«Η ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ – Η ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ 1922 ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ»

Βιβλιοπαρουσίαση του έργου του Γιώργου Νακρατζά

Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

Το βιβλίο, που παρουσιάζουμε στις σελίδες της ΚΟΚΚΙΝΗΣ, κυκλοφόρησε το 2000 στην Ελλάδα και δύσκολα πια μπορούμε να βρούμε ένα ξεχασμένο αντίτυπο σε κάποιο βιβλιοπωλείο. Ο συγγραφέας του έχει πλέον πεθάνει και δεν υπάρχει κανείς για να αναλάβει την επανέκδοσή του. Όμως πρόκειται για ένα έργο όχι απλώς σημαντικό, αλλά αναντικατάστατο. Διότι το βιβλίο του Γιώργου Νακρατζά δεν είναι ένα ακόμη σύγγραμμα τυπωμένων σελίδων. Αλλά ένα αγχέμαχο όπλο ενάντια στον ελληνικό εθνικισμό. Και είναι ιδιαίτερα επίκαιρο και διαφωτιστικό στην τωρινή συγκυρία των 100 χρόνων από την καταστροφή της Σμύρνης.

Ο Γιώργος Νακρατζάς, από τον πρόλογό του ακόμα, δίνει το αντιεθνικιστικό του στίγμα:
«Όταν πριν από είκοσι περίπου χρόνια άρχισα τη συγγραφή πάνω σε θέματα σχετικά με την εθνική μας ταυτότητα, σκοπό και φιλοδοξία μου αποτελούσε ο απόλυτα αναγκαίος επαναπροσδιορισμός της εθνικής μας ιδεολογίας που εκφράστηκε με το τρίπτυχο: ένα έθνος, μια φυλή, μια θρησκεία. Την εποχή εκείνη στη χώρα μας υπέβοσκε μια εκκωφαντική ιδεολογική σιγή, η οποία έμοιαζε με τη σιγή που προηγείται του σεισμού. Οι σημερινές ιδεολογικές σεισμικές δονήσεις, παρά το ότι ξεπερνούν και την πιο εξωφρενική φαντασία, σαν εκτός τόπου και χρόνου φαινόμενα, εξηγούνται σχετικά εύκολα. Το νεοελληνικό έθνος, όπως και κάθε σύγχρονο ευρωπαϊκό έθνος, δεν εμφανίστηκε ιδεολογικά από μόνο του. Απλώς αποτέλεσε δημιούργημα της Ευρωπαϊκής Διαφώτισης, όντας το πολιτικό-ιδεολογικό προϊόν της Γαλλικής Επανάστασης.
Η παρούσα εργασία έχει σκοπό να ερευνήσει κατά πόσο οι Έλληνες του Πόντου, του Βιλαετίου του Αϊδινίου και γενικά των Δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας, αποτελούσαν όντως πληθυσμιακή πλειοψηφία και ήταν εγκατεστημένοι εκεί, εδώ και 3.000 χρόνια».

