Μαθήματα από την εξέγερση στη Σρι Λάνκα

Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

Ο παθιασμένος παλλαϊκός και εργατικός ξεσηκωμός στη Σρι Λάνκα ενάντια στον πρόεδρο Γκοταμπάγια Ρατζαπάξα και την παραιτημένη πια κυβέρνησή του συνδυάζεται με την ταυτόχρονη πλήρη παράλυση του κρατικού μηχανισμού, των δυνάμεων καταστολής και την κρίση όλου του πολιτικού συστήματος της χώρας.

Στη Σρι Λάνκα, σήμερα, επαληθεύεται για άλλη μια φορά ο Λένιν. Έχουν εμφανιστεί στη χώρα αυτή και οι δύο απαραίτητες προϋποθέσεις –σύμφωνα με τον λενινιστικό ορισμό- για να υπάρξει επαναστατική κατάσταση: «Οι κάτω να μην θέλουν να κυβερνηθούν και οι πάνω να μη μπορούν να κυβερνήσουν όπως παλιά». Με άλλα λόγια, οι εκμεταλλευόμενες τάξεις βρίσκονται στον δρόμο και εκφράζουν την οργή τους τη στιγμή που οι εκμεταλλευτές και το πολιτικό τους προσωπικό βρίσκονται σε διάλυση και απόγνωση.

Η κατάρρευση της οικονομίας

Η Σρι Λάνκα έχει χρεοκοπήσει. Τυπικά, η χρεοκοπία αυτή συνέβη φέτος τον Μάη, όταν η χώρα σταμάτησε να εξυπηρετεί το εξωτερικό της χρέος. Όμως εδώ και τρία χρόνια η οικονομία καταρρέει με ραγδαίο ρυθμό και τίποτε πλέον στη χώρα δεν λειτουργεί κανονικά.

Η βιομηχανία, οι μεταφορές και οι υπηρεσίες έχουν παραλύσει από την τρομερή έλλειψη καυσίμων. Πρακτικά δεν εισάγεται πετρέλαιο, επειδή δεν υπάρχουν χρήματα για να πληρωθεί. Οι διακοπές ρεύματος στην ηλεκτροδότηση των πόλεων είναι καθημερινές και πολύωρες. Οι ουρές για να προμηθευτεί κανείς καύσιμα σημαίνουν κάθε φορά δεκάδες ώρες αναμονής.

Τα σχολεία όλης της χώρας είναι κλειστά για τρίτη χρονιά και οι μαθητ(ρι)ες περιορίζονται στην τηλεκπαίδευση, διότι δεν υπάρχουν πιστώσεις για ρεύμα για τις αίθουσες και για να λειτουργήσουν οι εντελώς απαραίτητοι –λόγω του τροπικού κλίματος της χώρας- ανεμιστήρες.

Οι κάτοικοι της Σρι Λάνκα δεν έχουν πλέον τη δυνατότητα να τραφούν με τις απαραίτητες πρωτεΐνες. Οι μηχανότρατες δεν μπορούν να βγουν να ψαρέψουν, διότι δεν έχουν πια ντίζελ. Ενώ τα λίγα ψάρια που ψαρεύονται με βάρκες με κουπί, αγοράζονται αμέσως σε υψηλές τιμές από τα μεγάλα ξενοδοχεία για τους τουρίστες. Την ίδια ώρα, οι φακές και η φάβα, βασικό στοιχείο της καθημερινής διατροφής των κατοίκων, έχουν γίνει απλησίαστα για τους πιο φτωχούς και είδος πολυτελείας για τη μεσαία τάξη.

Πλέον, τα τελευταία δύο-τρία χρόνια, μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της Σρι Λάνκα παλεύει για να εξασφαλίσει έστω δύο φτωχά γεύματα καθημερινά. Και δεν το καταφέρνει κάθε φορά.

