25 Νοέμβρη: Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών

Γράφει η Κική Σταματόγιαννη

Τι απέ­γι­ναν, αλή­θεια, το ψωμί και τα τρια­ντά­φυλ­λα; Ας ξε­κι­νή­σου­με με μια πα­ρα­δο­χή: Μέσα στην πιο βαθιά οι­κο­νο­μι­κή ύφεση από τη δε­κα­ε­τία του ’30, το ψωμί είναι ζό­ρι­κη υπό­θε­ση για όλους (και όχι μόνο για τις γυ­ναί­κες), ενώ από τα τρια­ντά­φυλ­λα έχουν μεί­νει μόνο τα αγκά­θια. Πε­ριο­ρι­σμοί στα ανα­πα­ρα­γω­γι­κά δι­καιώ­μα­τα των γυ­ναι­κών στην καρ­διά της Ευ­ρώ­πης (απα­γό­ρευ­ση αμ­βλώ­σε­ων), τρο­μα­κτι­κά πε­ρι­στα­τι­κά βίας σε ολό­κλη­ρο τον πλα­νή­τη, βια­σμοί και δο­λο­φο­νί­ες γυ­ναι­κών. Την ίδια στιγ­μή η εμπο­ρία γυ­ναι­κεί­ων σω­μά­των πα­ρα­μέ­νει η πιο κερ­δο­φό­ρα «επι­χεί­ρη­ση» μετά το εμπό­ριο όπλων και ναρ­κω­τι­κών. Λε­κτι­κή και ψυ­χο­λο­γι­κή βία, σε­ξουα­λι­κή πα­ρε­νό­χλη­ση στους χώ­ρους δου­λειάς, κουλ­τού­ρα βια­σμού, στόκινγκ, (stalking), «ανώ­δυ­να» σε­ξι­στι­κά αστεία, εκ­φο­βι­σμός, υπο­τί­μη­ση, χλευα­σμός, έρ­χο­νται να συ­μπλη­ρώ­σουν τον ορι­σμό της βίας στην οποία είναι εκτε­θει­μέ­νες κα­θη­με­ρι­νά οι γυ­ναί­κες.

Επει­δή τα στοι­χεία είναι πολύ ηχηρά για να αγνοη­θούν, οι γυ­ναί­κες 15-44 ετών κιν­δυ­νεύ­ουν πε­ρισ­σό­τε­ρο να πέ­σουν θύ­μα­τα βια­σμού ή εν­δο­οι­κο­γε­νεια­κής βίας παρά να νο­σή­σουν από ασθέ­νειες, όπως ο καρ­κί­νος ή η ελο­νο­σία, να τραυ­μα­τι­στούν ή να πε­θά­νουν σε τρο­χαία δυ­στυ­χή­μα­τα ή στον πό­λε­μο. Κάθε χρόνο 3.500 γυ­ναί­κες στα κρά­τη-μέ­λη της Ευ­ρω­παϊ­κής Ένω­σης υπο­κύ­πτουν στα τραύ­μα­τά τους ως απο­τέ­λε­σμα της βίας που ει­σπράτ­τουν από τον σύ­ντρο­φο/σύ­ζυ­γό τους. Την ίδια στιγ­μή 62 εκα­τομ­μύ­ρια γυ­ναί­κες στην ΕΕ, δη­λα­δή 1 στις 3 (15 ετών και άνω) έχει υπάρ­ξει σε κά­ποιο ση­μείο της ζωής της θύμα σω­μα­τι­κής ή σε­ξουα­λι­κής βίας. Καλώς ήρ­θα­τε στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα του 21ου αιώνα.  

