Γράφει η Λία Γυιόκα*
* Το κείμενο αυτό είναι ο χαιρετισμός της συντρόφισσας Λίας που διαβάστηκε στην εκδήλωση για την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες, στις 3 Φλεβάρη 2024 στο Εργατικό Κέντρο Πτολεμαΐδας. Την εκδήλωση είχαν οργανώσει η Κίνηση Πολιτών Πτολεμαΐδας και η Κινηματογραφική Ομάδα Πτολεμαΐδας. Το αναδημοσιεύουμε σήμερα στην ιστοσελίδα της Κόκκινης με την άδεια της συντρόφισσας.
στοιχεία και σκέψεις για τις δολοφονίες γυναικών[1]
Ευχαριστώ πολύ τη Μέλη και τον Μπάκη, την Κίνηση Πολιτών Πτολεμαΐδας και την Κινηματογραφική Ομάδα Πτολεμαΐδας για την πρόσκληση.
απλοί αριθμοί
Το 2022, δολοφονήθηκαν 89.000 γυναίκες και κορίτσια. Ο αριθμός αυτός, (αναλογιστείτε: 133 γυναίκες και κορίτσια τη μέρα) αποτελεί ετήσιο ρεκόρ των τελευταίων είκοσι ετών, διάστημα που καταγράφονται ειδικά δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών, από γνωστούς ή αγνώστους, από συγγενείς ή συντρόφους τους, δολοφονίες που σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη «σχετίζονται με το φύλο».[2] Το 2022 ξεπέρασε ακόμη και τις 87.000 δολοφονίες της αναφοράς των ΗΕ για το 2017.[3] Οι πρόσφατα καθιερωμένες μέθοδοι τεκμηρίωσης ταξινομούν τον φόνο από σύζυγο ή σύντροφο ως υποσύνολο του φόνου από συγγενικό ή κοντινό πρόσωπο, αυτόν με τη σειρά του ως υποσύνολο του φόνου από γνωστό πρόσωπο, και εκείνον ως υποσύνολο της γενικής κατηγορίας «φόνοι γυναικών». Στους υπολογισμούς αυτούς σχεδόν το 40% είναι γυναικοκτονίες από σύζυγο ή σύντροφο.[4]
Τα μεγαδεδομένα της εγκληματικότητας, όπως παρουσιάζονται σε στατιστικές, σε πίτες και σε ραβδοπίνακες αποπνέουν έναν αποτρόπαιο κυνισμό, αλλά και μία δήθεν αίσθηση ελέγχου της κατάστασης από τους συντάκτες τους. Ωστόσο, παραπέμπουν σε ζοφερές εξελίξεις. Οι αιτίες των γυναικοκτονιών φαίνεται να πολλαπλασιάζονται. Δύο ενδιαφέροντα στοιχεία προκύπτουν τόσο από τα νούμερα αυτά, όσο και από τα δημοσιεύματα και τις νομοθεσίες των τελευταίων ετών, ένα καθ’ ημάς, ένα διεθνές.
επιδημία γυναικοκτονιών
Το ένα στοιχείο είναι ότι η πίεση της πραγματικότητας είναι τόσο μεγάλη και η επιρροή των φεμινιστικών κινημάτων τόσο καταιγιστική, που ο όρος επιδημία γυναικοκτονιών υιοθετήθηκε τελευταία ακόμη και από επίσημα χείλη διεθνών οργανισμών. Οι γυναίκες της Women for Change της Νότιας Αφρικής, χώρας με αναλογία γυναικοκτονιών σε ποσοστό πληθυσμού πενταπλάσιο του παγκόσμιου μέσου όρου[5], δείχνουν ότι ακόμη και σε χώρες με πτώση του γενικού αριθμού των φόνων, οι γυναικοκτονίες παρουσιάζουν σταθερή άνοδο. Συνδέουν μάλιστα αυτήν την πραγματική επιδημία με τις δολοφονίες παιδιών, εντάσσοντας μάλιστα τους φόνους στη γενικευμένη και ολοένα και εντεινόμενη κανονικοποίηση της βίας εναντίον των γυναικών και των παιδιών. Εκτιμούν δε ότι, ακόμη και σε μη εμπόλεμες χώρες, 95% των εγκλημάτων με έμφυλο κίνητρο (τα λεγόμενα και «σεξουαλικά εγκλήματα») δεν δηλώνονται και επομένως δεν καταμετρώνται ποτέ.[6] Έχει επίσης τεκμηριωθεί από πλήθος ερευνών[7] από το 1970 έως και το 2023[8] (πέραν του ότι είναι φανερό με γυμνό μάτι κυρίως στη λατινική Αμερική και τη ΝΑ Ασία) ότι τα πρόσωπα που εργάζονται στη βιομηχανία της πορνείας πέφτουν συντριπτικά συχνότερα θύματα δολοφονιών (κι εδώ η πλειονότητα αφορά πάλι σε γυναίκες, παιδιά και τρανς πρόσωπα).
