Γράφει η Έμα Λέιτες

Ο κατοπινός Πάπας Φραγκίσκος γεννήθηκε  το  1936 σε μια λαϊκή και φτωχή γειτονιά του Μπουένος Άιρες από οικογένεια Ιταλών μεταναστών, έχοντας καταφύγει εκεί για ξεφύγουν από τον φασισμό, τον πόλεμο και τη φτώχεια στην Ευρώπη. Ο πατέρας του εργάτης στον Σιδηροδρομικό Σταθμό. Η μητέρα  του στο σπίτι να μεγαλώνει τα 5 παιδιά της οικογένειας. Παράλληλα με τις σπουδές του έκανε διάφορες δουλειές, για να βοηθήσει οικονομικά την οικογένεια, ενώ αργότερα μπήκε στο τάγμα των Φραγκισκανών. Στα 20 του δήλωνε σοσιαλιστής και συμπαθών των περονιστών, που εκείνη την εποχή χαρακτηρίζονταν για την προσπάθεια να επουλώσουν κοινωνικές ανισότητες. Κατά τη διάρκεια του δικτατορικού καθεστώτος στην Αργεντινή τη δεκαετία του ’70 βοήθησε από τη θέση του ως παπάς να δραπετεύσουν πολιτικοί αγωνιστές, σώζοντας με τον τρόπο  αυτό τις ζωές τους. Μέχρι τη δεκαετία του ‘90  παρέμεινε στη σκιά λόγω της πολιτικής κατάστασης στην Αργεντινή.

Σταδιακά άρχισε να ανεβαίνει τα σκαλοπάτια της ιεραρχίας της Εκκλησίας. Το 2013 εκλέχτηκε Πάπας, ο πρώτος ισπανόφωνος, λατινοαμερικάνος Πάπας και ο πρώτος που πήρε το όνομά του Αγίου Φραγκίσκου, του Αγίου των φτωχών. Όλα αυτά από μόνα τους αποτελούσαν ήδη μια «επανάσταση» μέσα στους αυστηρότατους και συντηρητικότατους νόμους της υψηλής σφαίρας του Βατικανού. Αλλά δεν αρκέστηκε μόνο σε αυτό. Αρνήθηκε να κατοικήσει στο Παλάτι των Παπών, επιλέγοντας αντ’ αυτού το καταφύγιο φιλοξενίας «Το σπίτι της Αγίας Μάρθας», ενώ δεν θέλησε να φορέσει τα «κόκκινα» παπούτσια, σύμβολο της παπικής εξουσίας από τον Μεσαίωνα. Συνέχισε να φοράει τα μαύρα παπούτσια που φορούσε και πριν και με τα οποία ζήτησε να τον θάψουν. Ο λόγος; Αυτά τα παπούτσια είχαν τη σκόνη των δρόμων που περπατούσε συνεχώς για να συναντήσει τους ‘χαμένους της κοινωνίας’, τους άστεγους, που αυτός αποκαλούσε ‘ευγενείς του δρόμου’. Είχαν τη σκόνη από τις φυλακές που επισκεπτόταν για να προσφέρει λόγια ελπίδας στους κρατούμενους. Είχαν τη σκόνη όλων των προσφύγων, για τους οποίους μιλούσε συνεχώς και προσπάθησε να κάνει και να αλλάξει πολλά.

Όλοι όσοι τον γνώρισαν και δούλεψαν μαζί του τον περιγράφουν ως έναν πολύ ευγενικό και χαμηλών τόνων άνθρωπο, αλλά ταυτόχρονα πολύ αποφασιστικό, γεμάτο χιούμορ. Δογματικά δεν πρόλαβε να αφήσει πολλά. Άνοιξε όμως τον δρόμο για πρώτη φορά στον τρόπο που προσέγγιζε η Εκκλησία τους «καταραμένους της γης». Μίλησε ανοιχτά ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό. Μίλησε για το μοίρασμα του πλούτου, για τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού, για τη διαφθορά, για τις ευθύνες των πλούσιων σε σχέση με την οικονομική κατάσταση, καθώς και για τους πολέμους. Μίλησε ανοιχτά για την κλιματική κρίση και για την ευθύνη των κυβερνήσεων. Έλεγε: «Πρέπει να αγαπάμε τη φύση (La pacha mama), να τη φροντίζουμε όπως φροντίζουμε το σώμα μας. Είμαστε κομμάτι από αυτήν,  όχι οι ιδιοκτήτες της…».

