*Η συντρόφισσα Λάλε Άλατλι είναι μεταφράστρια και ποιήτρια από την Τουρκία, που ζει και εργάζεται τα τελευταία 14 χρόνια στη Θεσσαλονίκη

Πώς βρέθηκες στην Ελλάδα;

Ήθελα να φύγω από την Κωνσταντινούπολη και έτσι βρέθηκα εδώ για δουλειά και έμεινα. Είχα μάθει ήδη ελληνικά και έτσι χρησιμοποίησα τη γνώση της γλώσσας για να καταφέρω να βγάλω λίγα χρήματα. Ταυτόχρονα, παρέδιδα και μαθήματα τουρκικών και έτσι κατάφερα να επιβιώσω.

Πώς θα παρουσίαζες τον εαυτό σου;

Είμαι αδιαπραγμάτευτα με το μέρος των πιο αδύναμων. Ακόμα και όταν δεν έχουν δίκιο. Και όταν έχουν άδικο, είναι ακριβώς επειδή είναι αδύναμοι, ακριβώς επειδή δεν έχουν τον έλεγχο της ίδιας τους της ζωής. Όμως πιστεύω πως η πιο παχιά διαχωριστική γραμμή είναι ανάμεσα στον άνθρωπο συνολικά και τα ζώα.

Αγαπάς τα ζώα;

Θεωρώ πως όλα τα ζώα είναι θύματα εκμετάλλευσης από τον άνθρωπο και τα λυπάμαι πολύ.  

Τι έχεις μεταφράσει-συγγράψει αυτά τα χρόνια;

Έχω μεταφράσει διάφορα κείμενα λογοτεχνίας από τη Κύπρο, από τα ελληνικά στα τουρκικά. Και είναι τα πρώτα λογοτεχνικά κείμενα της Κύπρου από την ελληνική γλώσσα, που κυκλοφορούν στην Τουρκία, μεταφρασμένα κατευθείαν στα τουρκικά και όχι, για παράδειγμα, πρώτα από τα αγγλικά.

Έτσι, λοιπόν, μετέφρασα στα τουρκικά τα «Αμερική ’62» και «Κοάζινο» του Πάνου Ιωαννίδη, την Ανθολογία Διηγημάτων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, «Το βουητό του μικρού δένδρου» του Μεχμέτ Κανσού και μερικά άλλα. Επίσης τα «Ίχνη Μνήμης – Ηafıza «İzleri», δίγλωσσο βιβλίο, γραμμένο στα ελληνικά και στα τουρκικά, από την Κύπρο, των Αλεξάνδρας Ζαμπά και  Ουμίτ Ινατσί, με δεκαπέντε διηγήματα του κάθε συγγραφέα στη γλώσσα του. Σε αυτό έκανα και τις δύο μεταφράσεις. Από τα ελληνικά στα τουρκικά και το αντίστροφο. Τώρα μεταφράζω ένα ιστορικό βιβλίο από τα ελληνικά στα τουρκικά, που αφορά απόρρητα έγγραφα του ελληνικού κράτους σε σχέση με τα μειονοτικά σχολεία της Θράκης. Μια και ζω στο καπιταλιστικό σύστημα, είμαι υποχρεωμένη να παίρνω ό,τι δουλειά βρίσκω. Αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει κάποια δουλειά, την οποία μετέφρασα, με την οποία δεν συμφωνώ ιδεολογικά μαζί της.

Εκτός από τα κείμενα που έχεις μεταφράσει, γράφεις και η ίδια. Έτσι δεν είναι;

Όπως λένε για τους μεταφραστές λογοτεχνίας, έτσι κι εγώ άρχισα να συγγράφω μετά τα 40. Και είμαι 43 χρονών.  Με τα δικά μου κείμενα συμβαίνει κάτι παράξενο. Ξεκίνησα να γράφω κατευθείαν στα ελληνικά. Στα τουρκικά δυσκολεύομαι πολύ, ζυγίζω κάθε λέξη. Αυτή εδώ «θα με στείλει ίσως φυλακή», η άλλη «θα μου στοιχίσει το διαβατήριο» κλπ. Και έτσι μπλοκάρω συχνά. Όπως ο Μπρεχτ που περιγράφει σε ένα ποίημά του ότι είδε στον ύπνο του κατά τον καιρό της εξορίας του μια οδική πινακίδα στα γερμανικά. Και ξύπνησε αμέσως λουσμένος στον ιδρώτα.