Με τις επιχειρήσεις, τις καλλιέργειες και τις υπηρεσίες να λειτουργούν σε όλο και πιο αβέβαιη βάση και τις τιμές στα είδη πρώτης ανάγκης να εκτοξεύονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα, όλα τα στρώματα του πληθυσμού πετιούνται, το ένα μετά το άλλο, στο απύθμενο πηγάδι της ανέχειας.

Οι πάνω δεν μπορούν…

Έτσι, η εξέγερση για τις εκμεταλλευόμενες τάξεις έγινε μονόδρομος. Και ακόμη και μεγάλοι καπιταλιστές και οικονομικοί κολοσσοί στη Σρι Λάνκα αναγκάστηκαν να εκφράσουν δημόσια την «κατανόησή» τους για τα λαϊκά βάσανα και την οργισμένη εξέγερση. Και, το κυριότερο, οι καπιταλιστές αυτή τη φορά δεν απέλυσαν εργαζόμενους και δεν πήραν μέτρα ενάντιά τους παρόλο που αυτοί συχνά εγκατέλειπαν το πόστο τους για να κατεβούν στον δρόμο και να συγκρουστούν με την αστυνομία και τον στρατό.

Ήδη, μέσα στις δυνάμεις καταστολής του καθεστώτος, έχουν αρχίσει να εμφανίζονται όλο και πιο πολλά προβλήματα πειθαρχίας.

Ο στρατός δείχνει, ως τώρα, περισσότερο δεμένος με τον πρόεδρο Ρατζαπάξα και φαίνεται πιο συμπαγής και σταθερός. Αλλά μονάδες της αστυνομίας όλο και πιο συχνά αρνούνται να χτυπήσουν διαδηλωτ(ρι)ες. Ενώ, από τον Απρίλη ακόμα, παρατηρούνται κάποιες συναδελφώσεις αστυνομικών και διαδηλωτ(ρι)ών.

Η παράλυση του κρατικού μηχανισμού συνδέεται με την κρίση και τη διάλυση του πολιτικού προσωπικού της άρχουσας τάξης. Η προεδρική παράταξη έχει χάσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία μετά την ανεξαρτητοποίηση 43 από τους βουλευτές της. Όμως δύσκολα θα μπορέσει αυτό το κοινοβούλιο να στηρίξει κάποιον άλλο συνδυασμό κομμάτων και παρατάξεων, για να προκύψει κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Οι λόγοι γι’ αυτό είναι δύο και αλληλοτροφοδοτούμενοι.

Ο πρώτος: και οι 225 βουλευτές του κοινοβουλίου της Σρι Λάνκα είναι στόχος της οργής του εξεγερμένου λαού. Το «να παραιτηθούν και οι 225» είναι βασικό αίτημα των εξεγερμένων σε όλη τη χώρα.

Ο δεύτερος: Το επόμενο κοινοβουλευτικό σχήμα, όποιο και να είναι αυτό, θα έχει να διαχειριστεί την αίτηση για στήριξη προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Άρα θα αντιμετωπίσει τη γενικευμένη εχθρότητα του πληθυσμού απέναντι στα προγράμματα περαιτέρω εξαθλίωσης των φτωχών και την ιδιωτικοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Με άλλα λόγια, οι κυβερνητικοί θώκοι κινδυνεύουν να αποδειχθούν ηλεκτρικές καρέκλες, και μάλιστα πολύ γρήγορα, μέσα σε μια ήδη εξεγερμένη χώρα.

…και οι κάτω δεν θέλουν

Το αδιέξοδο της άρχουσας τάξης και των πολιτικών υπαλλήλων της το εντείνει η αυθόρμητη εξέγερση των ταπεινών, που ήδη έχουν νικήσει ξανά και ξανά στον δρόμο τις δυνάμεις καταστολής.

Αυτές τις ημέρες, με την κατάληψη του προεδρικού μεγάρου από τους ξυπόλυτους, φαίνεται πως το κίνημα ζει ημέρες πανηγυριού και κεφιού. Σχεδόν οι πάντες χωρούν μέσα στο κλίμα της γενικής ευφορίας των εξεγερμένων. Ευτυχώς εδώ υπάρχουν δύο εξαιρέσεις, που δεν ταιριάζουν μέσα στο κλίμα του «όλοι μαζί τα καταφέραμε».

