Βιβλιοπαρουσίαση του έργου «Ρομανό Τσορουπέ» του Βασίλειου Χριστόπουλου (εκδόσεις ΕΝΕΚΕΝ, 2022)

Γράφει η Κική Σταματόγιαννη

[…] –Τέλειωσα, ‘φεντικό, δεν έχω να ειπώ τίποτις άλλο. Δεν είπες όμως σε μένα, τι έεις μές στο μυαλό σ’, τι θα κάμεις μ’ αυτά;
-Τι εννοείς;
-Αυτά, τόσην ώρα κάθισα και είπα.
-Α, θα τα καθαρογράψω και θα τα βάλω σε βιβλίο με Τσιγγάνικες ιστορίες, Ρομανέ ιστορίες.
-Και σε ποιον θα τσι διαβάζς;
-Δε θα τις διαβάζω εγώ. Θα τις διαβάζουν όσοι αγοράσουν το βιβλίο.
-Ποιοι; Οι μπαλαμιοί;
-Κάποιοι μπαλαμιοί και όσοι Ρομά ξέρουν να διαβάζουν.
-Α, μπα, οι δικοί μ’ δεν ξέρουν γράμματα και το ξερς. Τα γράφεις δηλαδή μόνο για μπαλαμιοί. Ρομανέ ιστορίες για μπαλαμιοί. Δεν είναι δίκιο να με κάμεις ρουφιάνο για ’κατό ευρώ. Με βρήκες σε ανάγκη και με κάμεις βιβλίο να’χουν να γελάνε και βρίζουν μπαλαμιοί.
-Όχι να βρίζουν.
-Κοίτα, αυτά που σου’πα τελευταία για τη ζητιανιά και κάτι για την κλεψιά θέλω να τα σβήσεις. Αν ήξερα τι ’χες στο μυαλό σ’, δεν θα σου μιλούσα καθόλου, κι ας ήμνα σε ανάγκη[…].

Πώς θα ήταν ένα βιβλίο με τσιγγάνικες ιστορίες, ιστορίες για Ρομά, γραμμένες από έναν μπαλαμό; Πώς θα ήταν ένα βιβλίο για τη ζωή των αόρατων ανθρώπων, που συχνά γίνονται ορατοί μόνο και μόνο για να αποτελέσουν τους αποδιοπομπαίους τράγους, τα εξιλαστήρια θύματα, αυτούς με τους οποίους μεγάλο μέρος της κοινωνίας θα θυμώσει ή θα γελάσει;

Τα διηγήματα που περιλαμβάνονται στη συλλογή «Ρομάνο τσορουπέ» έρχονται να μιλήσουν για τους ανθρώπους που ζουν δίπλα μας και ωστόσο οι πολιτικές δεκαετιών τούς κρατούν ακόμη περιθωριοποιημένους. Μόνες και μόνοι παλεύουν με τη φτώχεια, τον αναλφαβητισμό, την ανεργία. Μόνες και μόνοι παλεύουν με θεούς και δαίμονες, όταν από παντού ακούγονται τα ουρλιαχτά «είστε παρίες».

Ο Χριστόπουλος καταφέρνει και αποφεύγει δύο επικίνδυνους σκοπέλους: τόσο την εξιδανίκευση όσο και το εξωτικό, το φολκλόρ. Οι τσιγγάνοι και οι τσιγγάνες, που επιλέγει να περιγράψει μέσα στο βιβλίο του, είναι άνθρωποι που προσπαθούν με νύχια και με δόντια να χτίσουν μια καλύβα σε έναν καταυλισμό, να ταΐσουν τα παιδιά τους, να πληρώσουν νοίκι, να βρουν δουλειά. Να ζήσουν τις ζωές τους σε μια μετά-κόβιντ εποχή. Ωστόσο, τα εμπόδια που καλούνται να υπερπηδήσουν στην καθημερινότητά τους είναι ασύγκριτα μεγαλύτερα σε σχέση με των μπαλαμών. Είναι οι τελευταίοι που θα προσληφθούν και –αν καταφέρουν να βρουν κάποια δουλειά του ποδαριού- είναι οι πρώτοι που θα απολυθούν. 

[…]Τι δουλειές μπορεί να κάνει μια τσιγγάνα, που δεν ξέρει γράμματα; Λες να υπάρχουν τόσες που μπορώ να διαλέξω; Ξέρω πως καθαρίστρια σε μπαλαμιό σπίτι δύσκολα θα μπω. Σε καμιά ταβέρνα καθαρίστρια, λαντζέρισσα… Άκουσα και στο ράδιο πως ο δήμος θα κάνει προσλήψεις στα σκουπίδια, στην καθαριότητα[…].
[…]Ξέρει ότι σαν τσιγγάνος για να έχει ελπίδες πρέπει να είναι πιο πρόθυμος, πιο εργατικός και λιγότερο απαιτητικός από έναν εργάτη μπαλαμό[…]

Αν οι μπαλαμές γυναίκες και θηλυκότητες έρχονται αντιμέτωπες μία φορά με τον καθημερινό σεξισμό, στις τσιγγάνες η συχνότητα πολλαπλασιάζεται δραματικά. 

