Γράφει η Κική Σταματόγιαννη

Το κείμενο είναι βασισμένο στην εισήγηση της γράφουσας στην εκδήλωση που έγινε στις 12 Σεπτέμβρη 2022 στη Θεσσαλονίκη για την παρουσίαση της μπροσούρας «Η φασιστική στροφή στη Γερμανία» (εκδόσεις Πρωτοποριακής Βιβλιοθήκης και Ινστιτούτου Ερευνών Παντελής Πουλιόπουλος) // Τη συζήτηση άνοιξαν ο μεταφραστής της μπροσούρας Κωστής Πλεύρης (περιοδικό ‘Σπάρτακος’) και η Κική Σταματόγιαννη (εφημερίδα ‘Η Κόκκινη’) 

1.Το Ντοκουμέντο των χειρογράφων  

Το 2018 μια φυλακή στην περιοχή των Ουραλίων στη Ρωσία κατεδαφίζεται. Βρίσκονται μέσα στα χαλάσματα 30 κρυμμένα τετράδια-χειρόγραφα, η παράνομη εφημερίδα «Μπολσεβίκος Λενινιστής», γραμμένη από τους τροτσκιστές πολιτικούς κρατούμενους της φυλακής. Μια εφημερίδα, που κυκλοφορούσε χέρι με χέρι μέσα στην αποικία των φυλακισμένων. Ένα από τα 30 αυτά τετράδια είναι η μπροσούρα που παρουσιάζουμε, που αφορά μια από τις πιο σημαντικές καμπές στην Ιστορία, τη φασιστική στροφή στη Γερμανία.  

Το κείμενο αυτό υπογράφεται από 20 μέλη της Συντακτικής Επιτροπής της εφημερίδας. Κυκλοφορεί την 1^η Απρίλη 1933, μια ημερομηνία με ιδιαίτερη σημασία, καθώς βρισκόμαστε μόλις 2 μήνες μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (30 Γενάρη 1933). Οι 23 Θέσεις επιχειρούν να εξηγήσουν τους λόγους της πανωλεθρίας με την επικράτηση του φασισμού και να ορίσουν με σαφήνεια τα καθήκοντα της αντιφασιστικής πάλης. Καταφέρνουν να συμπυκνώσουν και να περιγράψουν το υπόβαθρο, πάνω στο οποίο έβγαλε ρίζες και αναπτύχθηκε ο φασισμός εξελισσόμενος σε ένα ενθουσιαστικό μαζικό κίνημα από τα κάτω.

Τα χειρόγραφα αυτά περιγράφουν τις οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν, με την ανεργία και τη φτωχοποίηση των μαζών, το κλείσιμο επιχειρήσεων και τη φυγή κεφαλαίων στο εξωτερικό, την εξαθλίωση του λαού ως αποτέλεσμα των δυσβάστακτων όρων της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Κι όμως, παρά την κατάσταση αυτή, τα πράγματα δεν ήταν αναπόφευκτο να στραφούν απότομα στα δεξιά. Θα μπορούσαν να εξελιχθούν προς τα αριστερά, αν η Αριστερά της εποχής εκείνης δεν είχε σταθεί εγκληματικά, δολοφονικά ανεύθυνη.

Τι είναι σημαντικό να κρατήσουμε εδώ;

Ποιος/τι έφταιξε;

Αυτό που κυριαρχεί στην ανάλυσή τους –και βρήκα ιδιαίτερα ξεχωριστό- είναι η προσπάθεια αναζήτησης σχετικά με το ‘Ποιος φέρει την ευθύνη για όλο αυτό’.

Οι 23 Θέσεις απαντούν ξεκάθαρα και χωρίς περιστροφές: ευθύνεται η ηγεσία της Αριστεράς της εποχής εκείνης. Μπορεί να είχαν διαμορφωθεί οι συνθήκες που ευνοούσαν την άνοδο του φασισμού στη Γερμανία, αλλά την επικράτησή του τη διασφάλισαν, δυστυχώς, οι ηγεσίες της αριστεράς. Η ευθύνη έχει υπογραφή και σφραγίδα: Το ΚΚ Γερμανίας (KPD) και η Σοσιαλδημοκρατία (SPD). Κι όλα αυτά στη χώρα με το πιο πολυάριθμο και καλύτερα οργανωμένο εργατικό κίνημα στον κόσμο.