Ένα μωσαϊκό λαών με τις πιο διαφορετικές καταγωγές: Αυτοί είναι οι Τούρκοι και οι Έλληνες της Μικράς Ασίας
Διαβάζοντας το βιβλίο του Νακρατζά ταξιδεύεις χιλιάδες χρόνια πίσω, προτού ακόμα επιχειρήσουν τα ελληνικά φύλα να αποικίσουν τα μικρασιατικά παράλια, δέκα αιώνες περίπου προ Χριστού. Τα χρόνια που Χετταίοι και άλλα ιρανικά –και όχι μόνο- φύλα στη Μικρά Ασία, ανέπτυσσαν αυτοκρατορίες γύρω από τις πρώτες πόλεις που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα.
Επί χιλιάδες χρόνια σε αυτά τα χώματα, πολιτισμοί γεννιούνταν, αναπτύσσονταν και χάνονταν. Και αναρίθμητοι εισβολείς, από τους Γαλάτες, τους Ρωμαίους, τους Γότθους έως και τους Κουμάνους από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας, εγκαταστάθηκαν σε μεγάλους πληθυσμούς σε διάφορα μέρη της χώρας. Όλες αυτές οι κοινότητες και οι καταγωγές, μαζί με τους ντόπιους λαούς χύθηκαν σε ένα γιγαντιαίο κοινό χωνευτήρι, τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης.
Σιγά-σιγά εξαφανίστηκαν οι διάφορες ντοπιολαλιές και γλώσσες και επικράτησε παντού η κοινή γλώσσα της εποχής, η μεσαιωνική ελληνική. Κοινή θρησκεία των κατοίκων ήταν η χριστιανική, με μόνιμες δογματικές αντιπαραθέσεις. Από τη μια, στέκονταν η κρατική ορθόδοξη θρησκεία της υποταγής στον νόμο και την τάξη. Και από την άλλη, άντεχαν με πείσμα για πολλούς αιώνες οι αιρέσεις. Παυλικιανοί, μονοφυσίτες και άλλοι, με πολλούς και παθιασμένους πιστούς και συχνά κοινωνικό και επαναστατικό περιεχόμενο στα κηρύγματά τους.
Η Μικρά Ασία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης ήταν ο τόπος που διαφέντευαν όλο και περισσότερο οι «Δυνατοί». Επρόκειτο για οικογένειες γαιοκτημόνων, που διέθεταν τεράστιες εκτάσεις γης και τις μεγάλωναν συνέχεια σε βάρος των μικροκαλλιεργητών. Οι ελεύθεροι αγρότες υποχρεώνονταν εξαιτίας της βαριάς φορολογίας [που έφτανε το 90% των εισοδημάτων τους] να καταλήγουν να πουληθούν μαζί με τη γη τους στους Δυνατούς, προκειμένου να καταφέρουν να επιβιώσουν στα όρια της εξαθλίωσης. Αλλά και όταν κάποιοι αγρότες αντιστέκονταν στον εξανδραποδισμό τους, αναλάμβαναν οι ομάδες ροπαλοφόρων των Δυνατών να τους συνετίσουν.
Δίπλα τους, οι χωρικοί–δουλοπάροικοι των, κολοσσιαίας έκτασης, κτημάτων των μοναστηριών, υπέφεραν το ίδιο και ακόμη χειρότερα. Αυτοί χαρακτηρίζονταν από το κράτος ως «ιερόδουλοι των εκκλησιαστικών κτημάτων». Όμως, ποιος δούλος δεν προσδοκά να σπάσει τα δεσμά του ή έστω να ελαφρύνει τον ζυγό του;
Η εισβολή στη Μικρά Ασία των τουρκικών φύλων τον 11ο και 12ο αιώνα λειτούργησε ως σωτηρία για τους απελπισμένους αγρότες, αλλά και τους κατοίκους των πόλεων. Γι’ αυτό και οι Τούρκοι επικράτησαν γρήγορα, χωρίς ουσιαστική αντίσταση. Παντού οι εισβολείς θέσπιζαν μια πολύ ελαφρύτερη φορολογία απέναντι στους φτωχότερους. Έτσι, μέσα σε λίγες δεκάδες χρόνια, η μεγάλη πλειονότητα του μικρασιατικού πληθυσμού, ιδιαίτερα στην ανατολική Μικρά Ασία όπου μεγάλο μέρος των κατοίκων ανήκε στις αιρέσεις, εξισλαμίστηκε εθελοντικά. Βίαιοι εξισλαμισμοί σχεδόν δεν υπήρξαν.
Γράφει σχετικά ο Γιώργος Νακρατζάς στη σελίδα 56 του έργου του:
«Η κοινωνική αυτή πολιτική της βυζαντινής αριστοκρατίας, από την οποία προέρχονταν και αυτοκράτορες όπως ο Τσιμισκής, οι Φωκάδες, οι Βάρδες κτλ., επισφράγισε και το τέλος της βυζαντινής διοίκησης στη μείζονα περιοχή της Μικράς Ασίας. Ο βυζαντινός συγγραφέας Χωνιάτης αναφερόμενος σχετικά, περιγράφει τα εξής: ‘…έτσι ώστε ολόκληρες ελληνικές πόλεις προτιμούσαν να γίνουν αποικίες των βαρβάρων και αντάλλαξαν ευχαρίστως την πατρίδα τους’».