Η πρώτη, που την έχουμε αναφέρει ήδη, είναι η γενικευμένη απέχθεια απέναντι σε όλο το πολιτικό προσωπικό. Το μίσος προς όλους τους πολιτικούς θυμίζει, αναπόφευκτα, την ανάλογη κοινωνική έκρηξη στην Αργεντινή το 2001, όταν το σύνθημα που επικρατούσε ήταν το «que se vayan todos», δηλαδή το «να φύγουν όλοι». Τόσο στην Αργεντινή όσο και στη Σρι Λάνκα, το σύνθημα αυτό δείχνει ολοκάθαρα τη μεγάλη συμμετοχή στο λαϊκό κίνημα των πρώην καλοστεκούμενων ανθρώπων της μεσαίας τάξης. Ανθρώπων, δηλαδή, που από μια σχετικά άνετη ζωή βρέθηκαν απότομα πεταγμένοι στον Καιάδα και που κατεβαίνουν στον δρόμο έξαλλοι από λύσσα και χωρίς καμιά πολιτική προοπτική. Πάντως, στη Σρι Λάνκα είναι σαφές πως οι εξεγερμένες/οι μισούν πολύ βαθύτερα το υπάρχον κυβερνητικό κόμμα, που ανέλαβε την εξουσία το 2019, μέσα σε ένα κλίμα –τότε- έντονης εθνικιστικής υστερίας και αντιϊσλαμικού παροξυσμού.

Η δεύτερη, είναι οι προηγούμενοι ταγοί του εθνικισμού και, πρώτα από όλα, οι βουδιστές καλόγεροι της χώρας. Θυμίζουμε πως στη Σρι Λάνκα πάνω από το 70% του πληθυσμού των 22 εκατομμυρίων κατοίκων είναι βουδιστές και ανήκουν στην κυρίαρχη εθνότητα των Σινχάλα.

Ένα 15% του πληθυσμού είναι Ινδουιστές και ανήκουν στην εθνική ομάδα των Ταμίλ. Αυτοί πάλεψαν επί 25 χρόνια για την ανεξαρτησία τους, μέχρι να συντριβούν στρατιωτικά το 2009 από τον αδελφό του σημερινού προέδρου της χώρας. Υπάρχουν ακόμη άλλες τρεις μειοψηφικές θρησκευτικές ομάδες: Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί και οπαδοί του Ζωροάστρη.

Τα τελευταία 15 περίπου χρόνια στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας κυριαρχούσε ο εθνικισμός και η θρησκευτική μισαλλοδοξία, τόσο κατά των Ταμίλ όσο και –τα τελευταία ιδίως χρόνια- κατά των Μουσουλμάνων. Όμως φέτος, στις διαδηλώσεις ενάντια στον διεφθαρμένο όσο και βαθιά ανίκανο Ρατζαπάξα, όλες οι θρησκευτικές και εθνικές μειονότητες κατέβηκαν στον δρόμο αδελφωμένες.

Υπήρξαν βέβαια και κάποιοι παρείσακτοι στις διαδηλώσεις που λιντσαρίστηκαν από τα πλήθη. Αλλά αυτοί ήταν όλοι βουδιστές καλόγεροι και κήρυκες του μίσους κατά των μειονοτήτων. Η εξέγερση της Σρι Λάνκα έφερε στα ίδια οδοφράγματα πλάι-πλάι τους ταπεινούς όλων των εθνικών καταγωγών και των δογμάτων απέναντι στο κράτος και τους πλούσιους. Όπως η εξέγερση στην Αίγυπτο κατά του Μουμπάρακ είχε ενώσει Μουσουλμάνους και Χριστιανούς. Και όπως η εξέγερση στη Ρουμανία το 1989 κατά του Τσαουσέσκου είχε ενώσει Ούγγρους μειονοτικούς –που κατέβηκαν πρώτοι στον δρόμο στην Τιμισοάρα- με τη ρουμάνικη εργατική τάξη, που ανέτρεψε τελικά τον μισητό δικτάτορα.