Η κρίσιμη ημερομηνία όσον αφορά τον φασισμό στη Γερμανία είναι η 30^η Γενάρη (1933), η μέρα δηλαδή που ο Χίντεμπουργκ αναθέτει την εξουσία στον Χίτλερ. Οι 23 Θέσεις αναφέρουν ως κρίσιμη φασιστική στροφή, το αποκαλούμενο «πραξικόπημα του Μαρτίου», δηλαδή τις εκλογές της 5^ης  Μάρτη 1933, όταν οι εθνικοσοσιαλιστές κέρδισαν 17 εκατομμύρια ψήφους.

Αυτό που ισχυρίζονται οι συντάκτες αυτών των χειρογράφων είναι ότι ακόμα και μετά τις 30 Γενάρη υπήρχε ακόμα χρόνος αντίδρασης στην εργατική τάξη και την Αριστερά. Αυτό που θα μπορούσαν – και, κυρίως, θα έπρεπε να κάνουν- ήταν μια μαζική απεργία, ώστε να αποτρέψουν τους διστακτικούς εργάτες να στραφούν προς τους φασίστες. Μια δυναμική απάντηση της Αριστεράς και του εργατικού κινήματος τότε, θα άνοιγε την προοπτική ενός εμφυλίου πολέμου, μιας ταξικής αναμέτρησης. Αυτή ήταν η μοναδική ευκαιρία που κρατούσαν στα χέρια τους και την άφησαν εγκληματικά να χαθεί. Πλέον, μετά τις 5 Μάρτη και τα 17 εκατομμύρια ψήφους, η κήρυξη μιας απεργίας είναι καταδικασμένη σε ήττα, θα ήταν μια υπεραριστερή σαπουνόφουσκα, θα είναι ένα φιάσκο. Οι εργάτες έχουν ήδη γυρίσει την πλάτη στην Αριστερά. Η 5^η Μάρτη σηματοδοτεί την κατάρρευση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, που ούτως ή άλλως αργοσάπιζε. Η 5^η Μάρτη είναι η χαριστική βολή και, όταν έφτασε αυτή η στιγμή, όπως γράφουν χαρακτηριστικά «δεν βρέθηκε ούτε ένας πρόθυμος να θυσιαστεί για αυτήν». Είναι το τέλος μιας ολόκληρης εποχής και η αρχή μιας εποχής φρίκης, που οι τροτσκιστές της εποχής εκείνης μπορούσαν μόνο να υποψιαστούν. Αυτή η φρίκη πέρασε τελικά όχι μόνο πάνω από τα κεφάλια της γερμανικής Αριστεράς, αλλά πάνω από τα κορμιά εκατομμυρίων ανθρώπων και αιματοκύλισε τον κόσμο.    

Τι στάση κράτησαν, λοιπόν, οι ηγεσίες;

Κομμουνιστικό Κόμμα  Γερμανίας: ή αλλιώς το κόμμα που ισχυριζόταν «Μετά τον Χίτλερ, έρχεται η σειρά μας». Υποτίμησαν αδιανόητα τον φασιστικό κίνδυνο. Έστησαν απέναντί τους ως κύριους/βασικούς εχθρούς τη Σοσιαλδημοκρατία, θολώνοντας τη στόχευση και τις προτεραιότητες και παραλύοντας έτσι τη δραστηριότητα των κομμουνιστών εργατών και εργατριών. Στην ερώτηση «Γιατί να στρεφόμαστε πρώτα ενάντια στη Σοσιαλδημοκρατία;», η απάντηση πήγαινε κάπως έτσι: «Μα γιατί αυτοί δολοφόνησαν τους ηγέτες μας-τη Ρόζα, τον Λίμπνεχτ και τον Γιόγκισες! Δεν ενωνόμαστε μαζί τους σε καμία περίπτωση». Ούτε καν για να αντιμετωπίσουν τους φασίστες, θα προσθέταμε εμείς. Την ώρα που η βάση του ΚΚ έδινε πραγματικές μάχες στους δρόμους απέναντι στους φασίστες με το «Κόκκινο Μέτωπο» (την πολιτοφυλακή τους), την ώρα που είχε δεκάδες απώλειες σε νεκρούς και πολλούς εργάτες τραυματισμένους, η ηγεσία έκανε συμμαχίες με τους φασίστες ενάντια στη Σοσιαλδημοκρατία. Χαρακτηριστική μελανή στιγμή το δημοψήφισμα του 1932 στην Πρωσία με τη συμμαχία ΚΚ-εθνικοσοσιαλιστών ενάντια στην τοπική σοσιαλδημοκρατική ηγεσία.

