Γράφει ο Γιάννης Κ. Μάντζας

Η 8^η Απριλίου 1971 αποτέλεσε την απαρχή της σύγχρονης ιστορίας των Ρομά στον δυτικό κόσμο. Τότε πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο το Πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο Ρομά και έθεσε τις βάσεις για την ισότιμη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους από την υπόλοιπη διεθνή κοινότητα. Στο πρώτο αυτό Συνέδριο εκπρόσωποι των Ρομά από 14 χώρες συζήτησαν την κοινή τους θέση στη σύγχρονη δυτική κοινωνία. Σε μια κοινωνία, όπου ζούσαν για σχεδόν επτάμισι αιώνες χωρίς ουσιαστικά δικαιώματα.

Οι Ρομά αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνοτική κοινότητα της Ευρώπης και αριθμούν περίπου 6.000.000 κατοίκους σε όλα τα κράτη της Γηραιάς Ηπείρου. Η πρώτη επίσημη καταγραφή της παρουσίας τους στον δυτικό κόσμο είναι το 1323 στην Κρήτη, όταν και έφτασε το δεύτερο μεταναστευτικό κύμα από την Ασία. Αρχικό σημείο φυγής τους είναι η Βορειοδυτική Ινδία και ειδικότερα η περιοχή Παντζάμπ στα σύνορα με το Πακιστάν.

Μετά από αιώνες περιπλάνησης και διώξεων, οι οποίες κλιμακώθηκαν μέχρι το Ολοκαύτωμά τους από το ναζιστικό καθεστώς, οι Ρομά κατάφεραν να επιβιώσουν και να εξαπλωθούν σε όλο τον κόσμο ειρηνικά, χωρίς ποτέ να συμμετάσχουν σε κανέναν πόλεμο. Όλα αυτά τα χρόνια έζησαν στο περιθώριο των τοπικών κοινωνιών και συνήθως στις παρυφές των πόλεων μεταφέροντας ήθη, έθιμα, αλλά και τις επαγγελματικές τους δεξιότητες (σιδηρουργοί, χαλκιάδες κλπ.) από τη χώρα προέλευσής τους. Τριάντα έξι χρόνια μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και καταμετρώντας τις απώλειές τους από τη ναζιστική θηριωδία, απώλειες που προσέγγισαν το ένα εκατομμύριο νεκρούς, αποφάσισαν να αυτοοργανωθούν. Αποφάσισαν να λειτουργήσουν κάτω από ένα κοινό όνομα (ΡΟΜ) και μια κοινή σημαία, με σκοπό να ενδυναμωθούν και να μπορέσουν να επιτύχουν την ολόπλευρη ένταξή τους στην ευρύτερη κοινωνία, χωρίς όμως να αλλοιώσουν τα βασικά χαρακτηριστικά του δικού τους πολιτισμού.

Οι ελπίδες μετά από το Πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο αναπτερώθηκαν. Η προσδοκία ότι θα ακουστεί η φωνή των Ρομά όλου του κόσμου για μια καλύτερη ζωή και θα οδηγήσει στην αφύπνιση τόσο της υπόλοιπης κοινωνίας όσο και αυτών που χαράσσουν τις επίσημες πολιτικές, γεννούσε την πεποίθηση για ένα καλύτερο μέλλον.

Με αυτό το όραμα, μιας καλύτερης ζωής για τους Ρομά, η Πανελλαδική Συνομοσπονδία Ελλήνων Ρομά ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ αποφάσισε να διοργανώσει τη Διεθνή Επετειακή Συνδιάσκεψη Ρομά 1971-2021 το διήμερο 8-9 Απριλίου 2021 στην Αθήνα. Η ατυχής συγκυρία να συμπέσει με την πανδημία του Covid-19, οδήγησε τους διοργανωτές σε διαδικτυακή οργάνωση του Συνεδρίου. Συμμετείχαν σύλλογοι, φορείς και επιστήμονες Ρομά από όλο τον κόσμο. Τα θέματα που συζητήθηκαν αφορούσαν τους βασικούς πυλώνες της ένταξης (παιδεία, απασχόληση, υγεία, στέγαση), ενώ επιχειρήθηκε και ένας πρώτος απολογισμός των ευρωπαϊκών πολιτικών ένταξης.

