Τα κινήματα, η Αριστερά και τα καθήκοντά τους

απέναντι στη βία κατά γυναικών/θηλυκοτήτων και τις γυναικοκτονίες

Γράφει η Κική Σταματόγιαννη

[Το κείμενο είναι σε μεγάλο βαθμό στηριγμένο στην εισήγηση της αρθρογράφου και συντάκτριας της εφημερίδας «Η Κόκκινη» στην εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε την 1^η Ιούλη 2022 με τίτλο «Από την ενδοοικογενειακή Βία στη Γυναικοκτονία» από το Δίκτυο Γυναικών Συγγραφέων ‘Η Φωνή της’ στο πλαίσιο του 23^ου Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Τη συζήτηση άνοιξαν: η Χρυσάνθη Ζαφειράτου, η Δήμητρα Λάτσιου, η Κική Σταματόγιαννη, ελληνική και ξένη ποίηση διάβαζε η Δήμητρα Κουβάτα, ενώ συντόνιζε η Αλεξάνδρα Μητσιάλη]

Μέσα σε ένα περιβάλλον δύσκολο, σκληρό και δυσοίωνο για γυναίκες και θηλυκότητες, είναι κρίσιμο να επιχειρήσουμε να δούμε πώς το φεμινιστικό –και το ευρύτερο αντισυστημικό- κίνημα, καθώς και η Αριστερά καλούμαστε μέσα σε αυτές ακριβώς τις συνθήκες να αναμετρηθούμε με τον σεξισμό, ακραία εκ­δή­λω­ση του οποί­ου είναι ο βιασμός και η γυναικοκτονία.

Και εδώ ας ανοιχτεί μια κρίσιμη παρένθεση: αναφερόμαστε στην έμφυλη βία, που συμβαίνει να μαθαίνουμε.

Τι συμβαίνει με γυναίκες και θηλυκότητες, που βρίσκονται σε ακόμη πιο ευάλωτη θέση; Που πάνω στα σώματά τους διασταυρώνονται περισσότερες της μιας καταπιέσεις;

Τι συμβαίνει με τις άστεγες; Με τις χρήστριες ουσιών; Με τις ανάπηρες (σωματικά και νοητικά); Με τις μη νευροτυπικές; Με τις ρομά; Με τις μετανάστριες και τις προσφύγισσες; Με τις τρανς; Με τις σεξεργάτριες; Υπάρχουν γυναίκες και θηλυκότητες, που θεωρούνται «αόρατες». Η βία, που ασκείται πάνω τους, ενδεχομένως να μην καταγραφεί ποτέ και πουθενά. Να μη χωρέσει σε καμιά στατιστική και σε κανέναν απολογισμό.

Πώς αντιδράμε;

Δεν μπο­ρού­με να ιε­ραρ­χού­με την κα­τα­πί­ε­ση ή να την κλεί­νου­με σε κου­τά­κια πρώ­της και δεύ­τε­ρης τα­χύ­τη­τας. Με αυτήν τη λο­γι­κή, πάντα θα υπάρχει κάτι «άλλο». Ένας πόλεμος, μια οικονομική κρίση, μια απεργιακή κινητοποίηση, ένα φυσικό φαινόμενο με καταστροφικές συνέπειες. Πάντα κάποιοι θα επικαλούνται κάτι άλλο, που θα το προκρίνουν ως «πιο άμεσο», ως «πιο κρί­σι­μο» ή «πιο ση­μα­ντι­κό» σε σχέση με το μάλ­λον «δευ­τε­ρεύ­ον» ζή­τη­μα μιας σε­ξουα­λι­κής πα­ρε­νό­χλη­σης. Ή ενός ομα­δι­κού βια­σμού. Ή μιας γυ­ναι­κο­κτο­νί­ας. Η υπε­ρά­σπι­ση των κα­τα­πιε­σμέ­νων δεν είναι «απλώς και μόνο» ταυ­το­τι­κό ζή­τη­μα για την Αρι­στε­ρά. Είναι το υλικό, με το οποίο συ­γκρο­τού­με τον κόσμο μας. Δί­νο­ντας τη μάχη ενά­ντια στις αντι­δρα­στι­κές, σε­ξι­στι­κές αντι­λή­ψεις, οχυ­ρώ­νου­με κα­λύ­τε­ρα το στρα­τό­πε­δό μας. Δεν αφή­νου­με ακά­λυ­πτα ση­μεία, τα οποία θα μπο­ρού­σε να εκ­με­ταλ­λευ­τεί ο αντί­πα­λος διαι­ρώ­ντας με τον τρόπο αυτό τις δυ­νά­μεις μας.  