Έλεγαν χαρακτηριστικά «Για ποιο φασιστικό πραξικόπημα μιλάτε; Το πραξικόπημα έχει ήδη γίνει!» «Στη Γερμανία έχει ήδη επικρατήσει ο φασισμός» διατράνωνε το ΚΚ αναφερόμενο στις κυβερνήσεις μειοψηφίας του Μπρύνινγκ, που κυβερνούσαν με διατάγματα. Είχε βραχνιάσει η φωνή των τροτσκιστών να εξηγούν ότι άλλο πράγμα η αστική δημοκρατία κι άλλο –τελείως άλλο πράγμα ο φασισμός. Υπάρχει μια διαχωριστική, πολύ ουσιαστική. Αν επικρατήσει ο φασισμός, δεν θα διατηρήσει ούτε καν αυτή τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (όπως ισχυριζόταν το KPD), αλλά θα διέλυε κάθε έννοια αστικής δημοκρατίας. Δεν τους άκουγε, δεν τους πίστευε κανείς. Τα λάθη της αλλοπρόσαλλης και αντιφατικής πολιτικής της ηγεσίας του ΚΚ πληρώθηκαν με τόνους από αίμα.    

SPD: Η αποθέωση της νομιμότητας

Η Σοσιαλδημοκρατία από την πλευρά της επιδεικνύει άλλου τύπου συγκλονιστική αφέλεια. Στηρίζει όλες τις ελπίδες της στους αστικούς θεσμούς. Ποιος θα μας γλιτώσει από τους φασίστες; Ο πρόεδρος Χίντεμπουργκ, τον οποίο είχαν στηρίξει στο παρελθόν και οι Σοσιαλδημοκράτες, άρα τι πιο λογικό (κατά τους Σοσιαλδημοκράτες) από να επιστρέψει τη βοήθεια και την υποστήριξη που του έδωσαν για να ανέλθει στην προεδρία. Τι έκανε ο Χίντεμπουργκ; Με ποιο τρόπο «επέστρεψε» τη βοήθεια; Στις 30 Γενάρη έδωσε την εξουσία στον Χίτλερ ανακηρύσσοντάς τον καγκελάριο.

Ποιος άλλος θα μας βοηθήσει; Θα μας βοηθήσει η αστυνομία. «Είναι δικοί μας άνθρωποι». Ειδικά στην Πρωσία τα μισά σχεδόν μέλη της την εποχή της επανάστασης του 1918 ήταν εργάτες, οργανωμένοι στο SPD. Τα 15 χρόνια ,ωστόσο, που δρούσαν ως αστυνομικοί, απόλυτα ενσωματωμένοι στον κατασταλτικό μηχανισμό, και έχοντας χάσει την ταξική τους συνείδηση, βάρυναν πολύ. Έτσι, όταν διατάχθηκαν από τον Χίτλερ να διαλύσουν κομουνιστικό κόμμα και συνδικάτα, «οι δικοί μας άνθρωποι»  το έκαναν χωρίς δεύτερη σκέψη. Το «Σιδερένιο Μέτωπο», η πολιτοφυλακή του SPD για την αντιμετώπιση των φασιστών περιοριζόταν μόνο σε ανώδυνες παρελάσεις.