Βία στα χρό­νια της κρί­σης

Η οι­κο­νο­μι­κή κρίση είχε και συ­νε­χί­ζει να έχει ως πρώτο θύμα τις γυ­ναί­κες. Είναι οι πρώ­τες στη λίστα που θα απο­λυ­θούν και οι τε­λευ­ταί­ες που θα επι­λε­γούν για μια θέση ερ­γα­σί­ας. Είναι αυτές που θα υπο­στούν διπλή και τρι­πλή κα­τα­πί­ε­ση: ως ερ­γα­ζό­με­νες και ως γυ­ναί­κες. Αν μά­λι­στα συμ­βαί­νει να ανή­κουν και σε μια άλλη μειο­νο­τι­κή κοι­νω­νι­κή ομάδα (λοατκια+, ανάπηρες, δια­φο­ρε­τι­κή από την κυ­ρί­αρ­χη φυ­λε­τι­κή/εθνι­κή ή θρη­σκευ­τι­κή ομάδα), η κα­τα­πί­ε­ση πολ­λα­πλα­σιά­ζε­ται. Η οι­κο­νο­μι­κή ανα­σφά­λεια μέσα σε συν­θή­κες αβε­βαιό­τη­τας είναι –σε με­γά­λο βαθμό– αυτή που τις ανα­γκά­ζει, ως οι­κο­νο­μι­κά εξαρ­τη­μέ­νες, να πα­ρα­μέ­νουν σε μια κα­κο­ποι­η­τι­κή σχέση. Ή σε μια ερ­γα­σία, ακόμα κι αν έχουν υπο­στεί σε­ξουα­λι­κή πα­ρε­νό­χλη­ση στον χώρο δου­λειάς τους.

Η οι­κο­νο­μι­κή κρίση αυτό που κάνει είναι να λει­τουρ­γεί σαν προ­βο­λέ­ας. «Φω­τί­ζει» κάτι που μέχρι τότε έμενε αθέ­α­το. Υπήρ­χε, ωστό­σο. Οι ρίζες του προ­βλή­μα­τος της γυ­ναι­κεί­ας υπο­τί­μη­σης και κα­κο­ποί­η­σης είναι πολύ πιο βα­θιές. Αν τις ακο­λου­θή­σου­με στις δια­κλα­δώ­σεις τους μέσα στο χρόνο, μας οδη­γούν στην πρώτη συ­ντρι­πτι­κή ήττα που υπέ­στη το γυ­ναι­κείο φύλο στις πρω­τό­γο­νες κοι­νω­νί­ες, χι­λιά­δες χρό­νια πριν, με τον έμ­φυ­λο κα­τα­με­ρι­σμό ερ­γα­σί­ας. «Η πρώτη τα­ξι­κή αντί­θε­ση που εμ­φα­νί­ζε­ται στην ιστο­ρία» κατά τον Έν­γκελς «συ­μπί­πτει με τον αντα­γω­νι­σμό άντρα-γυ­ναί­κας» και τον σχη­μα­τι­σμό της μο­νο­γα­μι­κής πυ­ρη­νι­κής οι­κο­γέ­νειας. Εδραιώ­νε­ται έτσι ο ρόλος του άντρα ως του κυ­ρί­αρ­χου αρ­σε­νι­κού, που έχει την από­λυ­τη εξου­σία πάνω στο σώμα της γυ­ναί­κας. Η βία σε βάρος της κα­θί­στα­ται, επο­μέ­νως, κάτι το «φυ­σι­κό» και η πα­τριαρ­χία παίρ­νει το πάνω χέρι.

Ο κα­πι­τα­λι­σμός αξιο­ποί­η­σε στο έπα­κρο την πα­τριαρ­χία, ακρι­βώς επει­δή του έδινε τη δυ­να­τό­τη­τα να αυ­ξή­σει τα κέρδη του. Η πυ­ρη­νι­κή οι­κο­γέ­νεια πρό­σφε­ρε και συ­νε­χί­ζει να προ­σφέ­ρει στον κα­πι­τα­λι­στή, με το μι­κρό­τε­ρο δυ­να­τό κό­στος, την ανα­πα­ρα­γω­γή, την ξε­κού­ρα­ση του ερ­γα­τι­κού δυ­να­μι­κού του και την προ­ε­τοι­μα­σία της επό­με­νης γε­νιάς ερ­γα­ζο­μέ­νων. Και αυτό που έχει τόσο εξυ­μνη­θεί από την κυ­ρί­αρ­χη ιδε­ο­λο­γία ως το υπο­τι­θέ­με­νο «ασφα­λές άσυλο και αγκυ­ρο­βό­λι της οι­κο­γε­νεια­κής εστί­ας» με­τα­τρέ­πε­ται συχνά σε «δω­μά­τιο πα­νι­κού» και τόπο εκτό­νω­σης όλης της φόρ­τι­σης και της απελ­πι­σί­ας που φέρ­νει η κα­θη­με­ρι­νό­τη­τα του με­ρο­κά­μα­του. Στο τέλος, τον λο­γα­ρια­σμό τον πλη­ρώ­νει το πιο αδύ­να­μο μέρος, η γυ­ναί­κα –και συχνά τα παι­διά της–  που κα­τα­γρά­φουν πάνω στο κορμί τους τα ση­μά­δια από την από­γνω­ση της πάλης για την επι­βί­ω­ση.  