Η εξά­λει­ψη της βίας είναι υπό­θε­ση απο­κλει­στι­κά των γυ­ναι­κών;

«Οι γυ­ναί­κες δεν μπο­ρούν να βα­σί­ζο­νται στους άντρες για να τις απε­λευ­θε­ρώ­σουν, όπως δεν μπο­ρεί η ερ­γα­τι­κή τάξη να βα­σί­ζε­ται στους αστούς» έγρα­φε η Ελε­ο­νό­ρα Μαρξ. Όπως η απε­λευ­θέ­ρω­ση της ερ­γα­τι­κής τάξης είναι έργο της ίδιας, έτσι ακρι­βώς και η απε­λευ­θέ­ρω­ση των γυ­ναι­κών είναι έργο αυτών των ίδιων που υφί­στα­νται την κα­τα­πί­ε­ση. Οι γυ­ναί­κες-θύ­μα­τα της κρί­σης του κα­πι­τα­λι­σμού, οι ερ­γα­ζό­με­νες και κα­τα­πιε­σμέ­νες θα είναι αυτές, που θα απο­τε­λέ­σουν την καρ­διά του χει­ρα­φε­τη­τι­κού κι­νή­μα­τος. Είναι αυτές που πρώ­τες θα αμ­φι­σβη­τή­σουν την κα­τα­πί­ε­ση και την εκ­με­τάλ­λευ­ση που υφί­στα­νται, παίρ­νο­ντας στα χέρια τους τις τύχες που αφο­ρούν τις ζωές και τα σώ­μα­τά τους. Έχοντας την ίδια στιγμή αλληλέγγυους συντρόφους στο πλευρό τους. Οι φε­μι­νι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις και συλ­λο­γι­κό­τη­τες προ­σφέ­ρουν πολλά στην υπό­θε­ση ανά­δει­ξης του ζη­τή­μα­τος της βίας. Είναι αυτές που πα­ρέ­χουν την πλη­ρο­φο­ρία, την ενη­μέ­ρω­ση. Είναι αυτές που συμ­βάλ­λουν στην ευαι­σθη­το­ποί­η­ση μιας κοι­νω­νί­ας, που κάνει πως δεν ακού­ει τις κραυ­γές ή δεν βλέ­πει τις πλη­γές.

Αν κάποια/κάποιος προσπαθούσε να χαρτογραφήσει το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα, θα έβλεπε ότι τα τελευταία χρόνια έχει επέλθει μια πολύ σημαντική μεταβολή. Το μωβ και πράσινο κύμα, που το βλέπαμε από μακριά να σαρώνει τις ΗΠΑ και τη Λατινική Αμερική, είναι εδώ. Οι φεμινιστικές συλλογικότητες είναι πλέον πολλές στα μεγάλα αστικά κέντρα και σε αρκετές πόλεις της ελληνικής περιφέρειας μπορεί μια γυναίκα/θηλυκότητα, ένας αλληλέγγυος άντρας να συμμετέχει σε συνελεύσεις, να συνδιαμορφώνει δράσεις και κείμενα.

Τι άλλο έχουμε; Μεταφράζονται με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα ξενόγλωσσα άρθρα, βαθαίνουν οι θεωρητικές επεξεργασίες, υπάρχει πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον για σπουδές φύλου (είτε σε προπτυχιακό είτε σε μεταπτυχιακό επίπεδο), που, όταν είχαν πρωτοεισαχθεί, προκαλούσαν τουλάχιστον μειδίαμα και θεωρούνταν περίπου γραφικές.

Τα σόσιαλ μήντια και τα δίκτυα αντιπληροφόρησης έχουν κάνει σοβαρή δουλειά κάνοντας ορατά τα ζητήματα έμφυλης βίας σε καθημερινή πλέον βάση. Προσφέρουν ενημέρωση για δράσεις, κινητοποιήσεις, καμπάνιες για συγκέντρωση χρημάτων ως οικονομική ενίσχυση σε επιζώσες/επιζώντα για τους δικαστικούς αγώνες, που καλούνται να δώσουν.

