ΠΡΩΤΗ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΡΟΜΑ

ΤΙΜΑΜΕ  ΚΑΙ ΔΕΝ ΞΕΝΑΜΕ…

Γράφει ο Γιάννης Κ. Μάντζας

Ένα άγνωστο  στο ευρύ κοινό ολοκαύτωμα, τον αφανισμό του λαού των Ρομά της Ευρώπης στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, μας θύμισε ο νεοϊδρυμένος πολιτιστικός και αθλητικός σύλλογος Romani Sezi (Φωνή των ρομά).   Στο πλαίσιο της διατήρησης της ιστορικής μνήμης και της απότισης φόρου τιμής  στους ευρωπαίους ρομά και σίντι που βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς την περίοδο 1939-1944 οργάνωσε την πρώτη δημόσια εκδήλωση μνήμης για το O BARO PORRAJMOS (Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΦΑΝΙΣΜΟΣ). Ήταν η πρώτη τέτοια εκδήλωση που οργανώθηκε στην Ελλάδα, σχεδόν ογδόντα χρόνια μετά την τραγωδία του λαού μας.

Την Κυριακή  02 Αυγούστου 2020 στις 11:00 πμ. στο 5^ο διαπολιτισμικό δημοτικό σχολείο του Δενδροποτάμου Θεσσαλονίκης οι διοργανωτές και οι παρευρισκόμενοι ανέδειξαν μια από τις θλιβερές σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας, κι έστειλαν το μήνυμα της διεκδίκησης ισότιμης ζωής για την κοινότητα των ρομά, έξω από φυλετικές διακρίσεις προκαταλήψεις και στερεότυπα.

Οι ομιλητές της εκδήλωσης και οι θεματικές ενότητες που παρουσιάστηκαν  ήταν  οι εξής :

• Ιωάννης Μάντζας (ρομ-πολιτικός επιστήμονας) Εισαγωγή στην ιστορία των ρομά .
• Σπύρος Μαρκέτος (ιστορικός-επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ) Οι ρομά στην Ευρώπη και η υποδούλωση τους.
• Πωλ Ισαάκ Χάγουελ (μέλος της ελληνικής επιτροπής για την γενοκτονία –IHRA International Holocaust Remembrance Alliance) Το ολοκαύτωμα των  ευρωπαίων ρομά και σίντι.

Στην εκδήλωση εκτός των τοπικών φορέων συμμετείχε και η γενική πρόξενος της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη, κυρία Σίβυλλα Μπέντικ. Μετά την ολοκλήρωση των ομιλιών και τη ζωηρή συζήτηση ακολούθησε ζωντανή μουσική.  Η είσοδος στον χώρο της εκδήλωσης έγινε με χρήση μάσκας κι επιτράπηκε η είσοδος σε συγκεκριμένο αριθμό καλεσμένων, εξαιτίας της πανδημίας του κορωναϊού, οι οποίοι τήρησαν τις αποστάσεις ασφαλείας στην ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα.

Ο πρόεδρος του συλλόγου Romani Sezi Στέφανος Καραφυλλίδης  μίλησε για την προσπάθεια του συλλόγου να αναβαθμίσει την ποιότητα της ζωής στην περιοχή και να καθιερώσει σταδιακά τέτοιες εκδηλώσεις.

Η γενική πρόξενος της Γερμανίας, κυρία Σίβυλλα Μπέντικ, βαθειά συγκινημένη και μιλώντας στα ελληνικά ανέφερε μεταξύ άλλων:  «Γνωρίζω το τι έγινε στις 2 Αυγούστου του 1944, και με γεμίζει βαθιά θλίψη και οργή το ότι η χώρα μου διέπραξε τόσο φρικτά εγκλήματα. Δεν πρέπει να τα ξεχάσουμε ποτέ, γιατί  μόνο αν τα θυμόμαστε μπορούμε να αναλάβουμε την ευθύνη. Η Γερμανία γνωρίζει και αποδέχεται την ιστορική της ευθύνη».