Κα­τα­πί­ε­ση «πολ­λών τα­χυ­τή­των»

Την ίδια στιγ­μή, λοι­πόν, που στε­κό­μα­στε απέ­να­ντι στην οι­κο­νο­μι­κή εκ­με­τάλ­λευ­ση και την ερ­γο­δο­τι­κή αυ­θαι­ρε­σία, δεν μπο­ρού­με να απο­φεύ­γου­με να ανα­με­τρη­θού­με και με το ζή­τη­μα του σε­ξι­σμού, ακραία εκ­δή­λω­ση του οποί­ου είναι η βία κατά των γυ­ναι­κών.

Δεν μπο­ρού­με να ιε­ραρ­χού­με την κα­τα­πί­ε­ση ή να την κλεί­νου­με σε κου­τά­κια πρώ­της και δεύ­τε­ρης τα­χύ­τη­τας. Με αυτήν τη λο­γι­κή, πάντα κάτι άλλο θα είναι «πιο κρί­σι­μο» ή «πιο ση­μα­ντι­κό» σε σχέση με το μάλ­λον «δευ­τε­ρεύ­ον» ζή­τη­μα ενός ομα­δι­κού βια­σμού. Ή μιας γυ­ναι­κο­κτο­νί­ας. Ή μιας σε­ξουα­λι­κής πα­ρε­νό­χλη­σης. Η υπε­ρά­σπι­ση των κα­τα­πιε­σμέ­νων δεν είναι «απλώς και μόνο» ταυ­το­τι­κό ζή­τη­μα για την Αρι­στε­ρά. Είναι το υλικό με το οποίο συ­γκρο­τού­με τον κόσμο μας. Δί­νο­ντας τη μάχη ενά­ντια στις αντι­δρα­στι­κές, σε­ξι­στι­κές αντι­λή­ψεις, οχυ­ρώ­νου­με κα­λύ­τε­ρα το στρα­τό­πε­δό μας, χωρίς να αφή­νου­με ακά­λυ­πτα ση­μεία τα οποία θα μπο­ρού­σε να εκ­με­ταλ­λευ­τεί ο αντί­πα­λος διαι­ρώ­ντας τις δυ­νά­μεις μας.  

Η εξά­λει­ψη της βίας είναι υπό­θε­ση απο­κλει­στι­κά των γυ­ναι­κών;

«Οι γυ­ναί­κες δεν μπο­ρούν να βα­σί­ζο­νται στους άντρες για να τις απε­λευ­θε­ρώ­σουν, όπως δεν μπο­ρεί η ερ­γα­τι­κή τάξη να βα­σί­ζε­ται στους αστούς» έγρα­φε η Ελε­ο­νό­ρα Μαρξ. Όπως η απε­λευ­θέ­ρω­ση της ερ­γα­τι­κής τάξης είναι έργο της ίδιας, έτσι ακρι­βώς και η απε­λευ­θέ­ρω­ση των γυ­ναι­κών είναι έργο αυτών των ίδιων που υφί­στα­νται την κα­τα­πί­ε­ση. Οι γυ­ναί­κες-θύ­μα­τα της κρί­σης του κα­πι­τα­λι­σμού, οι ερ­γα­ζό­με­νες και κα­τα­πιε­σμέ­νες θα είναι αυτές που θα απο­τε­λέ­σουν την καρ­διά του χει­ρα­φε­τη­τι­κού κι­νή­μα­τος. Είναι αυτές που πρώ­τες θα αμ­φι­σβη­τή­σουν την κα­τα­πί­ε­ση και την εκ­με­τάλ­λευ­ση που υφί­στα­νται, παίρ­νο­ντας στα χέρια τους τις τύχες που αφο­ρούν τις ζωές και τα σώ­μα­τά τους.