Και όλα αυτά είναι ένα καλό πρώτο βήμα. Όμως κου­βα­λάνε ακριβώς το μειο­νέ­κτη­μα κάθε πρώ­του βή­μα­τος. Δεν είναι αρ­κε­τό. Οι καλές προ­θέ­σεις, οι ση­μα­ντι­κές πρω­το­βου­λί­ες για κα­μπά­νιες, τα κα­τα­φύ­για για κα­κο­ποι­η­μέ­νες γυ­ναί­κες, δεν μπο­ρούν να οδη­γή­σουν μέχρι την ορι­στι­κή εξά­λει­ψη της βίας κατά των γυ­ναι­κών. Χρειά­ζε­ται να γίνει υπό­θε­ση των μα­ζι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων της Αρι­στε­ράς, των ερ­γα­τι­κών σω­μα­τεί­ων, γυ­ναι­κών, αντρών και όλων των πλασμάτων μαζί ανεξαρτήτως ταυτότητας κι έκφρασης φύλου. Όλων όσων, δη­λα­δή, πα­λεύ­ουν για μια συ­νο­λι­κή αλ­λα­γή του κό­σμου. Χρειάζεται η αντισεξιστική δουλειά να συμβαδίσει με την πάλη μέσα σε μαζικούς χώρους και σωματεία.

Γιατί το λέμε ξανά και ξανά αυτό; Γιατί είναι κομβικό;

Η ιστορία του metoo στην Ελλάδα, στον χώρο της τέχνης και ειδικότερα του θεάτρου, δεν θα είχε προχωρήσει καθόλου ή θα είχε προχωρήσει ελάχιστα και διστακτικά εάν δεν το είχε πάρει στην πλάτη του το συνδικαλιστικό όργανο των ηθοποιών. Ο ΣΕΗ, το σωματείο των ηθοποιών, ήταν αυτό που έφτιαξε τις συνθήκες, που διαμόρφωσε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον σε βαθμό τέτοιο, που οι επιζώσες ένιωσαν ασφάλεια να μοιραστούν δημόσια το βίωμά τους και να καταθέσουν τη μαρτυρία τους στις ανακριτικές αρχές. Σιγά-σιγά, μαρτυρία τη μαρτυρία, άρχισε να δένεται η υπόθεση και η κατηγορία σε βάρος των βιαστών και κακοποιητών.

Μιλάμε σήμερα για υποθέσεις που φτάνουν στα δικαστήρια (Φιλιππίδης) και εκδίδονται καταδικαστικές αποφάσεις σε βάρος κακοποιητών, που μέχρι πρότινος κανείς δεν τολμούσε να «ακουμπήσει» (Λιγνάδης), ακριβώς γιατί οι ίδιοι οι εργαζόμενοι το θεώρησαν δική τους υπόθεση. Υπόθεση των ίδιων να σταθούν στο πλευρό των θυμάτων και να σπάσουν το απόστημα. Γι’ αυτό είναι κομβικό.

Τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν ακριβώς πάνω στην τομή, στη διασταύρωση των επιμέρους κινημάτων.

Γι’ αυτό και έχει τεράστια σημασία η στήριξη σε φεμινιστικές κινητοποιήσεις ή σε κινητοποιήσεις ενάντια σε ομο/τρανσφοβία. Δύο πρόσφατα παραδείγματα: η δήλωση στήριξης στο Pride Αθήνας με ανακοίνωση που εξέδωσαν νοσοκομειακοί γιατροί, το κατέβασμα στον δρόμο της Εναλλακτικής Παρέμβασης Δικηγόρων και της Εναλλακτικής Πρωτοβουλίας Δικηγόρων στα Pride Αθήνας και Θεσσαλονίκης αντίστοιχα. Θέλουμε/χρειαζόμαστε και άλλες ανάλογες ενέργειες και από άλλες συλλογικότητες, σωματεία εργαζομένων, ιδιαίτερα σε νευραλγικούς τομείς πχ. από εκπαιδευτικούς, που καλούνται πολύ συχνά να διαχειριστούν ζητήματα που έχουν άμεση σχέση με την έμφυλη βία, υφίστανται τα ίδια τα παιδιά σχολικό εκφοβισμό, είναι μάρτυρες έμφυλης βίας στο σπίτι ή είναι λοατκια+ παιδιά τα ίδια.

«Έχετε λεφτά, έχουμε φωνή»

Η καταγγελία από τη Γεωργία Μπίκα του ομαδικού βιασμού της στην αρχή αυτής της χρονιάς και οι κινητοποιήσεις που πυροδότησε σε μια σειρά πόλεις στην Ελλάδα εξελίσσεται σε μια πολύ κρίσιμη μάχη, με την οποία θα αναμετρηθεί το φεμινιστικό κίνημα και η Αριστερά. Και αυτό γιατί πρόκειται για μια υπόθεση που καταφέρνει να συμπυκνώσει τον ορισμό της ταξικής διάστασης της έμφυλης βίας.