η εγχώρια αύξηση
Δεύτερο αδιαμφισβήτητο στοιχείο είναι το εξής: Ενώ η Ελλάδα μέχρι περίπου το 2014 δεν είχε υιοθετήσει καν τα συστήματα καταμέτρησης (και μέχρι σήμερα δεν έχει συμπεριλάβει στο θεσμικό ποινικό λεξιλόγιο τον όρο γυναικοκτονία), όταν εντάχθηκε τελικά στις μετρήσεις παρουσίασε νούμερα με αυξητική τάση. Ακόμη και η υπηρεσία πληροφοριών της ελληνικής αστυνομίας έχει παρουσιάσει ποσοστά ανάλογα των ευρωπαϊκών.[9] Με άλλα λόγια, στην Ελλάδα πρόσφατα άρχισε να καταγράφεται η προϋπάρχουσα πραγματικότητα των γυναικοκτονιών και παράλληλα άρχισε και να οξύνεται το φαινόμενο αυτό.
Στην όξυνση του φαινομένου φαίνεται να συνεργάζονται δύο σοβαρές παράμετροι: Η μία: Ο φόνος είναι εθιμικό δομικό συστατικό της νεοελληνικής οικογένειας. Μια ματιά σε κείμενα της νεοελληνικής πεζογραφίας που σταχυολόγησε η Τιτίκα Δημητρούλια[10] αρκεί για να μας πείσει: Το Ακόμα; του Θεοτόκη, οι Δεσμώτες του Άγγελου Τερζάκη, ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν του Καραγάτση, το Έγκλημα του Ψυχικού του Παύλου Νιρβάνα, ο Ζορμπάς, αλλά και ο Καπετάν Μιχάλης του Καζαντζάκη, η Γαλήνη του Βενέζη, οι Αθώοι και Φταίχτες της Μάρως Δούκα γράφτηκαν από συγγραφείς που διδάσκονται στα σχολεία και συγκροτούν τον κανόνα της λογοτεχνίας. Ενώ μελετούν την ελληνική παραδοσιακή κοινωνία από διάφορες οπτικές γωνίες και με διαφορετικό πολιτικό και λογοτεχνικό στόχο το καθένα, αναδεικνύουν τη γυναικοκτονία όχι μόνον ως αφηγηματικό αρμό, αλλά και ως θεσμοποιημένο υπόβαθρο της κοινωνικής ζωής.
Η άλλη παράμετρος: Στις κοινωνίες, όπως η δική μας, της βάρβαρης εξαχρείωσης της τελευταίας δεκαπενταετίας της λεγόμενης κρίσης, δηλαδή της βίαιης φτωχοποίησης, σκληρής φιλελευθεροποίησης και της παράλληλης εξαγοράς των μμε για την προώθηση του φασισμού, τα θύματα αυξάνονται: Η έμφυλη βία, με τη μη αναγνώριση[11] και υποβάθμιση της βίας αυτής ακόμη στις ακραίες της εκδοχές,[12] ενθαρρύνεται ως «τρόπος επικοινωνίας» στις σχέσεις και εύκολα ο νομιμοποιημένος ξυλοδαρμός, ο βιασμός, η παρακολούθηση και ο εκφοβισμός αναβαθμίζονται σε ευθεία εξόντωση.
η ενότητα της κυριαρχίας
Οι αυξήσεις στις καταγραφές φαίνεται να ακολουθούν πραγματικές αυξήσεις στις γυναικοκτονίες. Η μηχανή που πολλαπλασιάζει τις αιτίες τους, η πατριαρχία, έχει αναγνωριστεί, ως ενότητα πρακτικών της κυριαρχίας ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, ακόμη κι αν ονοματίστηκε αργότερα.[13] Για την πατριαρχία σε προκαπιταλιστικά συστήματα κυριαρχίας μπορούμε να συζητήσουμε σε μια επόμενη ευκαιρία. Εν όψει και της 8η Μαρτίου που πλησιάζει, ας τονίσουμε εδώ μία μόνον πτυχή της πατριαρχίας, τον μιλιταρισμό, ιδεολογία λατρείας του πολέμου, της τεχνοεπιστημονικής κατίσχυσης και του θανάτου, που βρίσκεται σε παγκόσμια έξαρση («περνάμε από έναν μεταπολεμικό σε έναν προπολεμικό κόσμο» δήλωσε ο βρετανός υπουργός άμυνας πριν έναν μήνα)[14] και που εργαλειοποιεί με καταστροφικό τρόπο το φεμινιστικό κίνημα και την ίδια τη δυνατότητα του κινήματος αυτού να θέσει το ζήτημα της γυναικοκτονίας με όρους απελευθερωτικούς και κοινωνικούς.