Συμπέρασμα: Η Αριστερά δεν προετοιμάστηκε ποτέ στα σοβαρά για να δώσει τη μάχη ενωμένα απέναντι στη φασιστική επέλαση.

Οι «αυταπάτες» ή αλλιώς τα εγκληματικά λάθη του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς

Το κείμενο των 23 Θέσεων είναι καταπέλτης για τη σταλινική ηγεσία. Μια ηγεσία που ισχυριζόταν με θράσος, με αφέλεια, με βλακεία ότι «Ο φασισμός είναι μια αριστερή ριζοσπαστικοποίηση των μαζών» και «ένα βήμα προς τα εμπρός, μέχρι τον κομμουνισμό». Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί μια πολιτική εκτίμηση που να απέχει τόσο πολύ από την αλήθεια.

Οι αντίπαλοί μας, ο ταξικός εχθρός, συνηθέστατα βλέπουν πολύ πιο καθαρά από εμάς την πραγματικότητα. Με τα λόγια λοιπόν όχι τα δικά μας, αλλά μιας αστικής εφημερίδας, μιας συντηρητικής αγγλικής εφημερίδας, της Μόρνινγκ Ποστ: «Η Κομμουνιστική Διεθνής και τα τμήματά της έχουν μετασχηματισθεί από τη σταλινική γραφειοκρατία σε παράγοντα της καπιταλιστικής σταθερότητας». Το γράφουν αυτό, ακριβώς επειδή βλέπουν τη Σοβιετική Ένωση να αποδεικνύεται εγγυήτρια της Συνθήκης των Βερσαλλιών (αιτία της εξαθλίωσης εκατομμυρίων Γερμανών). Είναι πολύ χαρακτηριστικό κάτι που αναφέρεται στις 23 Θέσεις ότι παρά τον υπερεπαναστατικό της λόγο η ηγεσία στο Κρεμλίνο μετά τις 5 Μάρτη στη Ρωσία δεν έγινε ούτε μια συνάντηση, δεν βγήκε ούτε ένα εργατικό ψήφισμα σχετικά με το φασιστικό πραξικόπημα στη Γερμανία. Η προδοτική σταλινική στάση απέναντι στην εργατική τάξη δεν ήταν άμοιρη συνεπειών. Έστρεψε τους εργάτες προς τον φασισμό ως τη μόνη εναλλακτική λύση. Ως τη μόνη λύση, η οποία πίστευαν ότι θα άλλαζε ριζικά τις ζωές τους. Η μπροσούρα προεξοφλεί ότι οι εργάτες θα συνειδητοποιήσουν ότι εξαπατήθηκαν από τον φασισμό, αλλά πλέον θα είναι ήδη αργά. Όπως κι έγινε.

Σε τι συνοψίζεται η κριτική των τροτσκιστών και ποιες είναι οι προτάσεις τους για το πώς θα μπορούσε να είχε σωθεί η παρτίδα

-Ενιαίο αντιφασιστικό μέτωπο –ταυτόχρονα από τα πάνω και από τα κάτω- ΚΚ και Σοσιαλδημοκρατίας και ευθύνη της κομμουνιστικής ηγεσίας να το ενισχύει σε καθημερινή βάση

-Σωστή και μεθοδική οργάνωση μιας μεγάλης γενικής απεργίας. Το κρίσιμο στοιχείο εδώ είναι το άμεσο. Μια μαζική απεργία ως άμεσο αντανακλαστικό στην κυβερνητική εξουσία των φασιστών

-Εξοπλισμός εργατών

-Κινητοποίηση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος σε βοήθεια των γερμανών εργατών

-Επίθεση του σοβιετικού στρατού εναντίον της Γερμανίας όσο ακόμα ο γερμανικός στρατός δεν είναι τόσο επικίνδυνος

Τι από αυτά οργανώθηκε;

Απολύτως τίποτα, με ευθύνη της ηγεσίας του Κρεμλίνου. Ο διεθνής σταλινισμός στην ουσία έδεσε χειροπόδαρα τους εργάτες, (με τα λόγια τους) «προκάλεσε την ήττα του παγκόσμιου προλεταριάτου και ολοκλήρωσε έτσι την προδοσία της παγκόσμιας επανάστασης».  

