Γράφει η Κική Σταματόγιαννη

Η δικαστική απόφαση της 15^ης Μάη 2020 είναι πολλαπλά σημαντική. Ένας πολύτιμος κρίκος στην αλυσίδα του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Όχι μόνο γιατί κατέδειξε συντριπτικά την ενοχή των βιαστών, βασανιστών και δολοφόνων της Ελένης Τοπαλούδη. Αλλά, διότι άνοιξε με εκκωφαντικό τρόπο τη δημόσια συζήτηση περί συναίνεσης. Κάθε περίπτωση παρενόχλησης, βιασμού, γυναικοκτονίας είναι πάντα μια περίπτωση, όπου το «ΟΧΙ» αγνοήθηκε, τσαλαπατήθηκε, ερμηνεύτηκε δολοφονικά λανθασμένα από τον δράστη ως «Ίσως. Γιατί όχι;». Και άνοιξε τον δημόσιο διάλογο, όχι πλέον γενικά και αφηρημένα -σε επίπεδο θεωρητικών επεξεργασιών και ανταλλαγής γνωμών. Αλλά με τρόπο επώδυνα γειωμένο σε μια πολύ-πολύ ζόρικη πραγματικότητα. Καλώς ήρθατε σε έναν κόσμο, διόλου όμορφο, πατριαρχικά πλασμένο.

Το αρχικό μούδιασμα, που πυροδότησε η είδηση της δολοφονίας, έδωσε πολύ γρήγορα τη θέση του στη μαχητική υπεράσπιση των «ΟΧΙ» μας στους δρόμους. Και παράλληλα, αυτά μπήκαν ορμητικά στις δικαστικές αίθουσες. Η απαίτηση να καταδικαστούν οι βιαστές και δολοφόνοι, να δικαιωθεί η μνήμη της Ελένης και να μην υπάρξει «καμία άλλη δολοφονημένη» πήγαν τελικά πολύ πέρα απ’ αυτό. Πήγαν στο επίμαχο, ακανθώδες και αιχμηρό: Τι υπάρχει πέρα και πίσω από κάθε παρενόχληση, κάθε βιασμό, κάθε γυναικοκτονία; Τι είναι αυτό που επικροτεί, δίνει άλλοθι ή αποσιωπά τις παραβιαστικές συμπεριφορές σε βάρος γυναικών, θηλυκοτήτων, μη τοξικά αρρενωπών αντρών;

Διεθνώς –θεωρητικά και κινηματικά- έχει κωδικοποιηθεί ως «κουλτούρα βιασμού». Μια κουλτούρα ύπουλη. Φορές-φορές δυσδιάκριτη ή απόλυτα ενσωματωμένη στην καθημερινότητά μας. Τρομακτικά βίαιη και δολοφονική. Όσο περισσότερο εξοικειωνόμαστε στο να τη διακρίνουμε και να τη δείχνουμε θαρρετά με το δάχτυλο, όποτε την αντιλαμβανόμαστε, τόσο την αποδυναμώνουμε. Κρίσιμο σημείο αυτό: Δεν την εξαφανίζουμε, καθώς είναι δεμένη -σαν νύχι με κρέας- με καταπιεστικά συστήματα αιώνων, που απαιτούν συνολική επαναστατική διαδικασία, προκειμένου να αποβληθεί. Ωστόσο, καταφέρνουμε πλήγματα σε βάρος της και βγαίνουμε δυνατότερες/οι. Τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο.

Η κουλτούρα βιασμού είναι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, που εκπαιδεύει από νωρίς τα αγόρια να συνειδητοποιούν και να εκμεταλλεύονται το «προνόμιο του ισχυρού». Είναι εκείνο το περιβάλλον -οικογένεια, εκκλησία, ΜΜΕ, διαφήμιση-, που ορίζει ποιος είναι δυνατός και ποιος όχι. Που εθίζει στη βία προς τους αδύναμους. Που αντικειμενοποιεί τα ανθρώπινα σώματα. Που ορίζει ποιες ζωές είναι, τελικά, άξιες να βιωθούν και ποιες όχι. Είναι εκείνες οι φωνές, που σιγοντάρουν πίσω από έναν βιασμό. Είναι εκείνες οι οικογένειες, που θα προσπαθήσουν να καλύψουν το έγκλημα για να μην καταστραφεί η ζωή του «παιδιού» για κάτι που «πήγε στραβά».