Όταν δεν αντιλαμβανόμαστε τη σχέση των γυναικοκτονιών με τον μιλιταρισμό ως γενετικού συστατικού του πατριαρχικού συστήματος οδηγούμαστε στις ολέθριες παγίδες που μας στήνουν οι πολυεθνικές και οι κατά τόπους κυβερνήσεις τους. Βουλιάζουμε στην πλάνη ότι στο Αφγανιστάν από το 2001 οι Αμερικάνοι έσωζαν τις γυναίκες από τη μπούργκα και τις δίδασκαν την επιχειρηματικότητα και τη φιλελεύθερη παιδεία με τη στρατιωτική τους εισβολή που κατέσφαζε τον πληθυσμό επί είκοσι χρόνια και κατέστρεφε την περιοχή. Μπορεί να φτάσουμε να πιστεύουμε ότι οι Ιρανές και Κούρδισσες επαναστάτριες πρόπερσυ στο Ιράν ήταν βαλτές, ξεπεταγμένες πρακτόρισσες του αμερικανικού ιμπεριαλισμού.
Σε επόμενη κουβέντα θα κάνουμε πιο εκλεπτυσμένες διακρίσεις. Ας μην χάνουμε όμως και τη μεγάλη εικόνα: Οι κυρίαρχοι, τόσο οι φασίστες όσο και οι νεοφιλελεύθεροι, σε παγκόσμιο επίπεδο και στην Ελλάδα, ακόμη κι αν παριστάνουν τους ιδεολογικούς και κοινοβουλευτικούς αντιπάλους, ακόμη κι αν έχουν διαφορετικό στυλ ο καθένας (άλλοι είναι γραβατωμένοι δήθεν φιλο-ΛΟΑΤΚΙΑ υπουργοί του Νετανιάχου, άλλοι χουντικοί μητροπολίτες ή σαουδάραβες μουλάδες, άλλοι στρατηγοί και οπλοβιομήχανοι, άλλοι ντόπιοι μαφιόζοι ή μισθοφόροι στρατιώτες στην Κεντρική Αφρική), ακόμη κι αν έχουν αναμεταξύ τους ανταγωνισμούς για τα κέρδη και την επιρροή τους, έχουν έναν κοινό υπαρξιακό στόχο: Να καταστείλουν και να σβήσουν κάθε αγώνα για την κοινωνική δικαιοσύνη.
Οι μέθοδοι είναι πολλές. Μακροπρόθεσμα, η πιο αποτελεσματική είναι η ευθεία υφαρπαγή του νοήματος των αγώνων. Κύριες τεχνικές της η αποπολιτικοποίηση των αγώνων, (π.χ. «οι γυναίκες στο Ισλάμ εξεγείρονται μόνον για να φορούν κοντές φούστες», «οι Αφρικανές άστεγες θα βοηθηθούν με μικροδάνεια από το ΔΝΤ για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας»), η υποβάθμιση και στερεοτυποποίηση της σημασίας τους (π.χ. «οι γκέι ενδιαφέρονται μόνον για τον παραδοσιακό γάμο»), ή και η διασπορά αντικειμενικών ψεμάτων (π.χ. «οι τρανς είναι σεξομανείς και ψυχοπαθείς»).