Κατηγορήθηκε ως «κομμουνιστής». Χαρακτηρίστηκε «εκπρόσωπος του Διαβόλου στη Γη», «αριστερός, πουτάνας γιος» (sic) από τον Μιλέι, τον πρόεδρο της  Αργεντινής. Και όλα αυτά επειδή ο Παπάς κατηγόρησε το σύστημα, ζήτησε οι εργαζόμενοι να εργάζονται λιγότερες ώρες, να αυξηθούν τα μεροκάματα και να έχει εξασφαλισμένη η εργατική τάξη τα 3 «t» στα ισπανικά, δηλαδή δουλειά (trabajo), στέγη (techo) και καλοπέραση. Και παρότι αυτά που είπε είναι τα απολύτως στοιχειώδη και βασικά, προκάλεσαν ορυμαγδό χυδαιοτήτων από τη Λατινική Αμερική μέχρι και την Ευρώπη.

Ο Πάπας προσπάθησε να φέρει την Εκκλησία στους δρόμους, στους απλούς ανθρώπους, να μην αποκλείσει κανέναν – όπως γινόταν μέχρι τότε.

Ο Πάπας Χουάν Πάμπλο Β΄ (ο Πολωνός) είχε σταθεί εξαιρετικά χρήσιμος στον Ρίγκαν και στη Θάτσερ και έγινε σύμβολο του αντικομμουνισμού. Κατά τη διάρκεια της θητείας του διπλασιάστηκε η φτώχεια στην Αφρική, καθώς ήταν ενάντια σε όλες τις μεθόδους αντισύλληψης, με συνέπεια τη δραματική αύξηση όχι μόνο της πείνας, αλλά και των κρουσμάτων AIDS.

 Αντίθετα ο Πάπας Φραγκίσκος άνοιξε δρόμους, που μέχρι εκείνη την εποχή ήταν κλειστοί.

Τι άφησε σαν κληρονομιά

Πήγε σε μέρη που δεν είχε επισκεφτεί ποτέ ένας Πάπας (Ιράκ). Επέλεξε να μην πάει σε χώρες, όπου θα εκμεταλλεύονταν πολιτικά την παρουσία του όπως στην Αργεντινή τού Μιλέι και κατηγορήθηκε για αυτό. Το ίδιο έκανε στην περίπτωση της Ισπανίας. Δεν την επισκέφτηκε εξαιτίας της εξαιρετικά συντηρητικής πλειοψηφίας του επισκοπάτου της. Πήγε στα Νησιά Κανάρια για το μεταναστευτικό, που ήταν από τα πιο σοβαρά θέματα, με τα οποία και θέλησε να ασχοληθεί και να βοηθήσει. Το πρώτο του ταξίδι ως Πάπας ήταν σε ένα νησί στην Ιταλία, όπου είχε συμβεί ένα ναυάγιο με θύματα πρόσφυγες. Ήρθε στη Λέσβο για τον ίδιο λόγο και πήρε μαζί του στο Βατικανό κάποιες οικογένειες. Έγινε πραγματικά η φωνή των προσφύγων. Ήταν ο πρώτος Πάπας που αναγνώρισε τη Γάζα ως κράτος και κατήγγειλε τη γενοκτονία από την κυβέρνηση του Ισραήλ. Κατήγγειλε επίσης τη Ρωσία ότι εισέβαλε στην Ουκρανία για να αποσπάσει εδάφη, κάτι που δεν άρεσε καθόλου στον Πούτιν και παρότι ήθελε να επισκεφτεί τα δύο κράτη προκειμένου να μεσολαβήσει για την ειρήνη, συναντούσε συνεχώς την άρνηση της ρωσικής διπλωματίας με το πρόσχημα ότι «δεν είναι η κατάλληλη στιγμή». Σκοπός του ήταν να σταματήσει ο πόλεμος και όχι να εκδηλώσει τη συμπάθειά του είτε προς τη μία είτε προς την άλλη χώρα.