Η επιζώσα καλείται όχι μόνο να διαχειριστεί το τραύμα της, να υπερβεί τα όποια διαδικαστικά κωλύματα ή να αντιμετωπίσει τον οχετό των σεξιστικών σχολίων στα συστημικά ΜΜΕ και στα σόσιαλ μήντια. Καλείται όχι μόνο να σταθεί με γενναιότητα απέναντι στους κακοποιητές και βιαστές της, αλλά κυρίως να δείξει με το δάχτυλο ότι οι βιαστές είναι αυτοί οι πολύ συγκεκριμένοι τύποι: τα πλουσιόπαιδα, οι επιχειρηματίες με τις ισχυρές διασυνδέσεις με αστυνομία και κράτος, που βίαζαν (ούτε ξέρουμε σε πόσες τυχόν κοπέλες μπορεί να έχει συμβεί αυτό), ακριβώς γιατί δεν περνούσε καν από το μυαλό τους ότι ΔΕΝ θα πέσουν στα μαλακά, ακόμα κι αν ακουστεί κάτι.

Γιατί ξέρουν ότι τα στόματα αυτομάτως θα κλείσουν, στην πρώτη «στραβή». Ήδη έχουμε την απαλλακτική πρόταση της εισαγγελέως για τον έναν από τους δράστες, που βρίθει μισογυνισμού. Και αυτό μας θυμώνει και μας κάνει να βάζουμε με ακόμα περισσότερη επιμονή και πείσμα το αίτημα για δικαίωση.

Η υπόθεση της Γεωργίας είναι σημαντική, ακριβώς γιατί ανέδειξε αυτή την αλληλοδιαπλοκή. Σε μια κοινωνία θεμελιωμένη πάνω σε πατριαρχικά στερεότυπα είναι ήδη δύσκολο να είσαι επιζώσα/επιζών μιας κακοποιητικής συμπεριφοράς, ενός βιασμού. Είναι δύσκολο να μαζέψεις τα κουράγια σου, να διεκδικήσεις και να βρεις το δίκιο σου. Φανταστείτε να είσαι επιζώσα/επιζών και να βλέπεις να ορθώνεται απέναντι σου ολόκληρο το καταπιεστικό σύστημα με σάρκα και οστά. Με ονοματεπώνυμα. Γίνεται εκατό φορές δυσκολότερο.

Γι’ αυτό και λέμε ότι η υπόθεση της Γεωργίας Μπίκα θα είναι μια από τις σκληρές μάχες που θα έχει να δώσει το φεμινιστικό κίνημα και η Αριστερά. Και είναι μια μάχη που πρέπει να τη δώσουμε μέχρι τέλους. Και να την κερδίσουμε.

Και για να την κερδίσουμε, θα πρέπει να συστρατευτούμε πολλές, πολλά και πολλοί σε αυτή την προσπάθεια. Να αναδεικνύουμε με κάθε αφορμή την ταξική της διάσταση. Και να στεκόμαστε αδιαπραγμάτευτα δίπλα στη Γεωργία. Υπάρχει ένα αόρατο νήμα που μας συνδέει με τις γυναίκες που σε κάθε εποχή θεωρήθηκαν «επικίνδυνες» για την εκάστοτε εξουσία, μόνο και μόνο γιατί τόλμησαν να την αμφισβητήσουν. Δεσμευόμαστε ότι θα συνεχίσουμε να αμφισβητούμε την εξουσία και κάθε αυθεντία. Η βία ενά­ντια στις πιο ευά­λω­τες κοι­νω­νι­κές ομά­δες είναι ένα φρι­κτό μεν, ανα­πό­σπα­στο ωστό­σο κομ­μά­τι της βίας που ασκεί­ται στο σύ­νο­λο της κοι­νω­νί­ας. Δεν μπο­ρείς να εξα­φα­νί­σεις το με­ρι­κό αν δεν κα­τα­πια­στείς να αντι­πα­λέ­ψεις το συ­νο­λι­κό. Και το με­γά­λο θηρίο είχε και συ­νε­χί­ζει να έχει το ίδιο όνομα: κα­πι­τα­λι­σμός. Ένας καπιταλισμός που προκειμένου να επιβιώσει και να συντηρηθεί πάτησε πάνω στα πατριαρχικά κατάλοιπα, στην πιο παλιά διαίρεση της ανθρώπινης κοινωνίας. Στις σεξιστικές διαιρέσεις που ακριβώς επειδή είναι οι πιο παλιές και πιο βαθιά εδραιωμένες θα είναι και οι τελευταίες που θα καταφέρουμε να αφήσουμε πίσω μας.

Με αυτό το θηρίο καλούμαστε, λοιπόν, να παλέψουμε. Αυτό το θηρίο πρέπει να συντρίψουμε. Και θα καταφέρουμε.