Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

LA PIAGNONA («Η ΟΛΟΦΥΡΟΜΕΝΗ»)

Τέσσερις και παραπάνω αιώνες πριν συγγράψει ο Κώστας Βάρναλης τη συγκλονιστική «Καμπάνα» του, το κορυφαίο ποίημά του, που καλεί σε ολόθερμη στράτευση στην κομμουνιστική υπόθεση, υπήρξε ένα άλλο σήμαντρο που είχε γίνει το σύμβολο των ταπεινών και καταφρονεμένων στον πόλεμό τους κόντρα στους πλούσιους.

Επρόκειτο για τη μεγάλη καμπάνα του δομινικανού μοναστηριού του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία, που ήταν το ορμητήριο ενός παθιασμένου λαϊκού κινήματος στα τέλη του 15ου αιώνα με ηγέτη τον καλόγερο Σαβοναρόλα.

Το κίνημα αυτό κατάφερε να εξορίσει από την πόλη την οικογένεια των Μεδίκων, την πιο πλούσια από τις οικογένειες τραπεζιτών της πόλης. Και ανάγκασε τη Σινιορία, κάτι σαν κοινοβούλιο και κυβέρνηση ταυτόχρονα της Φλωρεντίας, να επιβάλει βαριά φορολογία στους πλούσιους και μέτρα κοινωνικής ενίσχυσης των πιο φτωχών. Ακόμη, η Σινιορία υποχρεώθηκε να προικοδοτήσει όσα κορίτσια του λαού δεν διέθεταν λίγα χρήματα για να παντρευτούν.

Ήταν τα χρόνια ανάμεσα στο 1494 έως 1497 και η καμπάνα του Αγίου Μάρκου χτυπούσε κάθε φορά, για να καλέσει σε τακτική ή έκτακτη συγκέντρωση της φτωχολογιάς της πόλης. Εκείνα τα χρόνια ήταν αρκετά συνηθισμένο μια πολιτική παράταξη να βαφτίζεται με την πιο χαρακτηριστική υβριστική έκφραση, που της απέδιδαν οι αντίπαλοί της. Έτσι οι φτωχοί που συσπειρώνονταν γύρω από τον Σαβοναρόλα και απαιτούσαν μεταρρυθμίσεις, ονομάζονταν από τις πιο πλούσιες τάξεις ως «Piagnoni» δηλαδή «Ολοφυρόμενοι» ή πιο απλά «Κλαψιάρηδες». Έτσι και η καμπάνα τους πήρε και αυτή το όνομα «Piagnona» και με αυτό έμεινε γνωστή ως και σήμερα ακόμα.

Όμως η Σινιορία, όσα φιλολαϊκά μέτρα κι αν αναγκάστηκε να πάρει, δεν ήταν κάποιου είδους λαϊκό κράτος. Εκλεγόταν μονάχα από τους άντρες της πόλης που διέθεταν σταθερό επάγγελμα και κάποια σημαντική περιουσία.

Στην αρχή, οι ευκατάστατοι της πόλης προσπάθησαν να ενσωματωθούν στο πνεύμα της εποχής με το να ενστερνιστούν μέρος από το πρόγραμμα του Σαβοναρόλα. Και αυτό διότι φαινόταν ως ο μόνος ηγέτης που ήταν ικανός να συσπειρώσει τη Φλωρεντία ενάντια στην επιβουλή του δούκα του Μιλάνου και του συμμάχου του, του βασιλιά της Γαλλίας, που προσέτρεξε στο πλευρό του με έναν θηριώδη στρατό εισβολής.

Όμως, όταν Γάλλοι και Μιλανέζοι επέστρεψαν στις εστίες τους άπρακτοι, οι πλούσιοι απαίτησαν ταξικά αντίποινα ενάντια στην παράταξη, που τόλμησε να τους αφαιρέσει μέρος του πλούτου τους, για να το χαρίσει στην πλέμπα. Μέσα στη Σινιορία γιγαντώθηκε η παράταξη της εκδικητικής αντεπανάστασης, οι «Arrabbiati», δηλαδή οι «Μαινόμενοι», που άρχισαν να οργανώνουν διαδηλώσεις κατά του Σαβοναρόλα και των οπαδών του.

Από τον Μάη του 1497 οι Arrabbiati στη Φλωρεντία ενισχύθηκαν ιδεολογικά με τον αφορισμό του Σαβοναρόλα και των οπαδών του από τον πάπα Αλέξανδρο Βοργία τον 6ο, τον πλέον διεφθαρμένο και ανήθικο άνθρωπο από όλους όσους ανέβηκαν ποτέ στον παπικό θρόνο. Ήταν, όμως, ο πιο κατάλληλος για να μεθοδεύσει την απομόνωση του κινήματος του Σαβοναρόλα και το πνίξιμό του πριν διαδοθεί στην υπόλοιπη χριστιανοσύνη.

Στις 7 Απρίλη του 1498 και τις αμέσως επόμενες ημέρες οι διαδηλώσεις των Arrabbiati εξελίχθηκαν σε φονικά πογκρόμ μέσα στη Φλωρεντία. Στις 9 Απρίλη το μοναστήρι του Αγίου Μάρκου κατελήφθη εξ εφόδου από τους φονιάδες των Arrabbiati, συνεπικουρούμενων από τον τακτικό στρατό της Σινιορίας. Το κίνημα τσακίστηκε και διασκορπίστηκε, ο Σαβοναρόλα και δύο καλόγεροι ακόμα δικάστηκαν προσχηματικά και κατέληξαν, ενάμιση μήνα αργότερα, στην πυρά.

Και η καμπάνα, η λατρεμένη από τη φτωχολογιά Piagnona, υπέστη την ίδια καταστολή με τον λαό της. Με επίσημη απόφαση της Σινιορίας η Piagnona αποκαθηλώθηκε, φορτώθηκε σε ένα κάρο και διαπομπεύτηκε από τον αντεπαναστατικό όχλο στους δρόμους της Φλωρεντίας. Κατόπιν, η καμπάνα ραβδίστηκε δημόσια από τον δήμιο της πόλης. Τέλος, ο εξευτελισμός του συμβόλου του λαού ολοκληρώθηκε με το να παραδοθεί ως τρόπαιο στο τάγμα των Φραγκισκανών μοναχών, που υπήρξαν φανατικοί πολέμιοι του Σαβοναρόλα και του δομινικανού τάγματος.

Σήμερα, η Piagnona έχει επιστρέψει στο μοναστήρι του Αγίου Μάρκου, που έχει πλέον μετατραπεί σε εθνικό μουσείο. Και μπορούμε να τη θαυμάσουμε. Δεν βρίσκεται στο κωδωνοστάσιό της, αλλά είναι εγκατεστημένη στη μεγάλη σάλα του πρώην μοναστηριού. Τοποθετήθηκε κάτω από τις περίφημες ζωγραφιές του ζωγράφου Φρα Αντζέλικο. Εκεί ακριβώς όπου, στις 9 Απρίλη 1498, οι Arrabbiati εισέβαλαν με τσεκούρια, μαχαίρια και αρκεβούσια μέσα στη σάλα για να σφάξουν όσους βρίσκονταν εκεί. Και αποκρούστηκαν, προς στιγμήν, από τα γυμνά χέρια και τους ξύλινους σταυρούς των υπερασπιστών της μονής.

Ήταν το σύμβολο ενός μεγάλου λαϊκού αγώνα η Piagnona. Και η φυσική της θέση είναι εκεί όπου δόθηκε η τελευταία και πιο απελπισμένη μάχη.