Γράφει η Τερέζα Βολακάκη
Χτες, σήμερα, αύριο χάνουμε η μία την άλλη.
Κάποιος μια μέρα ζήλεψε, θύμωσε, ξενέρωσε
και έτσι απλά σου επέβαλε την αιώνια σιωπή.
Γιατί μιλάς,
γιατί υπάρχεις,
γιατί ενοχλείς,
γιατί προκαλείς,
γιατί δεν συμβιβάστηκες
ή συμβιβάστηκες παραπάνω στα «θέλω» του,
μόνο και μόνο επειδή «οφείλεις»,
ως γυναίκα.
Έτσι κάνουν τ’ αγόρια
Ως παιδί συχνά ρωτούσα για τον κόσμο, τα «φύλα», για τα «πρέπει» και για τις κατασκευές, τις οποίες αντιλαμβανόμουν ως κομβικές για τη ζωή μου. Ρωτούσα συχνά γιατί τ’ αγόρια χτυπάνε το ένα το άλλο, γιατί παίζουν βίαια παιχνίδια, γιατί γυρνάνε με ματωμένα γόνατα. Γιατί εγώ «οφείλω» να παίζω ήρεμα και αναίμακτα ως κορίτσι. Δεν έλαβα ποτέ καμία πειστική απάντηση πέραν του ότι: έτσι κάνουν τ’ αγόρια.
Kαι μετέπειτα στη ζωή τους έτσι κάνουν. Είναι αυτό που έχει κωδικοποιηθεί ως «κοινωνικό φύλο»[1]. Ένα σύνολο χαρακτηριστικών και συμπεριφορών που η κοινωνία έχει ήδη διαμορφώσει, συγκροτήσει και προαποφασίσει. Το φύλο αυτό έρχεται απλώς να κουμπώσει στο επονομαζόμενο «ανατομικό», αυτό της γέννησης, ώστε να συνεχίσει να εδραιώνει και να διαιωνίζει τις υπάρχουσες εξουσιαστικές -πατριαρχικά διαμορφωμένες- σχέσεις.
Τα γνωρίσματα αυτά, τα φέρεις από τη στιγμή που αντικρίζεις το πρώτο φως μέχρι να πάψεις να υπάρχεις. Η έμφυλη βία -κάθε μορφής-είναι ο τρόπος με τον οποίο βρίσκει έκφραση η ανδρική εξουσία των κυρίαρχων αρσενικών («alpha male»), η αίσθηση ιδιοκτησίας που θεωρούν ότι έχουν πάνω στα άλλα σώματα. Κυρίως πάνω στα σώματα γυναικών και θηλυκοτήτων, καθώς και σε όσα δεν φέρουν τα «κοινωνικώς αποδεκτά» ανδρικά χαρακτηριστικά.
Κι ύστερα, η επικαιρότητα μάς προλαβαίνει. Κάθε μέρα αποκαλύπτονται στυγερά εγκλήματα σωματικής και σεξουαλικής έμφυλης βίας. Εγκλήματα που δεν τα χωρά ο ανθρώπινος νους. Εγκλήματα, τα οποία μοιάζουν βγαλμένα από σενάρια αστυνομικών σειρών. Κι όμως. Η ελληνική πραγματικότητα είναι επώδυνα αληθινή και βουτηγμένη σε περιστατικά ασύλληπτης έμφυλης βίας.
Ειδικότερα, αν παρατηρήσει κανείς τη σύγχρονη αντεγκληματική πολιτική στην Ελλάδα, δεν θα εντοπίσει ούτε μια πρόβλεψη για τα έμφυλα γνωρίσματα τόσο του θύματος όσο του δράστη ενός εγκλήματος. Στοιχείο κρίσιμο, από το οποίο θα επηρεαζόταν κατ’ ακολουθία και η ποινή του. Συγκεκριμένα, ένα έγκλημα με έμφυλο πρόσημο μπορεί να είναι οποιοδήποτε έγκλημα, κατά το οποίο το θύμα είναι γυναίκα. Όμως το θεμελιώδες στοιχείο έγκειται στο ότι ο δράστης -τελώντας το έγκλημα αυτό- φέρει μία ιδιότητα «προνομιακή» έναντι του θύματος και εκμεταλλευόμενος αυτήν ακριβώς την ιδιότητα, τελεί μια εγκληματική πράξη προσβάλλοντας έννομα αγαθά του θύματος (ζωή, σωματική ακεραιότητα, γενετήσια ελευθερία). Μέσω της προσβολής αυτών των εννόμων αγαθών ο δράστης κλιμακώνει τη σεξιστική -εξουσιαστική προς το θύμα- σχέση. Είναι η υπέρτατη αυτή εξουσία που οπλίζει το χέρι του κάθε γυναικοκτόνου και αφήνει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας δήθεν σε σοκ. Σε σοκ, ώσπου να ξεμουδιάσει. Μέχρι το επόμενο φρικιαστικό περιστατικό. Μια «σοκαρισμένη» κοινωνία, η οποία σε μαζικές δολοφονίες «προνομιούχων» ατόμων –εύλογα- θα είχε άμεσα εξεγερθεί κατά της ατιμωρησίας. Η ίδια κοινωνία, ωστόσο, παραμένει σε σοκ και μαζικά σωπαίνει.