Η Επαναστατική Αριστερά στη Σρι Λάνκα

Ελάχιστος κόσμος γνωρίζει στην Ελλάδα πως η Σρι Λάνκα είναι μια χώρα, που διέθετε κάποτε τεράστια αγωνιστική παράδοση και μια αξιοσημείωτα πολυπληθή Επαναστατική Αριστερά.

H πιο σημαντική πολιτική δύναμη της Αριστεράς ήταν το Κόμμα της Ίσης Ευκαιρίας (Lanka Sama Samaja Party–LSSP). Το κόμμα αυτό, ήταν ο πρώτος πολιτικός οργανισμός της χώρας. Ιδρύθηκε το 1935 από νεαρούς επαναστάτες, μέλη συνήθως της άρχουσας τάξης, που πήγαν να σπουδάσουν στο Λονδίνο και εκεί γνωρίστηκαν με τις μαρξιστικές ιδέες. Το κόμμα σύντομα απέκτησε τους πρώτους του πυρήνες ανάμεσα στους εργαζόμενους στη Σρι Λάνκα (τότε Κεϋλάνη και αγγλική αποικία). Ήδη στη δεκαετία του ’40 το κόμμα καθοδηγούσε απεργίες. Τον ίδιο καιρό βίωσε μια διάσπαση. Ένα τμήμα της οργάνωσης αποχώρησε για να δημιουργήσει αργότερα το –μόνιμα περιθωριακό σε επιρροή- Κομμουνιστικό Κόμμα της Σρι Λάνκα.

Με την αποχώρηση της σταλινικής πτέρυγας η υπόλοιπη οργάνωση συστρατεύτηκε στην 4^η Διεθνή του Τρότσκι και αποτέλεσε αμέσως το μεγαλύτερο αριθμητικά και πιο γρήγορα αναπτυσσόμενο τμήμα της.

Το LSSP θα επεκταθεί σε όλη τη χώρα οργανώνοντας αγώνες –συχνά σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας- και θα τολμήσει να αναλάβει την ευθύνη για κάθε λαϊκό ξεσηκωμό, ακόμη και για την ένοπλη αντιαποικιοκρατική ανταρσία των φαντάρων στα νησιά Κόκος, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αλλά η μεγάλη στιγμή του LSSP και των κινημάτων θα αποδειχθεί η χρονιά του 1953, όταν το κόμμα καθοδήγησε το «Χάρταλ», δηλαδή μια γενική απεργία και ταυτόχρονα μαζική εκστρατεία ανυπακοής ενάντια στο καθεστώς προτεκτοράτου, που είχαν επιβάλει στη χώρα οι Άγγλοι. Στις 12 Αυγούστου 1953 η κυβέρνηση του προτεκτοράτου, για να σώσει τα κεφάλια των υπουργών της, κατέφυγε σε ένα πλοίο του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού, ενώ ολόκληρη τη χώρα τη διέτρεχε η εργατική οργή.

Το Χάρταλ κόντεψε να ρίξει την κυβέρνηση και οδήγησε το LSSP στο να γίνει το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης. Όμως το κόμμα, που μεγάλωσε μέσα από δύσκολες μάχες, θα πιαστεί στα δίχτυα του κυβερνητισμού. Έτσι, σε μια περίοδο 12-13 χρόνων μετά την εποποιία του Χάρταλ θα μεταλλαχτεί σε ένα ακόμα αποδεκτό από το σύστημα κοινοβουλευτικό κόμμα. Θα στηρίξει, στην αρχή, συμμαχικές κυβερνήσεις ρεφορμιστικών κομμάτων. Και, τελικά, θα συμμετάσχει, από το 1964, σε αυτές. Ταυτόχρονα με την ανάληψη κυβερνητικών ευθυνών διαχείρισης σε ένα καπιταλιστικό κράτος και καθεστώς, το κόμμα αποβλήθηκε, όπως ήταν φυσικό, από την 4^η Διεθνή.

