Γράφει η Κική Σταματόγιαννη

«Cobra verde é um bom sinal» («Η πράσινη κόμπρα είναι καλό σημάδι»)

(στίχος τραγουδιού των μαύρων σκλάβων στις φυτείες.

Σημαίνει πως, αν δραπετεύσεις από τους λευκούς και ψάχνεις καταφύγιο, η πράσινη κόμπρα είναι ένδειξη πως η ζούγκλα –και μαζί η ελευθερία- είναι σε απόσταση αναπνοής)

Για τους σκλάβους το δάσος του Αμαζονίου ήταν πάντοτε ταυτόσημο με την ελευθερία. Η ζούγκλα σήμαινε γι’ αυτές και γι’ αυτούς καταφύγιο, όταν κατάφερναν να το σκάσουν από τους δουλοκτήτες. Εκεί έφτιαχναν τις απελευθερωμένες κοινότητές τους, τα κιλόμπο (quilombo) και ζούσαν μέσα στο δάσος και από το δάσος. Για τους απελευθερωμένους δούλους, για τους ιθαγενείς πληθυσμούς σήμαινε ανάσα ελευθερίας. Και ζωή.

Ωστόσο, η σύνδεση με τη –για αιώνες- γη των προγόνων, η ελευθερία, η διατήρηση της ζωής στον πλανήτη μοιάζουν μάλλον με ρομαντική αφέλεια για τους σύγχρονους νεοφιλελεύθερους επενδυτές. Κυρίως για τον -διόλου κολακευτικά- επονομαζόμενο «Τραμπ των Τροπικών» Ζαΐχ Μπολσονάρου, που έχει αναγάγει σε προσωπική σταυροφορία του και την αποψίλωση του Αμαζονίου και την εξόντωση των ιθαγενικών κοινοτήτων. Άλλωστε γι’ αυτόν, οι αυτόχθονες δεν είναι καν άνθρωποι. Είναι –κατά δήλωσή του, «παράσιτα».

Από την ανάληψη των προεδρικών καθηκόντων του τον Γενάρη του 2019 οι πυρκαγιές στα τροπικά δάση του Αμαζονίου χτύπησαν κόκκινο, ξεπερνώντας κάθε προηγούμενο. Οι αριθμοί είναι σοκαριστικοί. Όλες οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για ποσοστά άνω του 50% στην αποδάσωση σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία. Κάποιες μελέτες ανεβάζουν το ποσοστό αυτό στο 66%. Μόνο μέσα στο 2020 υπολογίζεται ότι 2,7 εκατομμύρια στρέμματα δάσους αποψιλώθηκαν. Ανέγγιχτα δάση διαμελίζονται και ισοπεδώνονται προκειμένου να παραδοθούν προς γεωργική καλλιέργεια και εκτροφή ζώων για τις μεγάλες αγορές της Δύσης, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να είναι ένας από τους σταθερότερους αγοραστές. Πιστά αφοσιωμένος ο Μπολσονάρου στις συμμαχίες του με τα πιο σκληρά και παντοδύναμα λόμπι της γεωργίας και κτηνοτροφίας βιομηχανικής κλίμακας, με τις εξορυκτικές και μεταλλευτικές εταιρείες και τις επιχειρήσεις υλοτομίας, δεν γνωρίζει κανέναν φραγμό. Ούτε πολιτικό ούτε ηθικό. Ας μη γίνει καν λόγος για περιβαλλοντικό νοιάξιμο, μια ευαισθησία απέναντι στην οποία δείχνει απολύτως θωρακισμένος και απρόσβλητος. Παραείναι πολλά τα λεφτά για να έπραττε αλλιώς. Οι μεγαλοεταιρείες σόγιας και εκτροφής βοοειδών είναι οι καλύτεροι φίλοι του. Πώς να προδώσεις τους καλύτερους φίλους σου, τη στιγμή μάλιστα που αυτοί είναι και οι μεγαλύτεροι προμηθευτές ολόκληρου του πλανήτη; «Οι παλιάνθρωποι ενώνονται σαν τις σάπιες σταφίδες» έλεγε ο Ανδρέας Λασκαράτος με τη σαρκαστική γλώσσα του και πιο εύγλωττα δύσκολα θα μπορούσε να τεθεί.

