Γράφει η Μαρία Κολτσίδα

Η λέξη crip (σλάνγκ του cripple) κουβαλάει επάνω στα γράμματά της όλη την καταπίεση, την ταπείνωση, τον χλευασμό και τον αποκλεισμό που έχουν βιώσει ιστορικά οι ανάπηροι και οι ανάπηρες.

Το Crip Camp ή αλλιώς η Κατασκήνωση Τζενέντ, την οποία διαχειριζόταν μια ομάδα χίπηδων, λειτούργησε στα περίχωρα της Νέας Υόρκης ως κατασκήνωση για ανάπηρες νέες και ανάπηρους νέους από το 1951 μέχρι το 1977 οπότε και έκλεισε λόγω οικονομικών δυσκολιών. Το Τζενέντ ήταν ένα μέρος όπου «όλοι είχαν κάτι στο σώμα τους» όπως αναφέρει ο Τζίμι Λεμπρέχτ, ανάπηρος κατασκηνωτής και σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ. Στο πλαίσιο των γενικότερων κοινωνικών πειραματισμών και πολιτικών ανησυχιών των δεκαετιών του ’60 και του ’70 και ακολουθώντας τα ρεύματα της εποχής του, το Τζενέντ έγινε ένας ανοιχτός τόπος για ανθρώπους με και χωρίς βλάβες, ένας χώρος συλλογικών αποφάσεων και συζητήσεων με ελευθεριακό και συμπεριληπτικό χαρακτήρα. Την ίδια στιγμή, οι μέχρι τότε οικείες -στους ανάπηρους και ανάπηρες- έννοιες της ανελευθερίας, της καταστρατηγημένης ιδιωτικότητας, της εξάρτησης, της υπερ-προστατευτικότητας είχαν μείνει έξω από τα όρια της κατασκηνωτικής καλοκαιρινής τους ουτοπίας.

Τούτη η καλοκαιρινή συνάντηση έμελλε να πυροδοτήσει την πολιτικοποίηση πολλών ανάπηρων κατασκηνωτών του Τζενέντ που πρωτοστάτησαν στους αγώνες του αμερικάνικου αναπηρικού κινήματος των αρχών της δεκαετίας του ’70. Αμφισβητώντας το καθολικό κυβερνητικό δόγμα «Χωριστά, αλλά ίσοι», ανάπηρες και ανάπηροι ακτιβιστ(ρι)ές εναντιώθηκαν στον ατέρμονο διαχωρισμό τους από τη μη ανάπηρη κοινότητα, στην ιδρυματοποίησή τους και στις δίχως τέλος διακρίσεις που υφίσταντο στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην υγεία, στην πρόσβαση στα μέσα μεταφοράς και στο δομημένο -εν πολλοίς αναπηροποιητικό- περιβάλλον και απαιτούσαν τη θεσμική κατοχύρωση των πολιτειακών τους δικαιωμάτων σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Το κίνημα των πολιτειακών δικαιωμάτων των αναπήρων με τις διαμαρτυρίες και τις διαρκείς πιέσεις στους «ευήκοους» κυβερνώντες κατάφερε εν τέλει την ψήφιση της ιστορικής Παραγράφου 504 (Section 504/Rehabilitation Act of 1973, ψηφίστηκε το 1977) η οποία ουσιαστικά απαγόρευε οποιαδήποτε μορφή διάκρισης σε βάρος των ανάπηρων πολιτών.

«Εμείς οι απομονωμένοι, οι περιθωριακοί, εμείς οι κρυμμένοι, οι υποτιθέμενα αδύναμοι και ανήμποροι, μπορέσαμε να έρθουμε αντιμέτωποι με τα υψηλότερα κλιμάκια της κυβέρνησης και να κερδίσουμε» λέει η Κόουν, ανάπηρη ακτιβίστρια της διαμαρτυρίας 504.

Το τότε αναπηρικό κίνημα, υιοθετώντας μια σχετικά ενοποιητική προσέγγιση, πέτυχε, αφενός, να διαταράξει την κυριαρχία της μονοθεματικότητας που χαρακτηρίζει ομάδες και συλλογικότητες αναπήρων του χθες και του σήμερα, με τη συμμετοχή αναπήρων με διαφορετικές βλάβες αλλά κοινά πολιτικά προτάγματα. Η χιλιοειπωμένη «διαθεματικότητα» και ενδεχόμενα πλέγματα πολλαπλών και αλληλένδετων συστημάτων καταπίεσης (φύλο, φυλή, σεξουαλικότητα κ.ά.), αφετέρου, φαίνεται να παραγκωνίζονται ενώ οι αναφορές στο βίωμα, στην προσωπική εμπειρία, στην εμπειρία της βλάβης και του πόνου είναι υπαρκτές αλλά περιορισμένες και οργανωμένες κατά βάση γύρω από το κεντρικό συλλογικό εγχείρημα. Το συλλογικό στοιχείο, η δημιουργία αλληλέγγυων δικτύων και η διάνθιση του κινήματος με την παρουσία και τους υποστηρικτικούς λόγους και ενέργειες άλλων κοινωνικών κινημάτων (σύνδεση του αναπηρικού κινήματος με το κίνημα των μαύρων, το εργατικό, το λοακτι+, το φεμινιστικό, το ειρηνευτικό κατά του πολέμου στο Βιετνάμ) έρχονται στην επιφάνεια, λειτουργώντας ως οδοδείκτες της πάλης της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου ενάντια στο «όλο και λιγότερο κράτος» και της κατάκτησης των πολιτειακών δικαιωμάτων των επί μέρους καταπιεσμένων ομάδων.