Ποιους συγγραφείς ξεχωρίσεις στην τουρκική λογοτεχνία;

Αγαπημένοι μου είναι σίγουρα ο Ριφάτ Ιλγκάς, που έγραφε και ποιήματα και διηγήματα, πολύ χιουμοριστικά, ειδικά στην εποχή της δικτατορίας του Κενάν Εβρέν. Επίσης, μου αρέσει πολύ και ο Αζίζ Νεσίν. Λίγα λόγια και σταράτα. Μ’ αρέσει λιγότερο το ύφος του Ορχάν Παμούκ. Γράφει πολύ καλά, το αναγνωρίζω, αλλά δεν είναι και τόσο του δικού μου στιλ. Επίσης, λατρεύω τον Σενούρ Σεζέρ, που σε αγγίζει με πολύ απλά λόγια και βαθιά. Και μου αρέσει που δεν κρύβει τις πολιτικές της θέσεις. Εμένα η λογοτεχνία για τη λογοτεχνία δεν μου λέει κάτι. Και έναν άλλο συγγραφέα που θα ξεχωρίσω είναι ο Γιασάρ Κεμάλ, που είναι η φωνή των Κούρδων. Από Έλληνες, νομίζω πως εκείνος που ξεχωρίζει για μένα είναι ο Χρόνης Μίσσιος. Στη λογοτεχνία με ενθουσιάζουν όσοι συγγραφείς μιλάνε για αυτούς που δεν έχουν φωνή να μιλήσουν, όχι για τον εαυτό τους.

Με ποια ζητήματα εκτιμάς ότι πρέπει να ασχολείται ένας/μία συγγραφέας;

Νομίζω πως πρέπει να ανακατευόμαστε «στις δουλειές που δεν μας αφορούν». Παράδειγμα, οι Τούρκοι για τα δικαιώματα και την καταπίεση των Κούρδων. Οι Έλληνες για τη μακεδονική μειονότητα, για τους Ρομά κλπ. Ή να παλέψουμε όλες και όλοι για τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρίες, για τα δικαιώματα των τυφλών. Ή οι άντρες για τα δίκια των γυναικών. Και οι στρέιτ για τους γκέι. Και βεβαίως όλοι, μα όλοι, οι άνθρωποι για τα ζώα. Εγώ, ας πούμε, δεν είμαι ακριβώς εργάτρια «από πρώτο χέρι». Όμως ενδιαφέρομαι πάρα πολύ για την πάλη όλων των εργατών. Σε ανθρώπινο επίπεδο εμένα με ενδιαφέρει η ιδεολογία. Είμαι Τουρκάλα, αλλά δεν θα μπορούσα ποτέ να έχω με έναν Τούρκο αστυνομικό ή στρατιωτικό την άνεση και τη σχέση που έχω μαζί σου σήμερα.

Είναι στα αλήθεια απειλή η Τουρκία για τους Έλληνες;

Εξαρτάται πώς ορίζεις την Τουρκία. Το τουρκικό κράτος, ας πούμε; Αυτό το κράτος είναι απειλή, πρώτα απ’ όλα για μένα, όχι για την Ελλάδα. Το ίδιο και οι «Γκρίζοι Λύκοι». Όμως οι άνθρωποι της Αριστεράς δεν είναι απειλή. Γιατί να είναι;

Και ο λαός της Τουρκίας;

Εξαρτάται πώς ορίζεις τον λαό. Κάποιοι απ’ αυτούς που ψηφίζουν Ερντογάν είναι. Σίγουρα. Αλλά οι περισσότεροι που τον ψηφίζουν, πώς καταλήγουν να το κάνουν; Ο Ερντογάν προεκλογικά τούς χαρίζει κατσαρόλες. Αλλά τους δίνει το καπάκι μετά τις εκλογές. Πάντως, αν γινόταν να σκοτωθούν μεταξύ τους όσοι και από τις δυο πλευρές θέλουν τον πόλεμο, μετά χαράς να το κάνουν.