Ανάμεσα στον Αμαζόνιο και στον καλύτερο εκπρόσωπο που θα μπορούσε να ονειρευτεί ποτέ το μεγάλο κεφάλαιο στέκονται κάτι ενοχλητικά «παράσιτα», οι αυτόχθονες ιθαγενείς πληθυσμοί. Ήδη από την περίοδο της στρατιωτικής χούντας του 1964-1985 αντιδρούσαν, όταν είχε επιχειρηθεί η διάνοιξη δρόμων χιλιάδων χιλιομέτρων μέσα στο παρθένο δάσος. Τότε το τρομακτικό αντίτιμο σε ανθρώπινες ζωές ήταν περισσότεροι από 8.000 άνθρωποι. Τα σύγχρονα «παράσιτα», όμως, έχουν κουραστεί να μετράνε και να θρηνούνε τους νεκρούς τους. Αρχίζουν να οργανώνονται. Συντονίζουν τις ενέργειές τους, βγαίνουν στους δρόμους, συμμετέχουν στον παγκόσμιο δημόσιο διάλογο, καταφεύγουν στα δικαστήρια. Ήδη δύο ηγετικές φυσιογνωμίες ιθαγενικών κοινοτήτων, ο Ραονί Μετουκτίρε από τη φυλή των Καγιάπο και ο Αλμίρ Ναραγιαμόγια Σουρούι από τη φυλή των Παϊτέρ Σουρούι, κατέθεσαν αγωγή στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Καταγγέλλουν τον Μπολσονάρου ότι η –με δική του ευθύνη- καταστροφή των φυσικών πόρων του Αμαζονίου και η καταπάτηση των δικαιωμάτων των αυτοχθόνων, που κλιμακώνεται ως την εξόντωση των κοινοτήτων, συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και οφείλουν να αναγνωριστούν ως τέτοια. Ολόκληρο το καλοκαίρι του 2021 σχεδόν καθημερινές ήταν οι συγκεντρώσεις και πορείες διαμαρτυρίας κατά του προέδρου σε μια σειρά πόλεις της Βραζιλίας με συμμετοχή ιθαγενών από 170 φυλές.         

Και όλα αυτά τη στιγμή που, εν μέσω πανδημίας και με τη Βραζιλία να αριθμεί σχεδόν μισό εκατομμύριο νεκρούς, οι αυτόχθονες αφέθηκαν στην τύχη τους. Σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι. Όποιος ζήσει, έζησε. Όποιος δεν τα καταφέρει, αυτά έχει η ζωή. Ένα «παράσιτο» λιγότερο. Ζώντας σε απομονωμένες κοινότητες, σχεδόν χωρίς καμία πρόσβαση στα εμβόλια για την αντιμετώπιση της πανδημίας covid-19 ή γενικότερα στο σύστημα υγείας, οι πιο ευάλωτοι μέσα στους ευάλωτους, οι πιο φτωχοί μέσα στους φτωχούς, εγκαταλείφθηκαν. Οι εκπρόσωποί τους κάνουν λόγο για σχέδιο συστηματικής εξόντωσής τους. Για σχέδιο γενοκτονίας όσων απέμειναν. Θα ήταν αρκούντως «βολικό» για τους από πάνω να εξαφανιστούν οι τελευταίοι αφοσιωμένοι φύλακες των δασών και το τελευταίο εμπόδιο ανάμεσα σε αυτούς και την απρόσκοπτη κερδοφορία τους. 

Η κυβέρνηση Μπολσονάρου επιχειρεί παράλληλα να περάσει ένα νομοσχέδιο, που θα συνιστά τη μεγαλύτερη απειλή στα δικαιώματα των ιθαγενών από τη θέσπιση του Συντάγματος της Βραζιλίας του 1988, μετά την πτώση της στρατιωτικής χούντας και την αποκατάσταση της αστικής δημοκρατίας. Με αυτό -στην ουσία- αποσπά από τα χέρια των αυτοχθόνων τη γη τους, καθώς καλούνται πλέον αυτοί και αυτές να αποδείξουν την ιδιοκτησία τους. Η ιστορία σε επανάληψη. Τότε οι λευκοί, δυτικοί Ευρωπαίοι καταλήστευσαν τα εδάφη των ιθαγενών, άρπαξαν τα πλούσια μεταλλεύματα που έδινε η γη τους, διώχθηκαν από το ίδιο τους το σπίτι. Για τις σύγχρονες ιθαγενικές κοινότητες ο Αμαζόνιος είναι «το σπίτι τους», ζώντας σε απόλυτη αρμονία μαζί του εδώ και αιώνες. Για δεύτερη φορά τούς το αρπάζουν μέσα από τα χέρια. Για να γίνουν οι πλούσιοι ακόμα πλουσιότεροι. Όσοι αντιστέκονται, κατά έναν «περίεργο» τρόπο φεύγουν από τη μέση. Είναι πάμπολλες οι δολοφονίες ακτιβιστών –κυρίως αυτοχθόνων- τα τελευταία χρόνια.

Ο Αμαζόνιος είναι «το σπίτι» ανθρώπων και ζώων. Για όλες και όλους εμάς, είναι η ανάσα μας πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη. Απέναντί μας έχουμε μια δράκα άπληστων ταγών του νεοφιλελευθερισμού και υμνητών των πιο περιβαλλοντοκτόνων πολιτικών, που έχει βαλθεί να ροκανίσει τα θεμέλια της γης ολάκερης, θυσιάζοντάς την στο κέρδος. Για τις αγωνίστριες και τους αγωνιστές της Αριστεράς, για τους ανθρώπους του περιβαλλοντικού, αλλά και όλων των κινημάτων, η διάσωση της Αμαζονίας γίνεται ζήτημα υπαρξιακής σημασίας. Χωρίς την παραμικρή αναβολή.

*Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στην εφημερίδα Η ΚΟΚΚΙΝΗ, 12ο φύλλο Σεπτέμβρης 2021, που κυκλοφορεί.