Το κοινό συμπέρασμα όλων των συμμετεχόντων, μετά από δύο ημέρες συζητήσεων, ήταν ότι σήμερα -πενήντα χρόνια μετά το Πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο Ρομά- δεν έχει ακόμα επιτευχθεί η ισότιμη και ισόρροπη ένταξή τους σε όλο τον σύγχρονο κόσμο. Παρά τα εκατομμύρια που έχουν δαπανηθεί για αυτό τον σκοπό.

Κι όμως, πενήντα χρόνια μετά μιλάμε ακόμα για ένταξη

Τι πραγματικά έγινε τα τελευταία πενήντα χρόνια, ένα χρονικό διάστημα κατά το οποίο έχουν δαπανηθεί τόσα εκατομμύρια από τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης και παρόλα αυτά δεν επιτεύχθηκαν τα επιθυμητά αποτελέσματα;

Η πρώτη προσπάθεια των Ρομά να αυτοοργανωθούν και να καλυτερεύσουν τις ζωές τους, αν και άφηνε πολλές ελπίδες αρχικά, εντούτοις φαίνεται εκ του αποτελέσματος, μισό αιώνα μετά, να παραμένει ατελέσφορη. Αυτό είναι αποτέλεσμα των πολιτικών εκείνων που εφαρμόστηκαν. Ή μάλλον των πολιτικών που ΔΕΝ εφαρμόστηκαν όλα αυτά τα χρόνια.

Όσο ακόμα οι Ρομά παραμένουν αγράμματοι, χωρίς ασφαλείς κατοικίες, χωρίς σταθερά επαγγέλματα και χωρίς να έχουν ισότιμη πρόσβαση στο υπέρτατο δημόσιο αγαθό της υγείας, βρίσκονται ακόμα και σήμερα πλήρως περιθωριοποιημένοι και μη ενταγμένοι. Αυτές οι στοχευμένες πολιτικές ΜΗ ΕΝΤΑΞΗΣ συμπυκνώνονται στα παρακάτω:

Οι Ρομά, όσο παραμένουν στο περιθώριο της κοινωνίας, λειτουργούν ως το «αμορτισέρ» του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Απορροφούν όλους τους κραδασμούς των συχνών κρίσεων του συστήματος και αποτελούν το εξιλαστήριο θύμα για όλα τα δεινά που ταλανίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες.

Οι Ρομά επίσης εργαλειοποιούνται για να χρησιμοποιηθούν από τα μεγάλα συμφέροντα και το πολιτικό σύστημα των χωρών (όπου διαβιούν) είτε στο εμπόριο ναρκωτικών είτε στις εκλογικές διαδικασίες ως «νοικιασμένοι ψηφοφόροι». Και πάντα ως το «μαύρο πρόβατο» της κοινωνίας.

Σημαντικότερος παράγοντας της μη ένταξης αποτελεί ο πακτωλός των εκατομμυρίων που τρώγονται από γνωστούς και ημέτερους στον βωμό της υποτιθέμενης ένταξης των Ρομά από ευρωπαϊκά, αλλά και παγκόσμια κονδύλια. Αν οι Ρομά εντάσσονταν σήμερα, αυτομάτως όλα αυτά τα κονδύλια θα έπαυαν να υπάρχουν και δεν θα είχαν κανέναν λόγο ύπαρξης όλοι αυτοί οι τσιγγανοπατέρες και τσιγγανοσωτήρες, που πλουτίζουν εδώ και μισό αιώνα στις πλάτες των ανθρώπων μας.

Εύλογα λοιπόν συμπεραίνουμε, πενήντα χρόνια μετά το 1971, ότι η ένταξη των Ρομά ήταν είναι και παραμένει εκ φύσεως μια ασύμφορη ένταξη.

*Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στην εφημερίδα Η ΚΟΚΚΙΝΗ, 12o φύλλο, Σεπτέμβρης 2021, που κυκλοφορεί.