Nομικές πτυχές του εγκλήματος της γυναικοκτονίας
Η γυναικοκτονία είναι ένα έγκλημα με σχήμα και μορφή.[1] Έχει αντικειμενική και υποκειμενική υπόσταση, όπως όλα τα εγκλήματα του ελληνικού ΠΚ. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα εγκλήματα κατά των γυναικών δεν ενέπεσαν ποτέ στην κατηγορία των εγκλημάτων «μίσους», που αργότερα έγιναν «ρατσιστικά» εγκλήματα (με βάση και τον Ν. 4619/2019).[2] Η γυναικοκτονία είναι ένα έμφυλο έγκλημα μίσους. Επιπλέον έχει αναγνωριστεί και υφίσταται στον νομικό κόσμο ήδη από το 2009 και τη Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης με τίτλο «Γυναικοκτονίες».
Σύμφωνα με την παράγραφο 7 της Σύστασης:[3]
«H Συνέλευση συνιστά επίσης στην Επιτροπή Υπουργών να ζητήσει από ομάδα εμπειρογνωμόνων ή από ένα παρατηρητήριο του Συμβουλίου της Ευρώπης να συλλέξει συγκεκριμένα δεδομένα επί υποθέσεων που αφορούν τη βία εναντίον των γυναικών, ιδίως τις γυναικοκτονίες στην Ευρώπη, προκειμένου να αναλυθούν οι εκπτώσεις της προστασίας των γυναικών και για να βελτιωθούν τα προληπτικά μέτρα και να ληφθούν νέα καθώς και να εκπονηθεί μελέτη τόσο των κοινωνιολογικών όσο και των νομικών πτυχών των γυναικοκτονιών». Ο όρος υπάρχει και αφορά περαιτέρω την εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης[4] με τη λήψη θετικών μέτρων και την αποτροπή της έμφυλης βίας στα συμβαλλόμενα κράτη.
Εν έτει 2021, η γυναικοκτονία έχει ενταχθεί επίσημα ως όρος σε κάποια νομικά συστήματα. Συγκεκριμένα στους Ποινικούς Κώδικες χωρών της Λατινικής Αμερικής –σε Αργεντινή, Βραζιλία (2015),[5] Γουατεμάλα,[6] Κολομβία, Μεξικό (2020).[7]
Στην παρούσα ελληνική πραγματικότητα, η αναγκαιότητα θέσπισης νομικού όρου για τη γυναικοκτονία μοιάζει πιο σημαντική από ποτέ. Αυτό μπορεί να συμβεί: «είτε με την εισαγωγή απευθείας στο ισχύον άρθρο 299 ΠΚ επιβαρυντικής περίστασης είτε, κατά την επιμέτρηση της ποινής σύμφωνα με το αρ. 79 ΠΚ, να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ο παράγοντας του φύλου του θύματος, η σχέση του με τον δράστη και οι περιστάσεις υπό τις οποίες τελέστηκε το έγκλημα είτε ακόμη στο αρ. 82Α ΠΚ (έγκλημα με ρατσιστικό κίνητρο) να εισαχθεί και η διάσταση του φύλου ως λόγος επιλογής του συγκεκριμένου θύματος».[8]
Από το περιστατικό της δολοφονίας της Καρολάιν μέχρι και την ομολογία του γυναικοκτόνου της κοπέλας στη Φολέγανδρο πέρασε περίπου ένας μήνας. Στο μεσοδιάστημα τα ελληνικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης «οργίασαν» με τάσεις κανονικοποίησης της έμφυλης βίας, μέχρι και το έσχατο αυτό σημείο.