Υπάρχει τρόπος, νομίζεις, να σταματήσει η ένταση στα ελληνοτουρκικά;

Υπάρχει ένας τρόπος, αλλά πώς θα γίνει; Θα μείνουν άνεργοι τόσο πολλοί. Από τους στρατιωτικούς ως τους εμπόρους όπλων και τόσους άλλους, που τρώνε ψωμί από το ενδεχόμενο του πολέμου και πιστεύω πως η ελληνοτουρκική κόντρα τρέφει τις κυβερνήσεις. Η Τουρκία πχ είναι πρώτη «ευρωπαϊκή» χώρα σε ποσοστά εργατικών ατυχημάτων και η κυβέρνηση ρίχνει τους προβολείς στην ένταση στο Αιγαίο, για να μη μιλήσει για τις συνθήκες στους χώρους δουλειάς.

Πώς την βλέπεις την τουρκική Αριστερά; 

Αυτή τη στιγμή η Αριστερά στην Τουρκία ουσιαστικά δεν υπάρχει. Δεν μιλάω για τους αυτοαποκαλούμενους «αριστερούς» κεμαλιστές, αλλά για κανονική Αριστερά. Αυτή η πραγματική Αριστερά έχει χτυπηθεί πολύ. Τουλάχιστον η μισή είναι στη φυλακή.

Εγώ στη ζωή μου ψήφισα μόνο μία φορά: Τον Ντεμιρτάς του φιλοκουρδικού κόμματος. Έχω τύψεις που με την ψήφο μου τον κατέστρεψα. Όπως ξέρεις, στην Τουρκία ένα κόμμα για να εκλέξει βουλευτές χρειάζεται το 10% των ψήφων και πάνω. Μόλις εκλέχτηκε ο Ντεμιρτάς, μπήκε αμέσως φυλακή. Και ακόμα παραμένει εκεί. Μαζί του και αρκετοί άλλοι από τους βουλευτές του κόμματός του. Γι’ αυτό ψήφισα μόνο μια φορά. Επειδή με αυτό το εκλογικό σύστημα, οι μόνοι που εκπροσωπούνται είναι το ισλαμικό κόμμα, το κεμαλικό κόμμα και οι Γκρίζοι Λύκοι. Τι να ψηφίσω; Εγώ, ας πούμε, είμαι χορτοφάγος. Είναι σα να με βάζουν να διαλέξω ανάμεσα σε μπιφτέκια, κεφτέδες και σουβλάκι. Άρα, τι να επιλέξω; Και τι να ψηφίσω;

Και η γνώμη σου για την ελληνική Αριστερά;

Είναι σίγουρα καλύτερη η θέση της Αριστεράς στην Ελλάδα. Εδώ έχει σχετικά περισσότερη ελευθερία. Όμως από την άλλη φοβάμαι πως εδώ είναι πιο εύκολο να δηλώνεις αριστερός, χωρίς να νιώθεις και χωρίς να χρειάζεται να ζοριστείς. Ακόμα δεν μπορώ να χωνέψω πως υπάρχει ένα μεγάλο σχετικά κόμμα της Αριστεράς, το ΚΚΕ, που ψήφισε μαζί με τη Χρυσή Αυγή ενάντια στο σύμφωνο συμβίωσης των ομόφυλών ζευγαριών και που δεν έχει επεξεργασμένες θέσεις για το περιβάλλον και για τα δικαιώματα των ζώων.

Γιατί σε κέρδισε η ποίηση;

Ξέρεις δεν γράφω μόνο ποίηση, γράφω και διηγήματα. Αλλά θεωρώ ότι η ποίηση είναι πιο βαθιά. Οπότε, με λιγότερες λέξεις προσπαθεί να πει περισσότερα πράγματα. Η ποίηση είναι πιο συμπυκνωμένα συναισθήματα. Ενώ τα διηγήματα είναι πιο φλύαρα. Και εγώ μιλάω πολύ, και έτσι τα καταφέρνω και στο διήγημα.

Τι σε παρακινεί να γράφεις;

Επειδή με την ομιλία μόνο τελικά δεν πετυχαίνεις να εκφράσεις εντελώς τα συναισθήματά σου. Έτσι άρχισα να γράφω. Επιπλέον, αισθάνομαι πως έχω κουραστεί λιγάκι να μιλάω.  Δεν ξέρω τι συμβουλή να δώσω σε άλλους, μια και εγώ η ίδια δεν γράφω καλά. Εγώ ξεκίνησα να γράφω, επειδή είχα ανάγκη να το κάνω. Δεν το σχεδίασα, δεν το έκανα σαν μάθημα. 