Μια τεράστια πόρτα, που επίσης άνοιξε ο Φραγκίσκος, ήταν των σεξουαλικά καταπιεσμένων κοινοτήτων. Σε ερώτηση δημοσιογράφων σχετικά με την τους ομοφυλόφιλους, δήλωσε: «Είναι πλάσματα του Θεού, τους αγαπώ όπως είναι» τονίζοντας πως «δεν είναι αμαρτία να είσαι ομοφυλόφιλος». Ήταν υπέρμαχος του ομόφυλου πολιτικού γάμου, παρότι δεν έφτασε ποτέ να μιλήσει για θρησκευτικό γάμο. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες από μέλη της λοατκια+ κοινότητας ότι ο Πάπας τούς βοήθησε πάρα πολύ στο να αποκτήσουν ξανά την αυτοεκτίμησή τους. Για πρώτη φορά ένας Πάπας δέχτηκε μέλη της τρανς κοινότητας. Κατήγγειλε την κατάστασή τους σε χώρες όπως η Ουγκάντα και την Γκάνα που τιμωρούνται με ποινή θανάτου. Μίλησε ξεκάθαρα για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συνεργάστηκε δραστήρια με τον πρώτο τρανς άνθρωπο, που τον επισκέφτηκε από την Παραγουάη, ο οποίος ήρθε να τον αποχαιρετήσει στην κηδεία του.

Πάλεψε για τα δικαιώματα των γυναικών  και έγινε η φωνή  τους ζητώντας να έχουν ισότιμα δικαιώματα, άλλαξε κανόνες μέσα στο Βατικανό για να μπορέσουν για πρώτη φορά να έχουν θέσης εργασίας κ παρουσίασης. Διόρισε προσωπική γραμματέας του μια καλόγρια, το οποίο θεωρήθηκε φοβερό σκάνδαλο δεδομένο επίσης ότι το όνομα της συνδέεται με τους άστεγους και πιο περιθωριακούς. Σε αυτήν ανέθεσε να οργανώσει μια μικρή αντιπροσωπία που θα τον συνόδευε στην κηδεία του που αποτελεί όταν από άστεγους για τους οποίους είχε κανονίσει ένα πάρκο σε μια πλατεία του Βατικανού   να είναι για αυτούς, επίσης γυναίκες που δούλευαν στο δρόμο, ζητιάνοι και  άλλοι περιθωριοποιημένοι όπως έγινε.

Πάλεψε να αλλάξει τη νομοθεσία μέσα στην Εκκλησία για να δώσουν ηγετικές θέσεις σε γυναίκες, αλλά δεν πρόλαβε να κάνει όλες τις αλλαγές που ήθελε. Μία εβδομάδα πριν τον θάνατό του είχε συναντήσει τον αντιπρόεδρο της Αμερικής, ενώ είχε καταγγέλλει δημόσια σε πολλές ομιλίες του την πολιτική του Τραμπ αναφορικά με τους μετανάστες, που τους έκλειναν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αναφέρεται ότι είπε πολύ χαρακτηριστικά στον αντιπρόεδρο: «Ένας καλός χριστιανός δεν φτιάχνει τείχη, φτιάχνει γέφυρες για να ενωθούν οι άνθρωποι».

Όσον αφορά τα φοβερά σκάνδαλα παιδοβιασμών μέσα στην Εκκλησία βρέθηκε μπροστά σε τεράστια εμπόδια για να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Στη Χιλή, συγκεκριμένα στο πρώτο ταξίδι, απέτυχε γιατί το επισκοπάτο τού παρουσίασε άλλη πραγματικότητα. Γυρνώντας στο Βατικανό αντιλήφθηκε τι είχε συμβεί και έφτιαξε μια επιτροπή προκειμένου να ερευνήσει την αλήθεια. Υποχρέωσε όλο το επισκοπάτο να παραιτηθεί. Τα θύματα ακόμη δεν έχουν πάρει την αποζημίωση.

Ο Πάπας Φραγκίσκος ήταν ο πιο ανθρωπιστής που πέρασε από αυτό το αξίωμα. Όμως ο θεσμός της Εκκλησίας είναι κάτι τόσο συντηρητικό, που δεν επιτρέπει αλλαγές από μέσα. Κανένας άνθρωπος, μόνος του, όσο πνευματική ή ακόμη και πολιτική  εξουσία και αν έχει, δεν μπορεί να το αλλάξει.

Τον Πάπα Φραγκίσκο θα τον θυμόμαστε πάντα για τον αγώνα που έδωσε για την ειρήνη, για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τα δικαιώματα των μειονοτήτων και όλων των καταπιεσμένων και των κολασμένων της γης.

• To άρθρο βρίσκεται δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Η Κόκκινη«, φύλλο 28ο (Μάης 2025) που κυκλοφορεί.