Μετά τον χαιρετισμό της η κ. Μπέντικ  κάθισε  και παρακολούθησε με προσοχή ολόκληρη την ημερίδα, και στο τέλος συνομίλησε με τους διοργανωτές και ομιλητές κι έβγαλε μαζί τους αναμνηστικές  φωτογραφίες. Στη συνέχεια ο λόγος για έναν σύντομο χαιρετισμό δόθηκε στον δήμαρχο Αμπελοκήπων-Μενεμένης κ. Λάζαρο Κυρίζογλου,  ο οποίος μίλησε για την σημασία της γνωστοποίησης των γεγονότων του ολοκαυτώματος, συνδυάζοντάς τα με την «γενοκτονία των Ποντίων».

Ο σύλλογος Romani Sezi  δώρισε στους επίσημους καλεσμένους το πολυσυζητημένο βιβλίο του ρομά ακαδημαϊκού κ. Ιαν Χάνκοκ με τίτλο Είμαστε ο λαός των ρομά, που κυκλοφόρησε στα ελληνικά τον Μάιο του 2020 από τις εκδόσεις Τόπος. 

ΟΜΙΛΙΕΣ-ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ

Μετά τους χαιρετισμούς των επισήμων ο λόγος δόθηκε στους ομιλητές. Πρώτος ο συντάκτης του παρόντος, Ιωάννης Μάντζας, έκανε μια περιληπτική εισαγωγή στην ιστορία των ρομά  και στην πορεία τους από τη βορειοδυτική Ινδία μέχρι την Βυζαντινή Αυτοκρατορία γύρω στο έτος 1000 μ.Χ.

Αρχικά στην ομιλία του διευκρίνισε την πραγματική ταυτότητα των ευρωπαίων ρομά σε σχέση με τις πλασματικές ταυτότητες που  έχουν δοθεί από τους μη ρομά και μέσα από την ενδελεχή έρευνα του ανέδειξε ότι τόσο η ονομασία γύφτοι, όσο και οι ονομασία τσιγγάνοι είναι λανθασμένες, προσβλητικές και αρνητικά φορτισμένες και δεν πρέπει να γίνονται αποδεκτές από τους έλληνες ρομά σημειώνοντας χαρακτηριστικά τα εξής :

Η λέξη  «τσιγγάνος»  προέρχεται από το βυζαντινό «αθίγγανος» και έχει ρίζα το ρήμα «θιγγάνω» που σημαίνει αγγίζω. Βάζοντας μπροστά στο ρήμα το στερητικό άλφα (α), τότε αθίγγανος σημαίνει ο ανέγγιχτος, αυτός δηλ. που δεν τον ακουμπάμε ή αυτός που πρέπει τα κρατάμε τα χέρια μας μακριά του. Σκεφτείτε τώρα πόσο απαξιωτικό είναι να δεχόμαστε να μας λένε οι υπόλοιποι τσιγγάνους ή ακόμα χειρότερα να αυτοπροσδιοριζόμαστε εμείς  μόνοι μας ως τσιγγάνοι.

Η δεύτερη ταμπέλα που μας έχουν φορέσει και είναι επίσης απαξιωτική και λανθασμένη, είναι η ταμπέλα  του «γύφτου». Η λέξη γύφτος προέρχεται από το Αιγύπτιος, αυτός δηλ. που είναι από την Αίγυπτο, το αιγύπτιος έγινε αιγύφτιος και μετέπειτα έφυγε το «Αι» κι έμεινε το γύφτιος, εξ’ ου και το γύφτος. Στο μεσαίωνα όλοι οι ευρωπαίοι  χρησιμοποιούσαν την λέξη «Egyptian» για όλους ανεξαιρέτως τους ξένους πληθυσμούς, ήταν δηλ. ένας όρος-ομπρέλα για όλους τους μη ευρωπαίους.(Ένα το λανθασμένο κρατούμενο).