Παράλληλα, πρέπει να τονιστεί ότι η έμφυλη βία αποτελεί μία από τις μορφές άσκησης εξουσίας σε κοινωνικό επίπεδο με άρρηκτα θεμέλια στη δομή και λειτουργία του αστικού κράτους. Οι επονομαζόμενες διακρίσεις με βάση το φύλο κατοχυρώνονται διαμέσου των συστημάτων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επιτροπών ισότητας και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών για να μας υπενθυμίσουν πως οι γυναίκες είναι πολλές σκάλες πιο κάτω στην κοινωνική ιεραρχία και οι αστικές κυβερνήσεις σκοπίμως εθελοτυφλούν. Αναφορικά με την ιεραρχία αυτή, σε μια αστική δημοκρατία που ευαγγελίζεται πως σέβεται και προστατεύει τα δικαιώματα, είναι πασιφανές πως οι νόμοι στην Ελλάδα υφίστανται μεν, ωστόσο δεν εφαρμόζονται.
Από την εισαγωγή του νόμου 3500/2006 για την ενδοοικογενειακή βία στον νομικό μας κόσμο, δεκαπέντε χρόνια αργότερα η ελληνική κοινωνία βρέθηκε να αναρωτιέται πώς, ενώ υπάρχει θεσμικό πλαίσιο, αυτό δεν έχει σημασία όταν η βία δεν καταγγέλλεται. Πέραν όμως από το εμβόλιμο νομικό πλαίσιο, είναι αναγκαίο να τονιστεί πως οι προϋποθέσεις για να χτιστούν σταδιακά «ασφαλείς» χώροι ανατρέχουν πολύ πίσω και κυρίως στο εκπαιδευτικό μας σύστημα.
Ποσοστιαία και με βάση τα δεδομένα της ιστοσελίδας SexHarassMap, που στόχο έχει την καταγραφή όλων των σεξιστικών εγκλημάτων στην Ελλάδα,[1]από το 2005 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2021 έχουν καταγραφεί 111 περιστατικά γυναικοκτονιών στην ελληνική επικράτεια, τα οποία έχουν γίνει γνωστά στα ΜΜΕ. Για ορισμένα από αυτά έχει κινηθεί ποινική διαδικασία, αλλά τα περισσότερα παραμένουν μέχρι σήμερα ατιμώρητα. Είναι χαρακτηριστικό πως από τα 111 αυτά εγκλήματα που έχουν καταγραφεί, στα 50 δράστης ήταν ο σύζυγος (ή πρώην/εν διαστάσει) του θύματος, σε 27 περιπτώσεις δράστης ήταν ο σύντροφος (ή πρώην) και σε 2 περιπτώσεις ο δράστης ήταν ο πατέρας του θύματος. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει περίτρανα πως το παρόν θεσμικό πλαίσιο προστασίας από την ενδοοικογενειακή βία είναι παντελώς προβληματικό. Δεν υπάρχει η παραμικρή πρόβλεψη για τα μεταγενέστερα της καταγγελίας στάδια «φροντίδας» του θύματος. Τουτέστιν, δεν υπάρχουν κρατικές δομές προστασίας και περίθαλψης κακοποιημένων γυναικών σε κάθε πόλη, που να παρέχουν σε θύματα ενδοοικογενειακής βίας εντελώς δωρεάν και μακροπρόθεσμα τα αναγκαία. Κυρίως στέγαση, νομική, ψυχοκοινωνική υποστήριξη, καθώς και προσωπική ενδυνάμωση για εκείνες και τα παιδιά τους. Οι ελλείψεις του πλαισίου αυτού σηματοδοτούν τελικά ένα ουσιώδες κενό νόμου, καθώς καταγγέλλοντας ένα σεξιστικό έγκλημα, το θύμα παραμένει σε ένα μεταίχμιο. Χωρίς καμία προστασία όσο παραμένει κάτω από την ίδια στέγη με τον δράστη.