Οι φε­μι­νι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις και συλ­λο­γι­κό­τη­τες προ­σφέ­ρουν πολλά στην υπό­θε­ση ανά­δει­ξης του ζη­τή­μα­τος της βίας. Πα­ρέ­χουν την πλη­ρο­φο­ρία, την ενη­μέ­ρω­ση, συμ­βάλ­λουν στην ευαι­σθη­το­ποί­η­ση μιας κοι­νω­νί­ας που κάνει πως δεν ακού­ει τις κραυ­γές ή δεν βλέ­πει τις πλη­γές. Κι αυτό είναι ένα καλό πρώτο βήμα. Όμως κου­βα­λά­ει το μειο­νέ­κτη­μα κάθε πρώ­του βή­μα­τος. Δεν είναι αρ­κε­τό. Οι καλές προ­θέ­σεις, οι ση­μα­ντι­κές πρω­το­βου­λί­ες για κα­μπά­νιες, τα κα­τα­φύ­για για κα­κο­ποι­η­μέ­νες γυ­ναί­κες, δεν μπο­ρούν να οδη­γή­σουν μέχρι την ορι­στι­κή εξά­λει­ψη της βίας κατά των γυ­ναι­κών. Χρειά­ζε­ται να γίνει υπό­θε­ση των μα­ζι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων της Αρι­στε­ράς, των ερ­γα­τι­κών σω­μα­τεί­ων, γυ­ναι­κών και αντρών μαζί, όλων όσων δη­λα­δή πα­λεύ­ουν για μια συ­νο­λι­κή αλ­λα­γή του κό­σμου.

Η βία ενά­ντια στις πιο ευά­λω­τες κοι­νω­νι­κές ομά­δες είναι ένα φρι­κτό μεν, ανα­πό­σπα­στο ωστό­σο κομ­μά­τι της βίας που ασκεί­ται στο σύ­νο­λο της κοι­νω­νί­ας. Δεν μπο­ρείς να εξα­φα­νί­σεις το με­ρι­κό αν δεν κα­τα­πια­στείς να αντι­πα­λέ­ψεις το συ­νο­λι­κό. Και το με­γά­λο θηρίο είχε και συ­νε­χί­ζει να έχει το ίδιο όνομα: κα­πι­τα­λι­σμός. Ένα θηρίο που για να επι­βιώ­σει πατά πάνω στις ρα­τσι­στι­κές και σε­ξι­στι­κές διαι­ρέ­σεις που το έθρε­ψαν και συ­νε­χί­ζουν να το συ­ντη­ρούν.      

*Η «Εποχή των Πε­τα­λού­δων»  

Η 25η Νο­έμ­βρη έχει ανα­κη­ρυ­χθεί με από­φα­ση της Γε­νι­κής Συ­νέ­λευ­σης του ΟΗΕ (17.12.1999) ως Διε­θνής Ημέρα για την Εξά­λει­ψη της Βίας κατά των Γυ­ναι­κών. Ωστό­σο, ήδη από το 1981 η ημέρα αυτή είχε κα­θιε­ρω­θεί από φε­μι­νι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις ως μέρα μνή­μης για τη δο­λο­φο­νία των τριών αδελ­φών Μι­ρα­μπάλ. Οι πο­λι­τι­κές αγω­νί­στριες από τη Δο­μι­νι­κα­νή Δη­μο­κρα­τία εντάσ­σο­νται στο κί­νη­μα αντί­στα­σης ενά­ντια στον δι­κτά­το­ρα Τρου­χί­γιο το 1960 με το κω­δι­κό όνομα Las Mariposas (οι Πε­τα­λού­δες). Συλ­λαμ­βά­νο­νται για τη δράση τους και φυ­λα­κί­ζο­νται. Το τε­ρά­στιο κί­νη­μα αλ­λη­λεγ­γύ­ης που ορ­γα­νώ­νε­ται διε­θνώς οδη­γεί στην απο­φυ­λά­κι­σή τους. Ωστό­σο, στις 25 Νο­έμ­βρη 1960, με δια­τα­γή του ίδιου του Τρου­χί­γιο, σύ­ρο­νται από στρα­τιω­τι­κούς σε μια φυ­τεία ζα­χα­ρο­κά­λα­μου, βα­σα­νί­ζο­νται φρι­κτά και δο­λο­φο­νού­νται με στραγ­γα­λι­σμό, ενώ ο θά­να­τός τους σκη­νο­θε­τεί­ται με τρόπο τέ­τοιο ώστε να μοιά­ζει με αυ­το­κι­νη­τι­κό δυ­στύ­χη­μα.  

**Το άρθρο δημο­σιεύ­τη­κε πρώτη φορά στην εφημερίδα «Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά» (φ. 372, 23/9/16) Το αναδημοσιεύουμε σήμερα επικαιροποιημένο στην ΚΟΚΚΙΝΗ.