Και οι Έλληνες Χριστιανοί στα μικρασιατικά παράλια, στον Πόντο και την Καππαδοκία;
Τον 15ο και 16ο αιώνα, όταν και επικρατεί η οθωμανική αυτοκρατορία, οι ορθόδοξες χριστιανικές οικογένειες στη Μικρά Ασία ήταν λιγότερες από 80.000, όπως προκύπτει από τους φορολογικούς καταλόγους. Με άλλα λόγια, οι ορθόδοξοι χριστιανοί ήταν λιγότερο από το 5% του πληθυσμού της Μικράς Ασίας, ενώ επικρατούσε παντού συντριπτικά το ισλαμικό στοιχείο. Οι πιο σημαντικές –αλλά πάντα πολύ μειοψηφικές- συγκεντρώσεις ορθόδοξου πληθυσμού βρίσκονταν στην Καππαδοκία και στις περιοχές της Τραπεζούντας και της Σαμψούντας στον Πόντο. Όσο για τα παράλια της Μικράς Ασίας και τη Σμύρνη, το ποσοστό των χριστιανών ήταν απειροελάχιστο.
Η κατάσταση αυτή πήρε να αλλάζει λίγο μετά τα Ορλωφικά, δηλαδή την αποτυχημένη επανάσταση του 1770 στην Πελοπόννησο. Τότε, χιλιάδες χριστιανοί πρόσφυγες από τον Μοριά άρχισαν την εγκατάστασή τους στα μικρασιατικά παράλια. Όμως η μετανάστευση ελληνικού στοιχείου σε αυτά τα μέρη επιταχύνθηκε πολύ γρήγορα ΜΕΤΑ την επανάσταση του 1821 και πιο συγκεκριμένα μετά το 1839, «οπότε δημοσιεύθηκε το σουλτανικό φιρμάνι των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ… και έτσι χιλιάδες Ρωμιοί από την Πελοπόννησο, τα νησιά και άλλες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας βρέθηκαν να μεταναστεύουν εκεί. Ο Άνθιμου Καράκαλλος, επίσκοπος Μεθώνης, αναφέρει στην αλληλογραφία του τα εξής: ‘οι Αγάδες της Ανατολής συνερίζονται ποιος να τους πρωτοπάρει [τους έλληνες] εις τους τόπους των και τους κτίζουν εκκλησίας, τους φτιάχνουν σπίτια, χωρία ρωμαίικα χωριστά, με ασυδοσίαν δέκα χρόνους του χαρατσίου…» (σ. 88-89).

Μεσολαβητές για τη μετανάστευση των ορθόδοξων πληθυσμών στα παράλια της Μικράς Ασίας ήταν πράγματι οι Αγάδες, δηλαδή οι μεγαλοτσιφλικάδες, όπως για παράδειγμα η οικογένεια Καραοσμάνογλου, η οποία κατέχοντας τεράστιες εκτάσεις στο σαντζάκι της Μαγνησίας πρόσφερε αρχικά εργασία και προστασία στους πρόσφυγες των Ορλωφικών το 1770. Σύμφωνα με τον Πουκεβίλ οι οικογένειες της Αρκαδίας, που από τον τρόμο των Τουρκαλβανών είχαν καταφύγει στα βουνά, δεν εγκατέλειπαν τα κρησφύγετά τους παρά μόνο για να μεταναστεύσουν στα απέραντα τσιφλίκια του Καραοσμάνογλου (σ. 89).
Με άλλα λόγια, ο «ελληνισμός της Σμύρνης των 3.000 χρόνων που αφανίστηκε το 1922» ήταν απλώς οι οικονομικοί μετανάστες από την ηπειρωτική Ελλάδα, που βρίσκονταν στη Μικρά Ασία για διάστημα λιγότερο από έναν αιώνα.