Δεύτερον  οι πρώτοι ρομά που πέρασαν στην Ευρώπη μετά το 1323 εγκαταστάθηκαν σε μια περιοχή που λεγόταν «Μικρή Αίγυπτος», έτσι όταν συνέχισαν την πορεία τους και τους ρωτούσαν από πού έρχονται, εκείνοι απαντούσαν από την «μικρή Αίγυπτο» και έτσι έβγαινε λανθασμένα πάλι το συμπέρασμα  ότι είναι αιγύπτιοι άρα γύφτοι.

Τρίτον, την ίδια περίοδο κάποιοι ρομά που βρέθηκαν στα βαλκάνια μεταφέρθηκαν δια της βίας στην Αίγυπτο. Δεν έμειναν όμως πολύ καιρό εκεί και επέστρεψαν σταδιακά πίσω στην Ευρώπη. Αυτοί επίσης έλεγαν ότι ήρθαν στην Ευρώπη από την Αίγυπτο. Βλέπουμε λοιπόν ότι ο όρος αιγύπτιος από τον οποίο προέρχεται η λέξη «γύφτος» είναι λανθασμένος  και οφείλεται σε παρανοήσεις της ιστορικής πορείας μας.

Οι λέξεις τσιγγάνος και γύφτος είναι προσβλητικές λέξεις και ποτισμένες με αρνητική χροιά και δεν πρέπει να τις δεχόμαστε από όπου κι αν προέρχονται.

ΕΙΜΑΣΤΕ Ο ΛΑΟΣ ΤΩΝ ΡΟΜΑ!!!

Αυτή βέβαια η τοποθέτηση δημιούργησε κάποια ένταση αρχικά η οποία εξελίχθηκε σε δημιουργική συζήτηση στο δεύτερο μέρος της ημερίδας, στο στάδιο της συζήτησης δηλ. των ομιλητών με τους συμμετέχοντες.  Ως προς  την ιστορική διαδρομή των ρομά σημείωσε τα παρακάτω  ιστορικά στοιχεία:

Μεταξύ  του έτους 1000 και του έτους 1027 η Ινδία δέχτηκε μια σειρά  εισβολών από τον Μαχμούτ του Γκαζνί ο οποίος προσπαθούσε μαζί με τους οπαδούς του, τους γαζναβίδες, να διαδώσει τη μουσουλμανική πίστη  στη βόρεια Ινδία. Ο ινδικός στρατός  που προσπάθησε να αμυνθεί σε αυτές τις επιδρομές αποτελούταν κυρίως από τους «ρατζπούτ», το όνομα των οποίων σημαίνει «γιοί των πριγκίπων», οι οποίοι αντιστάθηκαν επί αιώνες στην εξάπλωση του Ισλάμ. Μέλη του ινδικού στρατού ήταν επίσης οι άντρες της δεύτερης κάστας στην Ινδία, οι ξατρίγια, δηλαδή άντρες πολεμιστές. Την εποχή εκείνη οι στρατοί δεν είχαν μόνο τους άντρες πολεμιστές, αλλά και πλήθος παρατρεχάμενων που έκαναν βοηθητικές δουλειές, όπως το μαγείρεμα, η φροντίδα τραυματιών, η διασκέδαση των στρατιωτών κλπ. Αυτούς οι ινδοί τους αποκαλούσαν civiranuchara  και ανάμεσα τους υπήρχαν και πολλές γυναίκες.

Οι μακροχρόνιες μελέτες ιστορικών, γλωσσολόγων και γενετιστών  έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι πολλοί  ρομά άνηκαν στους πολεμιστές ρατζπούτ και ξατρίγια, αλλά και στο βοηθητικό στράτευμα. Αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ινδία και δεν υπήρχε η επιλογή της επιστροφής τους στα κατειλημμένα πάτρια εδάφη.

