…ή αλλιώς όταν ο ιμπεριαλισμός χρειάζεται μια επιπλέον αφήγηση

για τη δικαιολόγηση των εγκλημάτων

Γράφει η Κική Σταματόγιαννη

Με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις στο Αφγανιστάν επανήλθε στον δημόσιο λόγο η συζήτηση σχετικά με την κατάσταση των γυναικών στις ισλαμικές χώρες και ο τρόπος με τον οποίο αυτή εργαλειοποιήθηκε από τον δυτικό κόσμο. Στα παραμύθια οι εγκλωβισμένες πριγκίπισσες πάντα περιμένουν κάποιον που θα έρθει (συνήθως) απέξω να τους σώσει. Τη λύση δίνει ένας ήρωας, που κερδίζει τελικά την ευγνωμοσύνη και την καρδιά της γυναίκας-θύματος. Τι κι αν η ζωή δεν είναι παραμύθι; Υπάρχουν αυτοί/ές που πεισματικά μάς υπενθυμίζουν ότι η σωτηρία έρχεται έξω από εμάς. Εμείς το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να περιμένουμε υπομονετικά την έξωθεν λύτρωση από τα δεινά μας. Και αν θέλουμε να πάμε το παραμύθι ένα βήμα παραπέρα, τον -εξόχως πατερναλιστικό- ρόλο του σύγχρονου ήρωα μπορούν περίφημα πλέον να τον υποδυθούν και γυναίκες.

Ας ξεκινήσουμε από μια παραδοχή. Στον 21^ο αιώνα οι γυναίκες στις ισλαμικές κοινωνίες συνεχίζουν, πράγματι, να περιορίζονται ως προς τον τρόπο έκφρασης, εμφάνισης, αυτοδιάθεσης του σώματός τους ή στην παρουσία τους στη δημόσια σφαίρα. Καταλήγουμε, επομένως, όλοι και όλες ότι υπάρχει ακόμα πεδίο δράσης και διεκδίκησης. Το περιεχόμενο, ωστόσο, και κυρίως το υποκείμενο αυτής της δράσης και διεκδίκησης είναι αυτό που θα πρέπει να μας απασχολήσει.

Ζόρικη κατάσταση, ομολογουμένως. Ποιος είναι αυτός που θα πρέπει να παλέψει για να αντιστραφεί αυτή η εικόνα; Τη θέση αυτή έρχονται πρόθυμα να καλύψουν οι σύγχρονοι/ες σταυροφόροι της Δύσης.

Φιλελεύθεροι άντρες της μεσαίας και ανώτερης τάξης, αισθανόμενοι προφανέστατη υπεροχή έναντι των «πρωτόγονων» και «άξεστων» ισλαμιστών, επικαλούνται τη γυναικεία απελευθέρωση στο Αφγανιστάν ή στο Ιράν. Ειρωνικό, γιατί την ίδια στιγμή ακριβώς, τα μάτια και τα αυτιά τους παραμένουν κλειστά στην καταπάτηση γυναικείων δικαιωμάτων στις δικές τους κοινωνίες. Η υποαμειβόμενη εργασία των γυναικών, οι ευέλικτες μορφές εργασίας, τα σχεδόν καθημερινά περιστατικά ενδοοικογεν- ειακής βίας, η σεξουαλική παρενόχληση στην απασχόληση, οι βιασμοί, οι γυναικοκτονίες εξαφανίζονται παντελώς από το κάδρο. Ο χώρος που απομένει σκεπάζεται από το -πολύ ορατό για να αγνοηθεί- πέπλο κάλυψης των γυναικών στις ισλαμικές κοινωνίες ή την κλειτοριδεκτομή που -όσο να πεις- αφήνει και αιματηρά ίχνη.  

Από κοντά και αστές, (συνήθως) ευκατάστατες, λευκές, ετεροφυλόφιλες γυναίκες απολαμβάνοντας την κερδισμένη ελευθερία τους, εσχάτως ανακαλύπτουν την ανελευθερία των γυναικών «αδελφών» τους. Συμπέρασμα που εξάγουν: θα πρέπει να δράσουν «απελευθερωτικά» υπέρ των λιγότερο ευνοημένων γυναικών σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη.    