2. Η Σημασία του Ντοκουμέντου

Οι 23 Θέσεις είναι ένα κείμενο πολιτικής περηφάνιας για τους πολιτικούς μας προγόνους, που έδωσαν τη μάχη μέσα στις δυσκολότερες συνθήκες που θα μπορούσε να φανταστεί άνθρωπος. Δολοφονήθηκαν μέχρι τον τελευταίο/την τελευταία και θάφτηκαν στα κολαστήρια της Βορκουτά και της Κολυμά μέσα στα επόμενα χρόνια. Δεν θάφτηκαν, όμως, και οι ιδέες τους.

Χωρίς την παράδοση του Τρότσκι και των συντρόφων και συντροφισσών του, χωρίς τα κείμενα που μας άφησαν, δεν θα μπορούσαμε σήμερα να μιλάμε για σοσιαλισμό και επανάσταση. Κατάφεραν αυτό που έγραψε ο Τρότσκι λίγο πριν δολοφονηθεί: Κατάφεραν να παραδώσουν «μια σημαία ακηλίδωτη», χωρίς τη βρωμιά, τη λάσπη και τα εγκλήματα της σταλινικής ηγεσίας.

Τα περισσότερα από όσα γράφτηκαν στις 23 Θέσεις ισχύουν και σήμερα. Σήμερα που δεν έχουμε ακόμα ξεμπερδέψει με τον φασισμό, ακριβώς γιατί δεν έχουμε ξεμπερδέψει με τις αιτίες που τον γεννούν.

Τα χειρόγραφα αυτά εντυπωσιάζουν με την καθαρότητα της σκέψης τους, της πολιτικής σκέψης τους. Ακόμα κι αν κάποιες εκτιμήσεις τους δεν επαληθεύτηκαν στο πέρασμα του χρόνου (πχ η προσδοκία ότι αν το προσπαθήσει η αριστερά, θα καταφέρει να νικήσει τον φασισμό ή η σοσιαλδημοκρατία θα καταρρεύσει με την επικράτηση του φασισμού). Ούτε η αριστερά σταμάτησε τον φασισμό ούτε η σοσιαλδημοκρατία κατέρρευσε και εξαφανίστηκε. Επιβιώνει μέχρι σήμερα. Τα κύρια σημεία, ωστόσο, η ουσία των εκτιμήσεών τους, επιβεβαιώθηκαν.

Και αυτό είναι αξιοθαύμαστο αν σκεφτούμε ότι οι κρατούμενοι βρίσκονταν σε πλήρη απομόνωση, χωρίς εφημερίδες, χωρίς συχνή επικοινωνία με τους άλλους συντρόφους και συντρόφισσές τους στη Ρωσία, τη Γερμανία ή αλλού. Με κάποια σπαράγματα μόνο πληροφόρησης καταφέρνουν να συγκροτήσουν τη σκέψη τους και να την καταθέσουν προς πολιτική συζήτηση, ακόμα κι αν ξέρουν ότι σε λίγο καιρό θα δολοφονηθούν. Έβλεπαν τι συνέβαινε γύρω τους. Δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία για το πώς θα κατέληγαν. Ωστόσο, συνέχισαν. Και αυτό γιατί τελικά είσαι ό,τι κάνεις. Κι αυτοί οι σύντροφοι πέρασαν όλη τη ζωή τους συζητώντας πολιτικά, οργανώνοντας παρεμβάσεις, συμμετέχοντας στη μεγαλύτερη νικηφόρα εργατική επανάσταση στον κόσμο, γράφοντας κείμενα. Μέχρι κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Και αυτό είναι το συγκινητικό και το μεγαλειώδες σε όλη αυτή την ιστορία. Αυτή είναι η συνεισφορά τους στις θεωρητικές επεξεργασίες για το πώς δίνεται η μάχη κατά του φασισμού, με ποιους όρους, με ποια κριτήρια, με ποιες συμμαχίες. Και είναι μια συνεισφορά πολύτιμη.