Συμβουλές προς επίδοξους γυναικοκτόνους / Ο ρόλος της αστυνομίας
Μετά το έγκλημα στα Γλυκά Νερά έσπευσαν όλοι οι «ειδήμονες» να τοποθετηθούν επίσημα στα ΜΜΕ αναφορικά με τα κίνητρα και τις προθέσεις του πιλότου-γυναικοκτόνου. Άλλοι συγκλονίστηκαν με την υποκρισία του, άλλοι το θεώρησαν ένα πασίδηλο ψέμα ενώπιον της ελληνικής κοινής γνώμης. Τότε, ο πρώην συνδικαλιστής της ΕΛ.ΑΣ Σταύρος Μπαλάσκας εξέφρασε δημόσια μέσω τηλεοπτικού μέσου ότι ο δράστης δεν ήταν αρκετά έξυπνος παρά το ιδιαίτερο σχέδιό του, καθώς θα μπορούσε να ομολογήσει άμεσα ώστε να έχει ηπιότερη ποινική αντιμετώπιση.[2]
Ήταν ένας ερασιτέχνης εγκληματίας που απέτυχε. Ήταν, όπως είπε, «βλάκας». Δεν λειτούργησε σωστά, ενώ είχε πλάνο. Ο σωστός, άλλωστε, δολοφόνος πράττει με σύστημα. Ο κος Μπαλάσκας μάς είπε «πώς» διαπράττεται η σωστή γυναικοκτονία. Και μας έδωσε οδηγίες για την επόμενη. Προς λύπη όλων μας, οι οδηγίες αυτές λειτούργησαν.
Δεν πέρασε μήνας από το έγκλημα του πιλότου και στις 3 Ιουνίου σημειώθηκε εκ νέου γυναικοκτονία. Στην Αγία Βαρβάρα αυτή τη φορά, όπου ο δράστης αμέσως μετά ομολόγησε («ακολουθώντας» τις οδηγίες του αστυνομικού).
Μετά τον σάλο που προκλήθηκε, ο πρώην συνδικαλιστής της ΕΛ.ΑΣ τέθηκε σε διαθεσιμότητα, ενώ εκκρεμεί ΕΔΕ εις βάρος του από την Εισαγγελέα Πρωτοδικών. Γιατί, άλλωστε, αυτή η τιμωρία αρμόζει σε όποιον δημόσια επαινεί έναν δολοφόνο. Το να επαινεί κάποιος έναν γυναικοκτόνο δεν ισοδυναμεί αυτόματα με δημόσια πρόκληση για τέλεση κακουργήματος[1] (κατά τις διατάξεις περί απόπειρας ηθικής αυτουργίας, 184-186 ΠΚ);
Για την Ελληνική Πολιτεία μάλλον όχι.
Αναφορικά με τον ρόλο της αστυνομίας ως θεσμού προστασίας και πρόληψης των σεξιστικών εγκλημάτων τα σημερινά δεδομένα έχουν καταδείξει πως: η ελληνική αστυνομία με τον τρόπο λειτουργίας της, με πράξεις και παραλείψεις, ενισχύει τα σεξιστικά εγκλήματα, ενόσω δεν τα προλαμβάνει/καταστέλλει.
Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα αποτέλεσε το περιστατικό του πολύωρου βιασμού της 50χρονης καθαρίστριας στα Πετράλωνα. Η γυναίκα υπέστη ομαδικό βιασμό από δύο άντρες για αρκετές ώρες, ώσπου να παρέμβει η αστυνομία. Η τελευταία, μάλιστα, ανέφερε χαρακτηριστικά πως μόνο με ένταλμα εισαγγελέα έχει δυνατότητα να αναζητήσει τους δράστες μέσα σε ιδιωτικό χώρο.[2] Όταν μετά από ώρες έφτασε η αστυνομία, οι δράστες είχαν ήδη διαφύγει.
Αγώνας μαζικός αντισεξιστικός Σήμερα, το κίνημα με τις παρούσες εξελίξεις μοιάζει μεν ενεργό, αλλά και ιδιαίτερα περιορισμένο ως προς τα αντανακλαστικά του. Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι μετά τον βιασμό της 50χρονης στα Πετράλωνα υπήρξε άμεση κινητοποίηση φεμινιστικών ομάδων στο σημείο του εγκλήματος. Όμως, η μαζικότητα των εξελίξεων καθώς και η
καθημερινότητα μάς έχουν επιβάλλει ένα συλλογικό μούδιασμα και φόβο. Η συζήτηση περί γυναικοκτονιών επανέρχεται ξανά και ξανά στον δημόσιο διάλογο, μετά και τις θεωρητικές επεξεργασίες που έχουν μεσολαβήσει στο παγκόσμιο φεμινιστικό κίνημα. Η θλιβερή πραγματικότητα κάνει τον διάλογο αυτό καθημερινά επίκαιρο.
Η συνειδητοποίηση της βίας, η συζήτηση και η καταγγελία αποτελούν τα πρώτα στάδια της συλλογικής αντιμετώπισης του φαινομένου της έμφυλης βίας, με γνώμονα πάντα την αλληλεγγύη και την αλληλοπροστασία όλων μας. Είναι σημαντικό να είμαστε πάντα η μία δίπλα στην άλλη σε φαινόμενα έμφυλης κακοποίησης κάνοντας γνωστό στις αδερφές μας πως στεκόμαστε με νοιάξιμο και αλληλεγγύη στο πλευρό τους.