Οι τεχνικές αυτές εναντίωσης στους φεμινιστικούς αγώνες επενδύουν βέβαια και στην τόνωση του εδραιωμένου μισογυνισμού και του ρατσισμού εναντίον των φτωχών και των αποσυνάγωγων. Γίνεται τεράστια προσπάθεια να μας επιβληθούν παραλογισμοί που εκφέρονται ως να ήταν απόψεις (αφού ξερνιούνται συστηματικά και με επιστημονικοφανείς σάλτσες από τα αντικοινωνικά social media): ότι για παράδειγμα η διακοπή της κύησης είναι η πραγματική δολοφονία, ενώ η γυναικοκτονία είναι δήθεν έκφραση πάθους, ότι η εκπόρνευση, ή το εμπόριο του σώματος μιας γυναίκας για εννέα μήνες για να κυοφορήσει προαγορασμένο προϊόν, είναι απλές οικονομικές συναλλαγές και όχι στυγνή εκμετάλλευση, ότι οι Ρομά γυναίκες χαίρονται να παντρεύονται στα έντεκά τους χρόνια, γιατί έτσι είναι φτιαγμένες και όχι επειδή δεν έχουν καμία άλλη επιλογή.
Όταν η υφαρπαγή του νοήματος των αγώνων και η αποπειρώμενη καθυπόταξη των συνειδήσεων δεν πετυχαίνει με τις τεχνικές της μαζικής επικοινωνίας, ο μιλιταρισμός αναλαμβάνει τον αυτόματο διαχωρισμό των αγώνων και την απομόνωσή τους. Έτσι πολεμήθηκε το φεμινιστικό κίνημα στην Ουκρανία και τη Ρωσία, έτσι επιχειρήθηκε να διαστρεβλωθεί το νόημα του κινήματος Τζιν, Τζιγιάντ Αζαντί, (Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία). Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και τώρα με την προσπάθεια ακύρωσης κάθε φεμινιστικής και κάθε απελευθερωτικής μαχητικής φωνής στη Γάζα (και στη Δυτική Όχθη και στο Ισραήλ) κατά τη συνεχιζόμενη γενοκτονική σφαγή.
ούτε μία λιγότερη – Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία
Κλείνω τον μικρό αυτόν χαιρετισμό με ένα πρόσφατο παράδειγμα από τη διαπλοκή του κινήματος ενάντια στις γυναικοκτονίες και τον μιλιταρισμό.
Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι συμμετείχαν σε διαδηλώσεις σε ολόκληρη την Ιταλία το Σάββατο 25 Νοεμβρίου 2023 (Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών), εν μέσω της εκτεταμένης δημόσιας οργής για τη δολοφονία της 22χρονης Τζούλια Τσεκετίν από τον πρώην φίλο της Φίλιππο Τουρέτα στις 11 Νοεμβρίου, την τελευταία από μια μακρά σειρά γυναικοκτονιών στη χώρα. Πορείες πραγματοποιήθηκαν σε όλη την Ιταλία για να απαιτήσουν τον τερματισμό της βίας και της κακοποίησης, με ογκωδέστερες τις διαδηλώσεις στο Μιλάνο, τη Ρώμη, τη Μεσσίνα και τη Νάπολη. Aμέσως μετά τις διαδηλώσεις, ορισμένες φεμινίστριες και μέλη της εβραϊκής κοινότητας δήλωσαν με ισχυρό τρόπο ότι το Non una di meno (=Ούτε μία λιγότερο, κίνημα που εξαπλώθηκε από την Αργεντινή το 2015 σε ολόκληρη τη λατινική Αμερική και την Ευρώπη) δεν ενδιαφέρεται τάχα για τις γυναίκες που βιάστηκαν από τη Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου.[15]
Αντί δηλαδή να εμπλουτιστεί ο αγώνας από την παρουσία εβραίων και παλαιστίνιων φεμινιστριών μαζί, η αναφορά στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου εργαλειοποιήθηκε από τη δεξιά για να υπονομεύσει τον φεμινιστικό αγώνα ενάντια στην πατριαρχική βία, δεν χρησιμοποιήθηκε δηλαδή, όπως κάλλιστα θα μπορούσε, για να ασκήσει πραγματική κριτική στη μηχανή του πολέμου και της πατριαρχίας.
Το παράδειγμα δείχνει πώς ο κάθε πόλεμος των καπιταλιστικών φατριών και η συστράτευση με μια από τις πλευρές του, πάντα συρρικνώνουν τους χώρους της συνάντησης, του διαλόγου και του αγώνα.
Φαίνεται πως τα κοινωνικά κινήματα παγκοσμίως αντιλαμβάνονται την ενότητα της κυριαρχίας, το καπιταλιστικό-πατριαρχικό υπόβαθρο τόσο των γυναικοκτονιών, όσο και της κλιματικής καταστροφής, του μιλιταρισμού και του πολέμου, του μίσους κατά των μεταναστών, των φτωχών και των τσιγγάνων. Από αυτήν τη συναίσθηση της ενότητας της κυριαρχίας προκύπτει το χρέος μας για τη σύνδεση των αγώνων, που είναι ταυτόχρονα και αγώνες υπεράσπισης των κοινών μας πόρων, από τους αυτοοργανωμένους χώρους μας, από την υγεία, την παιδεία, τις συγκοινωνίες, μέχρι τα δάση, τις θάλασσες, τον αέρα.
