κράτησε την ύπαρξή του μαχόμενο επί περίπου 100 χρόνια.

Οι φυγάδες που συγκεντρωνόταν στα quilombos ήταν στην πολύ μεγάλη τους πλειοψηφία μαύροι πρώην σκλάβοι, αλλά υπήρχαν και αρκετοί ξεριζωμένοι Ινδιάνοι. Ο τελευταίος ηγέτης του Palmares, ο Zumbi, ο πιο ριζοσπαστικός από όλους τους επικεφαλής των μαύρων, έκανε προσπάθειες να είναι το quilombo ανοιχτό και για κάθε λευκό αγρότη ή εξόριστο, αρκεί αυτός να είναι αντίπαλος της δουλείας.

Οι πληροφορίες για την Dandara, χάνονται μέσα στο μύθο. Σχεδόν δεν υπάρχουν γραπτές πηγές για τη δράση της. Ξέρουμε όμως πως έχασε τη ζωή της όταν ήταν 30 χρονών, όντας ήδη σύντροφος της ζωής του Zumbi.

Ξέρουμε επίσης με ακρίβεια τα ονόματα των τριών γιων της που απέκτησε με τον Zumbi: Είναι οι Motumbo, Αρμόδιος και Αριστογείτων. Οι δύο τελευταίοι πήραν το όνομά τους από τους δύο διάσημους τυρρανοκτόνους της Αρχαίας Αθήνας.

Ξέρουμε ακόμη και πώς έχασε τη ζωή της η Dandara: Ρίχτηκε στην άβυσσο ενός λατομείου για να μην πέσει ζωντανή στα χέρια των λευκών, μετά από μάχη.

Η επίσημη Ιστορία, η Ιστορία που γράφεται από τους νικητές, στάθηκε άσπλαχνη με τη μαύρη ηγέτιδα των εξεγερμένων. Εκείνα τα χρόνια οι γυναίκες μετρούσαν ελάχιστα στα «πολιτισμένα» κράτη, και οι μαύρες γυναίκες, που η θέση τους «έπρεπε» να είναι στην κουζίνα, στο χωράφι και στο κρεβάτι του αφέντη, δεν είχαν την παραμικρή αξία ως προσωπικότητες.

Έτσι, οι χρονογράφοι της εποχής τσιγγουνεύτηκαν πολύ τις αναφορές τους για την Dandara.

Ευτυχώς όμως, όσα δεν διέσωσαν οι γραπτές πηγές, τα κράτησε φυλαγμένα γερά η προφορική παράδοση, τα τραγούδια και οι θρύλοι των μαύρων. H Dandara ήταν ο τρόμος των καταπιεστών αλλά και η οργανώτρια του quilombo, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τη μεταλλουργία – οι επαναστατημένοι μαύροι χρειάζονταν απελπισμένα μεταλλικά εργαλεία και για τη μάχη αλλά και για την καλλιέργεια των ελεύθερων χωραφιών.

Η Dandara σήμαινε φροντίδα για τους ανήμπορους, τους αρρώστους τους γέρους και τα παιδιά, αλλά σήμαινε και την ηγέτιδα στην πρώτη γραμμή της μάχης με τα εκστρατευτικά σώματα των Πορτογάλων.

Κι αν λέμε σήμερα ότι ο Zumbi ήταν ο μαύρος Σπάρτακος στη Βραζιλία του 17ου αιώνα, συγκρίσιμη ιστορική μορφή με την Dandara δεν υπάρχει.

Αν γίνουν περισσότερα πράγματα γνωστά για την capoeira, για τα τραγούδια και τις παραδόσεις περηφάνιας των μαύρων και των από τα κάτω γενικότερα της Βραζιλίας, τότε ίσως μια μέρα το Dandara θα είναι συνώνυμο της γυναικείας χειραφέτησης και ηγεσίας, της εμμονής στην απελευθέρωση των καταπιεσμένων, αλλά και της απόλυτης ανάληψης της ευθύνης για να επιτευχθούν όλα αυτά στο σήμερα!»