Η στατιστική στην υπηρεσία των «εθνικών συμφερόντων»
Σε πολλές σελίδες του βιβλίου του Γιώργου Νακρατζά αναλύονται διεξοδικά τα στοιχεία από τις δύο επίσημες στατιστικές καταγραφές που δέχεται το ελληνικό κράτος σε σχέση με το ποσοστό Ελλήνων χριστιανών ορθόδοξων κατοίκων στις περιοχές της Μικράς Ασίας. Πρόκειται για τις μελέτες του Σωτηριάδη και της Αναγνωστοπούλου.
Η μελέτη του Σωτηριάδη –που καταγράφει αρκετά παραφουσκωμένα τα ποσοστά των Ελλήνων σε σχέση με τη δεύτερη, της Αναγνωστοπούλου- είναι αυτή που χρησιμοποίησε η κυβέρνηση Βενιζέλου το 1919 στις διπλωματικές της πρωτοβουλίες για να κατοχυρώσει τις ελληνικές διεκδικήσεις στη Μικρά Ασία, που επισημοποιήθηκαν στη συνθήκη των Σεβρών.
Όμως ακόμη και σε αυτή τη στατιστική του Σωτηριάδη, μόλις στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης είναι που καταγράφεται μια ελληνική πλειοψηφία. Ενώ σε κάποιες άλλες περιοχές, όπως στην Τραπεζούντα, το ελληνικό ορθόδοξο στοιχείο μόλις που ξεπερνά το 25% του πληθυσμού. Και στο σύνολο της Μικράς Ασίας, οι Έλληνες χριστιανοί ορθόδοξοι είναι μια πολύ μικρή μειοψηφία.
Όμως, βρισκόμαστε πια στο 1919. Ο ελληνικός στρατός έχει ήδη αποβιβαστεί στη Σμύρνη. Και αναλαμβάνει να «διορθώσει» τη στατιστική και τον πληθυσμιακό συσχετισμό. Δια πυρός και σιδήρου.
Ακολουθεί ένα μόνο από τα περιστατικά εθνοκάθαρσης –οργανωμένης από τον ελληνικό στρατό- σε βάρος του τουρκικού πληθυσμού, που παρατίθενται εκτενώς στο βιβλίο του Γιώργου Νακρατζά: το παράδειγμα του Αϊδινίου.

Μια Σρεμπρένιτσα που οργάνωσε ο ελληνικός στρατός: Το ολοκαύτωμα του Αϊδινίου, 28 και 29 Ιούνη 1919
Εδώ, παραθέτουμε από το βιβλίο του Γ. Νακρατζά τρεις από τις πολλές μαρτυρίες που αναφέρει: Μία τουρκική και δύο ελληνικές.
«Οι Έλληνες πρώτα απ’ όλα έβαλαν φωτιά στις τέσσερις γωνίες της μουσουλμανικής συνοικίας, στη συνέχεια τοποθέτησαν πολυβόλα και οπλισμένους στρατιώτες και πολίτες στις γωνίες των οδών, σε ψηλά κτίρια και σε μιναρέδες. Μετά από αυτό άνοιξαν πυρ εναντίον των πολιτών, οι οποίοι τρομαγμένοι προσπαθούσαν να βγουν από τα φλεγόμενα σπίτια τους. Εκείνους τους πολίτες που τραυματισμένοι σωριάζονταν στους δρόμους, τους ανάγκαζαν με πυροβολισμούς να γυρίσουν πίσω στα καιόμενα σπίτια τους. Εκεί, πολλοί φτωχοί άνθρωποι, γέροι, γυναίκες και παιδιά, κάηκαν ζωντανοί».
(Greek atrocities in the Vilayet of Smyrna, p. 73, στο Νακρατζάς, σ. 123)