Είναι όλα εκείνα τα κεφάλια, που αποστρέφουν το βλέμμα. Είναι όλες οι φωνές, που χαμηλώνουν και γίνονται –μόλις και μετά βίας- ψίθυροι. Είναι όλες οι αγορεύσεις εντός δικαστηρίων, που αντιστρέφουν τους ρόλους του θύματος και του θύτη. Είναι τα άρθρα με τους πηχυαίους τίτλους περί «ανθρωπόμορφων τεράτων», τα οποία επιχειρούν να μας πείσουν ότι οι δράστες δεν είναι οι άνθρωποι που περπατούν δίπλα μας στον δρόμο, δεν είναι οι συνάδελφοί μας στη δουλειά, οι συμφοιτητές, οι συγγενείς ή οι άνθρωποι του φιλικού μας περιβάλλοντος. Αλλά είναι κάτι «άλλο», τερατώδες. Είναι ακόμα όλα τα σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που στάζουν μισογυνισμό. Είναι η εσωτερίκευση του μισογυνισμού και η αναπαραγωγή πατριαρχικών στερεοτυπικών ακόμα και από γυναίκες. Σε βάρος άλλων γυναικών.

Η κουλτούρα βιασμού είναι αυτή που υπαγορεύει ερωτήσεις, οι οποίες σχετίζονται με το τι φορούσε το θύμα μιας παρενόχλησης ή ενός βιασμού. Με το αν φορούσε στηθόδεσμο ή όχι, «προκλητικό» εσώρουχο ή όχι. Με την ποσότητα του αλκοόλ, που είχε καταναλώσει. Με τα μέρη όπου σύχναζε. Με τον αριθμό των ερωτικών της συντρόφων. Με τη σεξουαλικότητά της πριν από την επίθεση. Με το πόσο καλή επαγγελματίας ή φοιτήτρια ήταν. Με το είδος της δουλειάς της. Με το αν αντιστάθηκε. Με το πώς αντιστάθηκε. Με το πόσο τελικά εννοούσε το ΟΧΙ που είπε. Για να φτάσουμε στο συντριπτικό: το είπε, πράγματι, το ΟΧΙ;

Το επικίνδυνο σε σχέση με όλες αυτές τις ερωτήσεις δεν είναι μόνο ότι αφορούν την πολύ στενή προσωπική σφαίρα ενός ανθρώπου. Το ακραία επικίνδυνο είναι ότι δημιουργεί έναν ορισμένο «ανθρωπότυπο»: αν πληροίς τα κριτήρια του «θύματος», όπως το θέλουν τα συστημικά ΜΜΕ ή η κανιβαλική αρένα των σόσιαλ μήντια, μπορεί και να δικαιωθείς. Αν παρεκκλίνεις έστω και λίγο, λυπούμαστε, αλλά όχι.

Το σημαντικό με τη δίκη των βιαστών και δολοφόνων της Ελένης Τοπαλούδη είναι ότι πήρε τη λέξη «συναίνεση», πήρε όλα τα ΟΧΙ, που φωνάζαμε στις πορείες και γράφαμε στα κείμενά μας, και τα έφερε δυναμικά μέσα στις δικαστικές αίθουσες. «No means no», σε κάθε περίπτωση, ακόμα και εντός γάμου –αυτό είναι πολύ κρίσιμο και ας το κρατήσουμε-  ειπωμένο από εισαγγελικό λειτουργό, που κατάφερε να συντονιστεί με την οργή, την αγανάκτηση, τη λύπη πολλών-πολλών ανθρώπων «εκεί έξω». Κατάφερε να εκφράσει αυτό που εύγλωττα περιγράφεται στα νομικά κείμενα ως κοινό περί δικαίου αίσθημα.

Η είδηση της δολοφονίας της Ελένης έβγαλε στους δρόμους πολλές και πολλούς. Ταρακούνησε ακόμα περισσότερες/ους. Και με έναν παράδοξο τρόπο ενδυνάμωσε γυναίκες και θηλυκότητες -και ασφαλώς άντρες αλληλέγγυους- να συνεχίσουμε την προσπάθεια. Να λέμε «το σκύλο σκύλο, το λύκο λύκο, το σκοτάδι σκοτάδι». Να ψιθυρίζουμε «ονόματα σαν προσευχές», να «τραγουδάμε τις νεκρές μας». Να μην αποστρέφουμε το βλέμμα. Να υψώνουμε τη φωνή. Να κάνουμε συλλογική υπόθεση την εναντίωση στη δολοφονική βία κατά γυναικών και θηλυκοτήτων. Επίμονα και αποφασιστικά. Μέχρι να μην υπάρχει πλέον ανάγκη. 

*Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο φύλλο 8 της εφημερίδας «Η Κόκκινη» (Ιούνης 2020)