Γράφει ο Πάντο Μάντζας

Tο 2025 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την έκδοση του «ABECEDAR», ενός εμβληματικού εγχειριδίου, που σχεδιάστηκε για την εκμάθηση της μακεδονικής γλώσσας στην Ελλάδα. Παρά τη σύντομη κυκλοφορία του, το βιβλίο αποτελεί σύμβολο γλωσσικής και πολιτιστικής ταυτότητας, προκαλώντας ακόμη συζητήσεις για την ιστορική του σημασία. Η επέτειος αυτή αναδεικνύει τη σπουδαιότητα της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και τις προκλήσεις της γλωσσικής εκπαίδευσης σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Η Ελλάδα, 100 χρόνια μετά, αναγνωρίζει και επισήμως τη μακεδονική γλώσσα και φτάνει (σχεδόν) στα επίπεδα προόδου, που είχε επιτύχει το 1925.

Πώς φτάσαμε στο πρώτο ABECEDAR

Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών (πρόδρομο του σημερινού ΟΗΕ), η Ελλάδα στις 10 Αυγούστου 1920 υπογράφει συμφωνία, με την οποία δεσμευόταν να παραχωρήσει συγκεκριμένα δικαιώματα στις διάφορες εθνότητες, οι οποίες υπήρχαν εντός της επικράτειάς της. Στο πλαίσιο λοιπόν της συνθήκης των Σεβρών η Ελλάδα εγγυήθηκε την παροχή και την προστασία δικαιωμάτων, που αφορούσαν τη ζωή, την περιουσία, την ελευθερία και τα πολιτικά δικαιώματα των «Μακεδόνων», καθώς και την ελεύθερη χρήση της μακεδονικής γλώσσας, μητρικής γλώσσας της πλειονότητας του ντόπιου πληθυσμού.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1924, με την προτροπή της ΚτΕ υπογράφεται μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας το σύμφωνο «Καλφώβ–Πολίτη». Σύμφωνα με αυτό δεσμεύονταν τα συμβαλλόμενα κράτη να παραχωρήσουν αφενός η Βουλγαρία δικαιώματα στους Έλληνες κατοίκους της και αφετέρου η Ελλάδα στους Μακεδόνες (οι οποίοι από την πλευρά της Βουλγαρίας λογίζονταν ως Βούλγαροι). Έτσι το 1925 η Ελλάδα προχώρησε στην έκδοση του «ABECEDAR» και ενημέρωσε τη Βουλγαρία πως η έκδοση του βιβλίου δεν θα γίνει στη βουλγαρική γλώσσα, καθώς η σλαβόφωνη κοινότητα στην Ελλάδα δεν είναι ούτε Βούλγαροι ούτε Σέρβοι. Με τον τρόπο αυτή η ελληνική πολιτεία δεν αναγνωρίζει τους Μακεδόνες de jure ή de facto ως Βούλγαρους, αλλά ως μια ιδιαίτερη εθνοτική ομάδα, η οποία δεν μιλάει βουλγάρικα. Κι αυτό αποτελεί γεγονός υψίστης σημασίας.

Το αλφαβητάριο λοιπόν εκδόθηκε με λατινικούς χαρακτήρες, βασισμένο στη διάλεκτο της Φλώρινας–Μοναστηριού (Μπίτολα). Διανεμήθηκε στις περιοχές της Φλώρινας (Λέριν), Καστοριάς (Κόστουρ), Έδεσσας (Βόντνο) και η διδασκαλία του προοριζόταν για τους μαθητές μέχρι και την τέταρτη τάξη του Δημοτικού.

Εν τέλει το ABECEDAR ουδέποτε έφτασε στα χέρια των Μακεδόνων. Οργανώθηκαν, ενδεχομένως από άτομα που δρούσαν στο παρακράτος και με τη συγκατάθεση των τοπικών αρχών, πυρπολήσεις των συγκεκριμένων βιβλίων. Ακόμα μία βίαιη συμβολική πράξη πνευματικής καταστολής και ιδεολογικού ελέγχου από την πλευρά του ελληνικού κράτους σε βάρος μιας μειονότητας.

Επανέκδοση του ABECEDAR τον 21^ο αιώνα

Η επανέκδοση του ABECEDAR έγινε το 2007 με τη χρηματοδότηση του ελληνικού κράτους. Πριν από περίπου 10 χρόνια τέσσερα μέλη του «Ουράνιου Τόξου», πολιτικού φορέα των εθνικά Μακεδόνων στην Ελλάδα, σύρθηκαν στα δικαστήρια με την κατηγορία της «πρόκλησης των πολιτών σε διχόνοια». Μόνο και μόνο, επειδή ανάρτησαν μπροστά από τα γραφεία του κόμματος στη Φλώρινα δίγλωσση πινακίδα με τον τίτλο του κόμματος. Τον Σεπτέμβριο του 1995, με την προτροπή των τοπικών αρχών, του δημάρχου, των ΜΜΕ, του επίσημου κλήρου, διαφόρων «πατριωτών» (εθνικιστών) και φυσικά υπό την ανοχή της αστυνομίας, βανδάλισαν τα γραφεία του κόμματος απειλώντας ακόμη και τη σωματική ακεραιότητα των μελών. Η ελληνική δικαιοσύνη απέρριψε τη μήνυση των μελών ως μη βάσιμη. Η συνέχεια δόθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο. Ως αποτέλεσμα, τον Οκτώβρη του 2005 η Ελλάδα καταδικάζεται να καταβάλει το χρηματικό ποσό των 35.000 ευρώ. Το Ουράνιο Τόξο ευχαριστεί την ελληνική κυβέρνηση, η οποία ύστερα από 80 χρόνια συνεισφέρει στην επανέκδοση του μακεδονικού αλφαβητάριου. Όμως το ABECEDAR αυτό σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη δια ζώσης εκμάθηση της μακεδονικής γλώσσας μέσα στην εκπαίδευση και στα σχολεία, όπου φοιτούν μακεδονόπουλα σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Ακόμα και σήμερα, παρόλη την καταπίεση και το ρετσινόλαδο, τα δικαστήρια, τα χρηματικά πρόστιμα και γενικότερα τους διωγμούς που υπέστησαν κατά καιρούς οι γηγενείς Μακεδόνες, αυτή η γλώσσα, η μητρική μακεδονική γλώσσα, μιλιέται ακόμη και σήμερα.

*Το άρθρο βρίσκεται δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Η Κόκκινη» φύλλο 28, Μάης 2025, που κυκλοφορεί.