Η πιο πάνω μαρτυρία του αυτόπτη μάρτυρα Τούρκου αξιωματούχου συνοδεύεται από μια εκτίμηση πως στο Αϊδίνι και τη γύρω περιοχή στο διήμερο 28 και 29 Ιούνη 1919 δολοφονήθηκαν από τον ελληνικό στρατό 4.400 άμαχοι πολίτες. Από αυτούς περίπου 4.000 ήταν μουσουλμάνοι και 400 χριστιανοί. Οι τελευταίοι εξολοθρεύτηκαν μέσα στην αναμπουμπούλα, συχνά απλώς επειδή φορούσαν φέσι.
«Τα αδικήματα που διαπράχθηκαν από τις ελληνικές δυνάμεις κατοχής στην περιοχή του Αϊδίν και στη γειτονιά του συνιστούν εγκλήματα ασύλληπτης θηριωδίας και χωρίς προηγούμενο. Χωριά και πόλεις μεγάλης σημασίας, τεράστια πλούτη και χιλιάδες αθώα ανθρώπινα όντα έχουν παραδοθεί χωρίς έλεος ως προσευχή στις φλόγες».
(Χρυσόστομος, Έλληνας μητροπολίτης της πόλης Ντενιζλί, στο Νακρατζάς, σ. 124)

«Ειδικά εκείνοι οι απάνθρωποι βάρβαροι, οι αιμοδιψείς ορεσίβιοι φέροντες το όνομα Εύζωνοι, σκότωσαν […] όσους συναντούσαν να φορούν φέσι, τους οποίους ονόμαζαν Τούρκους, λεηλατούσαν χωριά, έπαιρναν τα βόδια, τα άλογα, όλα τα ζώα … και έβαλαν φωτιά στη μουσουλμανική συνοικία, πυροβολώντας τον πληθυσμό που ζούσε εκεί, ο οποίος αφανίστηκε, ακόμη και τα μωρά στην αγκαλιά της μητέρας τους».
(Σταμάτης, ορθόδοξος δικαστής Αϊδινίου, στο Νακρατζάς σ. 124)

Συνοψίζοντας
Τα στοιχεία που παραθέτει ο Γιώργος Νακρατζάς ενάντια στους εθνικούς μύθους για τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι σχεδόν ολοκληρωτικά άγνωστα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Ακόμη και σε αυτό της Αριστεράς. Ταυτόχρονα, πρόκειται για ντοκουμέντα που είναι ολότελα αναγκαία για κάθε μαχήτρια και μαχητή ενάντια στον εθνικισμό και την πατριδοκαπηλία.
Η Σμύρνη και ο ελληνικός πληθυσμός της το 1922 αφανίστηκαν εξαιτίας της «Μεγάλης Ιδέας», της υπερφίαλης φαντασιοπληξίας της ελληνικής αστικής τάξης για την «Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Και ο ελληνικός στρατός συντρίφτηκε στον ποταμό Σαγγάριο και στη γραμμή Εσκί Σεχίρ–Αφιόν Καραχισάρ από τους Τούρκους χωρικούς, που πήραν τα όπλα για να ελευθερώσουν την πατρίδα τους από έναν εισβολέα υπεύθυνο για μαζικά εγκλήματα πολέμου.
Και είχαν όλα τα δίκια του κόσμου για να εξεγερθούν.

*Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο 15ο φύλλο της εφημερίδας «Η Κόκκινη» (Μάης-Ιούνης 2022), που κυκλοφορεί.