Στη συνέχεια έλαβε το λόγο ο ιστορικός και επίκουρος καθηγητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ. Σπύρος Μαρκέτος, γιός επιζήσαντα αρκετών ελληνικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Αναφέρθηκε στην περίοδο που έφτασαν οι ρομά στην Ευρώπη, ενώ έριξε φως στη σκοτεινή εποχή της δουλείας στα Βαλκάνια. Ο ομιλητής συνέχισε με μια εύστοχη σύγκριση του  χθες με το σήμερα σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «Συγκινήθηκα από την δήλωση της  κυρίας Μπέντικ, ότι αισθάνεται ντροπή για την συμπεριφορά της Γερμανίας, και πιστεύω ότι κι εμείς σήμερα θα έπρεπε να αισθανόμαστε την ίδια ντροπή για τη συμπεριφορά της χώρας μας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι στους πρόσφυγες  στα σύγχρονα στρατόπεδα συγκέντρωσης». Στη συνέχεια  μίλησε για τις τέσσερεις περιόδους της ιστορικής πορείας των ρομά:

Η πρώτη, η διαμορφωτική  περίοδος έχει να κάνει με την αρκετών αιώνων παραμονή των ρομά στην βυζαντινή αυτοκρατορία. Η δεύτερη περίοδος αφορά την μετακίνηση των ρομά στις ηγεμονίες της τότε Μολδοβλαχίας, εκεί όπου οι ισχυροί έκαναν τους ρομά δούλους και τους κράτησαν δυστυχώς σε κατάσταση δουλείας ως και τον δέκατο ένατο αιώνα. Η τρίτη περίοδος σχετίζεται με τη μετακίνησή τους στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη, όπου επίσης υπέστησαν μεγάλες διώξεις. Τέταρτη χρονολογικά περίοδος είναι εκείνη στην οποία, μέσα από κολοσσιαίους αγώνες, άρχισαν να βελτιώνονται τα πράγματα για τους ρομά  και για άλλους, από την εποχή του Διαφωτισμού και των μεγάλων φιλελεύθερων Επαναστάσεων (Αμερικάνικης, Γαλλικής Ελληνικής κ.α.). Αλλά παράλληλα τότε άρχισαν να καλλιεργούνται και οι ρατσιστικές αντιλήψεις που κλιμακώθηκαν με το Ολοκαύτωμα.

Παρακάτω ο ομιλητής αναφέρθηκε στο διεθνώς πρωτοπόρο ιστοριογραφικό έργο για τους ρομά του Βυζαντίου του έλληνα ιστορικού Γεωργίου Σούλη (1961), καθώς και στις πρώιμες βιβλιογραφικές πηγές μεταξύ των οποίων και του Νικηφόρου Γρηγορά (1300) διαπιστώνοντας ότι στην τελευταία δεν φαίνεται να υπήρχαν ρατσιστικές αντιλήψεις: «πρόκειται για μια παρουσίαση χωρίς ρατσισμό, χωρίς αρνητικά στερεότυπα, η οποία προσπαθεί να εξηγήσει λογικά την θαυμαστή ζωή αυτών των ανθρώπων, κάτι που δυστυχώς δεν μπορούμε να πούμε για όλους τους μεταγενέστερους ιστορικούς».  

Ακολούθως μίλησε για τις ομοιότητες και τα δάνεια της ρομανής γλώσσας από τη βυζαντινή νεοελληνική, τονίζοντας ότι τα ελληνικά είναι μετά τα ινδικά το δεύτερο επικρατέστερο στοιχείο στη σύνταξη και στο λεξιλόγιο της ρομανής, αλλά και στα κοινά στοιχεία των δυο πολιτισμών. Τέλος έθιξε τη μακραίωνη περίοδο της δουλείας των ρομά στη Μολδοβλαχία, αναδεικνύοντας τη χειρότερη εποχή στην ιστορία μας.