Θα μπορούσαν αυτοί/ές να είναι οι «σωτήρες» των γυναικών στις ισλαμικές κοινωνίες, εάν υποθέσουμε ότι υπάρχουν πράγματι γυναίκες που περιμένουν παθητικά να σωθούν;  

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα αρκεί να θέσουμε ένα άλλο ερώτημα, ακόμα πιο ανατριχιαστικό: Πόσο «απελευθερωτικά» και «εκπολιτιστικά» έχει δράσει η Δύση στο πέρασμα των χρόνων; Οι πληγές, που στέκονται σαν μαρτυρία, είναι ακόμα ανοιχτές στο σώμα των πρώην αποικιών. Πρόκειται για πληγές που δεν προκλήθηκαν από «βάρβαρους», «απολίτιστους», και «πρωτόγονους» λαούς, αλλά από αυτούς που εμφανίστηκαν ως απελευθερωτές για να σώσουν «αυτά τα πλάσματα, που ήταν μισοί δαίμονες και μισοί παιδιά».

Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στο σημείο αυτό. Υπάρχει μια πολύ λεπτή -πλην όμως απόλυτα υπαρκτή- διαχωριστική γραμμή. Είναι ένα πράγμα να αναγνωρίσεις τον κοινό εχθρό του σεξισμού και της πατριαρχίας και να ενώσεις τη φωνή σου με τα κινήματα γυναικείας απελευθέρωσης. Και είναι κάτι τελείως διαφορετικό να χρησιμοποιείς υποκριτικά το επιχείρημα της γυναικείας καταπίεσης ως το απόλυτο ηθικό και πολιτικό άλλοθι για επεμβάσεις, στρατιωτικές ή μη, προς υπεράσπιση των θυματοποιημένων γυναικών. Το τελευταίο μάλιστα καταλήγει να υπονοεί ότι ο σεξισμός στις κοινωνίες με τα «βάρβαρα» και «απολίτιστα» έθιμα είναι πολύ πιο σκληρός, τρομακτικός κι επικίνδυνος από τον σεξισμό που βιώνουν οι γυναίκες στις δυτικές κοινωνίες.

Είναι εύκολο από την ασφάλεια που μας παρέχει η απόσταση να προβάλλουμε εμείς -οι έξωθεν σωτήρες- τα αιτήματα που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν απελευθερωτικά για τις γυναίκες σε αυτές τις κοινωνίες. Με το να αγνοούμε ή σκοπίμως να παραβλέπουμε τις δικές τους ανάγκες, τις δικές τους επιθυμίες, τους δικούς τους ρυθμούς δράσης, αυτό που κάνουμε είναι να επιβάλλουμε -για άλλη μια φορά- πρότυπα κανονικότητας και να αναπαράγουμε τον κυρίαρχο λόγο των δυτικών, αστικών κοινωνιών. Κυρίως, όμως, αυτό που κάνουμε είναι να «κουνάμε το δάχτυλο» ακόμα και στο πώς θα πρέπει να δίνονται οι αγώνες για τη γυναικεία απελευθέρωση.

Οι γυναίκες στο Αφγανιστάν και σε όλες τις σύγχρονες ισλαμικές κοινωνίες, έχουν συνειδητοποιήσει πρώτες -και καλύτερα από όλους και όλες εμάς- τα δεσμά που τις εγκλωβίζουν. Εάν θέλουμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτές, είναι να τις ακούσουμε προσεκτικά και να σταθούμε δίπλα στον καθημερινό αγώνα που δίνουν με τα όπλα, που μόνες τους έχουν κερδίσει. Μόνο έτσι η νίκη τους θα γίνει και νίκη όλων μας.

Την ίδια στιγμή μάς αναλογεί να καλωσορίζουμε όσες επιλέξουν να έρθουν στην Ευρώπη. Μας αναλογεί να φωνάζουμε ξανά και ξανά να ανοίξουν τα σύνορα για όσες και όσους επιθυμούν να μετακινηθούν. Μέχρι την ημέρα που δεν θα υπάρχουν εθνικά σύνορα, φραγμοί και απαγορεύσεις. Μέχρι τη μέρα που οι άνθρωποι –ανεξαρτήτως έμφυλης η σεξουαλικής ταυτότητας- θα είναι πραγματικά χειραφετημένοι. 

*Το παραπάνω άρθρο είναι δημοσιευμένο στην εφημερίδα Η ΚΟΚΚΙΝΗ, φύλλο 12ο, Σεπτέμβρης 2021, που κυκλοφορεί.