Μέσα στο πλαίσιο του καιρού του, το Crip Camp ασκεί κριτική στη θεωρία της προσωπικής τραγωδίας που συνοδεύει ιστορικά τους/τις ανάπηρους/ες και εντοπίζει/μετατοπίζει το πρόβλημα από το ανάπηρο υποκείμενο και τη βλάβη του στα κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά, δομικά, πολιτισμικά εμπόδια που ορθώνει η μη ανάπηρη κοινωνία. Δεν προχωρά σε μια βαθύτερη διερεύνηση της υλιστικής βάσης του ζητήματος της αναπηρίας και σε ανάλυση των άνισων σχέσεων εξουσίας που ενυπάρχουν στην ταξική κοινωνία εφόσον και το αμερικάνικο αναπηρικό κίνημα, σε αντίθεση με το αντίστοιχο βρετανικό, επηρεάστηκε και κινήθηκε γύρω από το φιλοσοφικό δόγμα του πραγματισμού και το μοντέλο των «μειονοτικών ομάδων», με την κατάκτηση των αστικών δικαιωμάτων (στον υλικό κόσμο όπως τον γνωρίζουμε και «είναι») να κατέχει την πρωταρχική θέση στις επιδιώξεις των αναπήρων.

Το Crip Camp, αναλογιζόμενοι/ες τη σφοδρή επίδραση των μεταδομιστικών-μεταμοντέρνων θεωριών στα κοινωνικά κινήματα, το cul-de-sac των πολιτικών της ταυτότητας και τη συνακόλουθη συσκότιση ή διαστρέβλωση κάθε χειραφετικής προοπτικής, καταφέρνει να μετατοπίσει ελαφρώς τους προβολείς της εστίασης σε μια προσπάθεια σύγκλισης των καταπιεσμένων ατομικοτήτων και συλλογικοτήτων, μια σύγκλιση μακρινή και αρκετά ξεπερασμένη και «απλουστευτική» για τα μετανεωτερικά μας φίλτρα!

_________________________

*Σε αντιστοιχία με άλλους προσβλητικούς και κακοποιητικούς όρους με αρνητικά συμφραζόμενα για την κυρίαρχη κουλτούρα (queer), το αναπηρικό κίνημα ενσωμάτωσε και επανοικειοποιήθηκε τον όρο στο πλαίσιο του αναπηρικού ακτιβισμού, του εορτασμού και της υπερηφάνειας της αναπηρίας (disability pride), αμφισβητώντας με τούτη την πρακτική και τις ιδέες περί «υποχρεωτικής αρτιμέλειας» όπως το θέτει ο McRuer (κατά το «υποχρεωτική ετεροσεξουαλικότητα» της Rich και ως επέκταση αυτού).

*Οι κινητοποιήσεις των αναπήρων δεν σταμάτησαν το ’73 εφόσον, ενώ το 504 ψηφίστηκε, καμία ρύθμιση δεν πραγματοποιήθηκε με σκοπό την άμεση, πρακτική και καθολική εφαρμογή του νόμου.

*Στον αγώνα του κινήματος για την αποϊδρυματοποίηση, παρουσιάζονται σκηνές φρίκης από το Γουίλοουμπρουκ, ένα κρατικό νοσοκομείο/ίδρυμα της Ν.Υόρκης, κάπου το ‘70. Αντίστοιχες σκηνές είδαμε και στην Ελλάδα του 2015 στο ίδρυμα των Λεχαινών όπως αυτές καταγράφηκαν από την Κίνηση Χειραφέτησης Αναπήρων «Μηδενική Ανοχή» που πραγματοποίησε κατάληψη στο κτίριο απαιτώντας αξιοπρεπή βίο για τα ανάπηρα παιδιά και τους/τις ανάπηρους/ες ενήλικες που κρατούνταν εκεί σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης.

*Σχόλιο για τη μετάφραση: παρόλο που στο ντοκιμαντέρ αναφέρουν μόνο «disabled» και «non-disabled» για το «ανάπηρος/η» και το «μη ανάπηρος/η» αντίστοιχα, στην ελληνική μετάφραση επιλέχθηκε να χρησιμοποιούνται οι αναχρονιστικοί και στρεβλοί όροι «άτομα με ειδικές ανάγκες» και «άτομα με ειδικές ικανότητες».

*Το ντοκιμαντέρ Crip Camp βρίσκεται στο Netflix και είναι παραγωγή του ζεύγους Ομπάμα! Παρόλη την εκτεταμένη κριτική που θα μπορούσαμε να ασκήσουμε στο παραπάνω (καθώς και σε διάφορες πτυχές του ίδιου του ντοκιμαντέρ), φίλες και φίλοι, μπείτε να το δείτε άμεσα!