Στη συνέχεια πήρε την σκυτάλη ο τρίτος ομιλητής της εκδήλωσης, ο οποίος συνδέθηκε μέσω διαδικτύου. Ο κ. Πώλ Ισαάκ Χάγουελ, μέλος της ελληνικής επιτροπής της IHRA, είναι γιός επιζώντα ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης κι έχασε πολλούς συγγενείς στο Ολοκαύτωμα. Μίλησε για το Ολοκαύτωμα, για τη γενοκτονία των ρομά, αλλά και για τη ρατσιστική αντιμετώπιση που αντιμετωπίζουμε σήμερα σ’ όλη την Ευρώπη, ενώ  εστίασε και στους τρόπους αντιμετώπισης του αντιρομανισμού. Χαρακτηριστικά κομμάτια της ομιλίας του συνταξιούχου ακαδημαϊκού:

Οι εξοντωθέντες Ρομά στο Ολοκαύτωμα υπολογίζονται από 250.000 έως 500.000. Άλλες πηγές ανεβάζουν τον αριθμό έως 1.500.000. Βέβαια ο αριθμός των θυμάτων δεν μεταβάλλει τη βαρύτητα του  εγκλήματος. Επίσης, το τι υπέφεραν οι άνθρωποι αυτοί στα διάφορα Στρατόπεδα, διότι δεν εκτοπίστηκαν μόνο στο Άουσβιτς– Μπιρκενάου, μπορεί μεν να οξύνει το ειδεχθές του εγκλήματος αλλά το γεγονός παραμένει το ίδιο. Η ανάμνηση του Ολοκαυτώματος δεν είναι, και δεν πρέπει να είναι, ένας μηχανισμός παραγωγής οίκτου.

Η ίδια η εξόντωση αποτελεί την κορύφωση του Ολοκαυτώματος και όχι την πεμπτουσία του. Η σημερινή μέρα λοιπόν προσφέρεται και αποτελεί αφορμή για να θυμηθούμε και να θυμίσουμε το πως φτάσαμε στην ολική καταστροφή, στο Σαμουνταριπέν. Να κατανοήσουμε τις γενεσιουργές αιτίες. Εφόσον υπάρχει ακόμη και σήμερα ρατσισμός εναντίων των Ρομά ή, για άλλους αντιτσιγγανισμός ή αντιρομανισμός, τότε το Ολοκαύτωμα ή τα απόνερα του δεν έχει τελειώσει.

Η εγρήγορση πρέπει να είναι συνεχής. Η κοινωνία οφείλει να ευαισθητοποιηθεί. Αυτό επιτυγχάνεται με τα ΤΡΙΑ ΠΙ: ΠΑΙΔΕΙΑ, ΠΑΙΔΕΙΑ, ΠΑΙΔΕΙΑ!!!

Τα ερωτήματα που έθεσε ο τελευταίος ομιλητής ήταν τα εξής: «Έχει επίγνωση η ευρύτερη κοινωνία μας της συντελεσθείσας γενοκτονίας; Ακόμη περισσότερο, έχει επίγνωση της ιδιαίτερης ιστορίας των ρομά ελλήνων; Πόσο αναφέρονται τα σχολικά βιβλία στην ιστορία των ρομά και τη γενοκτονία των ρομά; Τα ανωτέρω είναι, και πρέπει να είναι, αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας».

Μετά το τέλος  των ομιλιών δόθηκε ο λόγος στο κοινό για ερωτήσεις και ακολούθησε εποικοδομητική ανταλλαγή απόψεων με τους ομιλητές ενώ η ζωντανή μουσική από τους ντόπιους μουσικούς Χρήστο Φιλιππίδη και Άγγελο Πεχλιβανίδη,  με κομμάτια που κυμαίνονταν από τραγούδια του Κώστα Χατζή ως το σύγχρονο φλαμένκο, έκλεισε πολύ όμορφα μια ομολογουμένως επιτυχημένη εκδήλωση μνήμης. του συλλόγου Romani Sezi.