[…] -Πότε θα ’ρθει η Μαρία να της δώσουμε ωραία φρούτα; ρωτάνε με υπονοούμενα.
Κάποιοι γίνονται ακόμη και πρόστυχοι.
-Πες στη Μαρία να έρθει να πάρει καμιά μπανάνα, κανένα αγγουράκι, λένε και χαζογελάνε μεταξύ τους.
Ο Γιάννης ξέρει πως αυτό δεν θα το κάνανε σε κανέναν μπαλαμό με όμορφη γυναίκα, ακόμη κι αν η γυναίκα του ήταν τσιγγάνα. Μόνο σε αυτόν το κάνουν, επειδή είναι τσιγγάνος[…].

Οι τσιγγάνοι είναι αυτοί που θα τους ζητηθεί να «παραχωρήσουν» για σεξ –έναντι αμοιβής- τη γυναίκα τους σε έναν μετανάστη, ώστε το παιδί που θα γεννηθεί θα είναι γι’ αυτόν το εισιτήριο για μια άδεια παραμονής. Μια πρόταση, που δύσκολα θα γινόταν σε έναν μη Ρομά. Ακριβώς γιατί οι τσιγγάνες θεωρούνται μια πρόχειρη, εύκολη και πάντα διαθέσιμη μήτρα. Αυτό και μόνο. Σε μια άτυπη κλίμακα ιεράρχησης τις έχουν τοποθετήσει πιο κάτω ακόμα και από έναν μετανάστη χωρίς χαρτιά. Ένα πολύ πικρό και ταυτόχρονα –με έναν ιδιότυπο τρόπο- πολύ τρυφερό διήγημα, που προσπαθεί να χτίσει γέφυρα και με τις δύσκολες συνθήκες ζωής των μεταναστών στην Ελλάδα.

Οι ήρωες και ηρωίδες του Χριστόπουλου καλούνται να αναμετρηθούν καθημερινά με τον διάχυτο αντιτσιγγανισμό της ελληνικής κοινωνίας. Είναι αυτοί που δύσκολα τους ανοίγει κάποιος την πόρτα όσο επίμονα κι αν χτυπήσουν ένα κουδούνι. Είναι αυτές που θα τους σπρώξουν στο χέρι λίγα κέρματα ή κανα-δυο τσαλακωμένα χαρτονομίσματα, μόνο και μόνο για να φύγουν γρηγορότερα, αφήνοντας ταυτόχρονα τους ελεήμονες με λίγο ελαφρύτερη συνείδηση.

Το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας –στην καλύτερη περίπτωση- επιλέγει να μην τους βλέπει. Στη χειρότερη, τους έχει επιφυλάξει μια θέση ανάμεσα στους εγκληματίες και τους απατεώνες. Πολύ συχνά δεν μπαίνει καν στον κόπο να αναρωτηθεί γιατί αναγκάζονται να καταφύγουν σε μικροεγκλήματα. Σε μικροκλοπές ή στη ζητιανιά. Αυτή η αναρώτηση θα ήταν επώδυνη, γιατί θα ανάγκαζε μια ολόκληρη κοινωνία να κοιταχτεί στον καθρέφτη. Θα ανάγκαζε νομοθέτες και πολιτικούς να κάνουν κάτι. Έτσι όμως θα μετατοπιζόταν η βολική ιεράρχηση, που τόσο εξυπηρετεί τη διαιώνιση ενός άδικου και καταπιεστικού συστήματος. Κάποιων οι ζωές πρέπει να κοστίζουν λιγότερο. Ίσως ένα μόνο εικοσάευρο βενζίνης. Ίσως και λιγότερο απ’ αυτό.

Για τη Γιαννούλα, τη  μικρή Όλγα, τον Νίκο Σαμπάνη, τον Κώστα (Κάλο) Φραγκούλη, που η ζωή τους ζυγίστηκε και κρίθηκε λιγότερη. Τα διηγήματα του Χριστόπουλου σε αυτή την πολύ φροντισμένη έκδοση του ΕΝΕΚΕΝ μάς βοηθούν να εισχωρήσουμε στον κόσμο τους, να ρίξουμε δυο ματιές στη δύσκολη ζωή τους, στις συνθήκες μέσα στις οποίες γεννούν τα παιδιά τους, στα συμβούλια της κοινότητας μέσα στα οποία λύνουν τις διαφορές τους. Και να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να εξαλείψουμε τους όρους βίας και καταπίεσης, που βιώνουν.

Ρομ ζόρι τε αβές, που θα πει: ‘τσιγγάνος δύσκολο να είσαι’.

Να το αλλάξουμε.

Να το αλλάξουμε σε: ΔΗΚΕΟΣΗΝΙ

*Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στο 18ο φύλλο της εφημερίδας «Η Κόκκινη» (Μάρτης 2023), που κυκλοφορεί.