Η δική μας απάντηση οφείλει να είναι η εγρήγορση και ο μαζικός αγώνας ενάντια στην έμφυλη βία, όπως και ενάντια σε κάθε βία σε βάρος καταπιεσμένων ανθρώπων. Κάτι τέτοιο σηματοδοτεί τη συσπείρωση και ενεργοποίηση με μηχανισμούς αυτοπροστασίας και μαζικής καταγγελίας των περιστατικών αυτών. Σηματοδοτεί τη μαζική απαίτηση για αλλαγές στο νομικό οπλοστάσιο. Μια απαίτηση που θα συμπορεύεται με το διαχρονικό αίτημά μας για εκ βάθρων –συστημική- αλλαγή του κόσμου. Για τη συνολική ανθρώπινη χειραφέτηση, χωρίς βία και εκμετάλλευση.
Ο βιασμός, η κακοποίηση και η βάναυση δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη τον Νοέμβριο του 2018, έβγαλε στους δρόμους ένα πεισμωμένο και αποφασισμένο φεμινιστικό κίνημα, μαζί με δυνάμεις της Αριστεράς και της αναρχίας. Με όλη την οργή και τη λύπη για τις δολοφονημένες αδερφές μας.
ΚΑΜΙΑ ΑΛΛΗ ΔΟΛΟΦΟΝΗΜΕΝΗ
[1] «Γλυκά Νερά/Παρέμβαση εισαγγελέα μετά τις αντιδράσεις για τις δηλώσεις Μπαλάσκα», Η Αυγή, 19.06.2021, διαθέσιμο στην:
[2] «Πετράλωνα: Βιασμός εργαζόμενης καθαρίστριας – Αστυνομία και κόσμος έξω από το σπίτι του δράστη», TVXS, 19.06.2021.
[1]Χάρτης Καταγραφής Σεξιστικής Βίας: https://sexharassmap.espivblogs.net/
[2]«Γλυκά Νερά/Απίστευτη αθλιότητα Μπαλάσκα-Αν δεν ήταν βλάκας, σε 4 χρόνια θα ήταν έξω», Η Αυγή, 18.06.2021, διαθέσιμο στην https://www.avgi.gr/koinonia/389655_apisteyti-athliotita-mpalaska-den-itan-blakas-se-4-hronia-tha-itan-exo
[1]Ο ορισμός της γυναικοκτονίας από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων διαθέσιμος στην: https://eige.europa.eu/el/taxonomy/term/1128
[2]«Εγκλήματα μίσους στην Ευρωπαϊκή Ένωση», FRA, διαθέσιμο στην: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra-factsheet_hatecrime_el_final.pdf
[3]«Το να λες ότι «δεν υπάρχει γυναικοκτονια νομικά» είναι αβάσιμο», Βασίλης Σωτηρόπουλος, Τ-Zine, 18.07.2021, διαθέσιμο στην: https://t-zine.gr/to-na-les-oti-den-yparchei-gynaikoktonia-nomika-einai-avasimo/
[4]Κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν. 4531/2018.
[5] “While murder rates fall in Brazil, femicide remains on the rise”, Woman’s Media Centre, 20.04.2020, available at:
[6] “Guatemala‘s Femicide Law: Progress Against Impunity?”, Guatemala Human Rights Commission, May 2009, available at:
[7]“ Violence against women in Mexico”, Wikipedia, available at:
https://en.wikipedia.org/wiki/Violence_against_women_in_Mexico
[8]Μαρία Αποστολάκη, “Επιτακτική ανάγκη η νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας”, Η Αυγή, 26.07.2021, διαθέσιμο στην:
* Στίχος από το «Μίλα σιγά» του Β. Παπακωνσταντίνου, σε στίχους της Ελένης Φωτάκη, από τον Δίσκο «Αντίλαλος» (2021).
**Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο φύλλο 12 της εφημερίδας «Η Κόκκινη» (Σεπτέμβρης 2021), που κυκλοφορεί.
Η ΚΟΚΚΙΝΗ 
Reblogged στις rotenotes.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
[…] όπου και συνοδεύει το άρθρο της Τερέζας Βολακάκη Μίλα σιγά, γιατί ο Θάνατος μάς ξέρει, σχετικά με τις γυναικοτονίες και την έμφυλη […]
Μου αρέσει!Μου αρέσει!