Ως κατακλείδα, απόσπασμα από προκήρυξη των Ιρανών φεμινιστριών για την Παλαιστίνη, που είναι ταυτόχρονα και απάντηση στο περιστατικό του Νοεμβρίου:
Γνωρίζουμε ότι ο δρόμος για τη συλλογική απελευθέρωση δεν περνάει μέσα από την επιλογή ανάμεσα σε ψευδή διλήμματα όπως «παγκόσμιος ιμπεριαλισμός ή κυβέρνηση Ισλαμικής Δημοκρατίας», …«αντισημιτισμός ή στήριξη της Παλαιστίνης», αλλά μέσα από την πλήρη κατάργηση αυτών των διλημμάτων. Για χρόνια μας έκαναν να πιστεύουμε ότι η μόνη μας επιλογή είναι ανάμεσα σε ένα κακό και σ’ ένα χειρότερο. Σήμερα, λέμε ένα δυνατό και ξεκάθαρο όχι στα ψευδή δυαδικά σχήματα καιι στέκουμε απερίφραστα ενάντια στην καταπίεση και την καταστολή σε όλες τις μορφές της.[16]
[1] Μεταγραφή ομιλίας στην ανοιχτή εκδήλωση με θέμα «Ποιος παίρνει αποφάσεις για τα δικά μας σώματα; Συστημικός σεξισμός, έμφυλη βία, γυναικοκτονίες και η οργάνωση των αντιστάσεών μας», Σάββατο 3 Φεβρουαρίου 2024, Εργατικό Κέντρο Πτολεμαΐδας, διοργάνωση: Κίνηση πολιτών Πτολεμαΐδας & Κινηματογραφική ομάδα Πτολεμαΐδας.
[2] https://www.unwomen.org/sites/default/files/2023-11/gender-related-killings-of-women-and-girls-femicide-feminicide-global-estimates-2022-en.pdf
[3] https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/gsh/Booklet_5.pdf
[4] Johnson, Holly; Eriksson, Li; Paul Mazerolle; Wortley, Richard (January 2019). «Intimate Femicide: The Role of Coercive Control». Feminist Criminology. 14 (1): 3–23.
[5] https://reliefweb.int/report/world/global-femicide-epidemic
[6] https://womenforchange.co.za/about-us/
[7] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33827393/
[8] http://www.atina.org.rs/en/trafficking-and-femicide-ultimate-forms-violence-against-women
[9] https://socialpolicy.gr/2022/11/μέτρηση-γυναικοκτονιών-στην-ελλάδα.html
[10] https://bookpress.gr/stiles/eponimos/13865-gynaikoktonias-to-anagnosma
[11] https://thepressproject.gr/se-diathesimotita-oi-astynomikoi-pou-eichan-agnoisei-tis-katangelies-gia-ti-gynaikoktonia-sti-dafni/
[12] https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/414339_plithainoyn-ta-erotimata-gia-ti-stasi-tis-elas-sti-gynaikoktonia-tis
[13] Bessieres, Yves, and Patricia Niedzwiecki. “Women in the French Revolution (1789).” Women in the French Revolution (1789). Brussels, Belgium: Institute for the Development of the European Cultural Area, 1991. Βλ. και Blackett, R. J. M. Building an Antislavery Wall: Black-Americans in the Atlantic Abolitionist Movement, 1830-1860. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1983.
[14] https://www.eurointegration.com.ua/eng/articles/2024/01/16/7177558/
[15]https://www.repubblica.it/politica/2023/11/25/news/donne_israeliane_violenze_hamas_7_ottobre-421184738/ Βλ. και https://www.ilmessaggero.it/politica/non_una_di_meno_manifestazione_roma_donne_israele_ebrei_stupri_hamas_femministe_ong_mind_the_gap-7776415.html
[16] Jin Jiyan Azadî as in Free Palestine, κείμενο που υπογράφουν 250+ Ιρανές φεμινίστριες, Nοέμβριος 2023, https://www.jadaliyya.com/Details/45544, δημοσιεύτηκε και στις Σημειώσεις της Στέπας #7, 2023, σσ. 85-87.
Η ΚΟΚΚΙΝΗ 