Σήμερα, ό,τι απέμεινε από το LSSP, είναι μια σκιά του παλιού εαυτού του. Πρόκειται πια για μια μικρή ομάδα, μόλις διακριτή στις εκλογικές αναμετρήσεις, με ποσοστά μικρότερα του 1% πανεθνικά. Το κόμμα έχει κρατήσει στα σύμβολά του το σφυροδρέπανο. Και καμαρώνει ακόμα για το γεγονός πως ένα σημαντικό μέρος από τη νομοθεσία της χώρας, ακόμη και το ίδιο το Σύνταγμά της, έχουν συγγραφεί στις δεκαετίες του ’60 και του ‘70 από ηγετικά στελέχη του LSSP που είχαν αναλάβει υπουργικές θέσεις. Όμως, για να κερδίσει αυτή την εφήμερη λάμψη, το κόμμα πούλησε την ψυχή του στο σύστημα. Και δεν την ξανακέρδισε ποτέ.

Και τώρα;

Η μόνη βέβαιη πρόβλεψη για το άμεσο μέλλον στη Σρι Λάνκα είναι πως αυτή η συγκυρία της λαϊκής ευφορίας από την κατάληψη του προεδρικού μεγάρου θα κρατήσει ελάχιστα.

Ένα από τα δύο μπορεί να γίνει.

Η πρώτη πιθανότητα: οι εξεγερμένες/οι θα κουραστούν να είναι στον δρόμο και θα απογοητευτούν από φρούδες κοινοβουλευτικές ελπίδες. Έτσι, θα παρατήσουν τη μαζική δράση, παίρνοντας τον δρόμο της απελπισίας και της αναγκαστικής μετανάστευσης με την αναμενόμενη επέλαση του ΔΝΤ. Σε αυτή την πιθανότητα ποντάρει όλο το πολιτικό σύστημα της χώρας, που προσπαθεί απελπισμένα να αγοράσει χρόνο και να βγάλει κάποιον νέο λαγό από το κοινοβουλευτικό καπέλο.

Η δεύτερη πιθανότητα: Ο εξεγερμένος λαός να αρχίσει να δημιουργεί επιτροπές αγώνα, επιτροπές αυτό-οργάνωσης απέναντι στο κράτος και τους καπιταλιστές. Με άλλα λόγια, να φτιάξει τα έμβρυα της δικιάς του εξουσίας. Και, φυσικά, να συντονίσει σύντομα αυτές τις επιτροπές σε έναν πανεθνικό συντονισμό οργάνωσης των από τα κάτω.

Βέβαια, ένας τέτοιος πανεθνικός συντονισμός αναγκαστικά θα έχει να αναμετρηθεί με το καπιταλιστικό κράτος και τον στρατό της Σρι Λάνκα. Και με το ξένο κεφάλαιο, δυτικό και κινεζικό, που περιμένει από το ΔΝΤ να του εξασφαλίσει την αποπληρωμή των δανείων του.

Πριν σχεδόν 70 χρόνια, με τον ξεσηκωμό του «Χάρταλ» το 1953, ο λαός της Σρι Λάνκα είχε καταφέρει να φτάσει ελάχιστα βήματα από το να στείλει για πάντα στον πάτο της θάλασσας τους ξένους και ντόπιους δυνάστες του.

Αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι ένα νέο Χάρταλ. Μια πανεθνική αναμέτρηση με τους καπιταλιστές και το κράτος τους για το αν το ΔΝΤ θα τσακίσει τα κόκκαλα των εργατ(ρι)ών ή αν οι εξεγερμένες/οι θα απαλλοτριώσουν τα αφεντικά.

Το δυνατό στοιχείο των εξεγερμένων στη Σρι Λάνκα σήμερα είναι η τρομερή και ακατανίκητη οργή τους. Όσο για το αδύναμο; Υπάρχει κίνδυνος να αποδειχθεί πως είναι η οργάνωσή τους από τα κάτω.