Σε ποιον θεό προσεύχεσαι;  

Πρώτα απ’ όλα δεν προσεύχομαι. Δεν πιστεύω σε κάποιο θεό. Στην οικογένειά μου όλοι ήμασταν άθεοι, αν και στις ταυτότητές μας έγραφε πως είμαστε μουσουλμάνοι. Όμως τελικά κατάφερα και απάλειψα από την ταυτότητά μου τον θρησκευτικό προσδιορισμό και τώρα στη θέση της υπάρχει μόνο μία παύλα. Η θρησκεία για μένα είναι μόνο για όσους είναι γεμάτοι αμαρτίες. Εγώ φροντίζω να έχω καθαρή τη συνείδησή μου με το να γίνομαι χρήσιμη στους ανθρώπους.

Θα εκδώσεις κάτι άμεσα;

Όχι, δεν έχω τόση αυτοπεποίθηση. Εξάλλου πιστεύω ότι μέσα από τα έντυπα που συνεργάζομαι, απευθύνομαι σε περισσότερο κόσμο από όσους/όσες τυχόν θα αγόραζαν το βιβλίο. Πάντως σίγουρα ακόμα γράφω για να εκφράσω τον θυμό μου για τα όσα συμβαίνουν στην Τουρκία. Γράφω για να εκφραστώ, όχι για να εκδώσω κάτι.

Πιστεύεις πως η λογοτεχνία θα αλλάξει τα πράγματα;

Πιστεύω πως από μόνη της όχι. Μπορεί, όμως, να στηρίξει τους ανθρώπους που θα τα αλλάξουν. Η λογοτεχνία είναι ένα είδος τροφής για όσους θέλουν αλλαγές.

Αυτόν τον καιρό τι γράφεις;

Έχω ξεκινήσει δύο νέα διηγήματα, αλλά αυτόν τον καιρό είμαι απορροφημένη με τη μετάφραση βιβλίων που έχω να παραδώσω. Δυστυχώς, ενώ η δουλειά μου με σπρώχνει από τη μια στο γράψιμο, από την άλλη μου ρουφά όλη την ενέργεια και τον χρόνο για να αφοσιωθώ σε αυτό.

Αν ήσουν υποχρεωμένη να καταφύγεις κάπου με μόνο ένα βιβλίο για συντροφιά, ποιο θα ήταν αυτό που θα διάλεγες να πάρεις μαζί σου;

Ξεκάθαρα τον «Ισμαήλ» του Ντάνιελ Κουίν. Επειδή κάθε φορά που το διαβάζω, μου αποκαλύπτει και κάτι καινούργιο. Ο «Ισμαήλ» είναι ένας τρυφερός γορίλλας που μιλάει για τον κόσμο, για τη φύση, με ευαισθησία και αντίληψη, με μια «φυσική ευγένεια», θα έλεγα. 

Και η τελευταία ερώτηση: Ποια είναι η γνώμη σου για την εφημερίδα μας, την ΚΟΚΚΙΝΗ;

Είναι από τα σπάνια έντυπα, που δεν με εκνευρίζει το περιεχόμενό τους. Η ΚΟΚΚΙΝΗ είναι μια εφημερίδα που με κάνει να νιώθω πως δεν είμαι μόνη μου. Εμένα που εχθρεύομαι όσο γίνεται περισσότερο τον εθνικισμό και τη θρησκοληψία. Μου αρέσει που το έντυπο έχει μέσα και λογοτεχνία. Και που ταυτόχρονα μου δίνει την ευκαιρία να πάρω και πολιτικές ιδέες.

Επίσης, νομίζω πως είναι πολύ σωστό το μικρό μέγεθος των άρθρων της ΚΟΚΚΙΝΗΣ. Έτσι που η εφημερίδα να διαβάζεται άνετα και από ανθρώπους που δεν τους περισσεύει χρόνος. Γενικά, μου φαίνεται σωστό να απευθυνόμαστε σε αυτούς που αξίζει πραγματικά να μας διαβάσουν και όχι απλώς σε αυτούς που έχουν χρόνο για χάσιμο.

*Η συνέντευξη είναι δημοσιευμένη στο φύλλο 7 της Εφημερίδας «Η Κόκκινη» (Μάρτης 2020), που κυκλοφορεί.