(H φωτογραφία αποτυπώνει την εγκληματική επίθεση της Αστυνομίας στη φοιτητική διαδήλωση στην Αθήνα, το βράδυ της 21ης Ιούλη 1965, πριν 60 χρόνια ακριβώς. Είναι η βραδιά που δολοφονήθηκε ο Σωτήρης Πέτρουλας)

Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

Εργατική οργή και νεολαιίστικος ξεσηκωμός

Είναι αρκετά συνηθισμένο κοινωνικό φαινόμενο στη σύγχρονη Ιστορία, από την εποχή ακόμα του πανευρωπαϊκού επαναστατικού κύματος του 1848, να ξεκινά ένας μαζικός ξεσηκωμός πρώτα με τη σπουδάζουσα νεολαία στον δρόμο και αρκετές μέρες μετά να πυκνώνεται από τα πλήθη της εργατικής τάξης. Οι σπουδαστ(ρι)ες, οι φοιτητ(ρι)ες και οι μαθητ(ρι)ες διαθέτουν τις πιο ευαίσθητες κεραίες απέναντι στην κοινωνική αδικία, συλλαμβάνουν και μπορούν να εκφράσουν πιο εύκολα την οργή των από κάτω, ενώ συγκεντρώνονται και συζητούν μεταξύ τους με περισσότερη ευχέρεια στα σχολεία και στις σχολές, παρά οι εργάτ(ρι)ες σε ένα εργοστάσιο, κάτω από τον έλεγχο του εργοδηγού και των ρουφιάνων του. Και, τέλος, τα νέα παιδιά τα χαρακτηρίζει η αφοβιά από τη μια και η ανυπομονησία από την άλλη.  

Ο Λέων Τρότσκι αποτύπωσε αυτό το φαινόμενο στην κλασική του διατύπωση: «Το ελαφρύ ιππικό των φοιτητών θα ανοίξει το δρόμο της εφόδου στις βαριές μεραρχίες του προλεταριάτου».  Σε αυτό το μοτίβο ξετυλίχθηκαν γεγονότα όπως ο Μάης του ΄68 στη Γαλλία, όπου μια φοιτητική διαμαρτυρία σε ένα περιφερειακό πανεπιστήμιο οδήγησε στην πιο συγκλονιστική γενική απεργία της Ιστορίας. Αλλά και η εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 στην Ελλάδα ακολούθησε το ίδιο σχήμα.

Τα Ιουλιανά του 1965 φαίνονται, από μια πολύ βιαστική ματιά, σαν να αποτελούν εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα: Από την πρώτη στιγμή εργαζόμενοι όλων των ηλικιών κατέβηκαν στον δρόμο για να καταγγείλουν το βασιλικό πραξικόπημα κατά του εκλεγμένου πρωθυπουργού. Στην πράξη βέβαια κυριαρχούσαν στις διαδηλώσεις οι νεότερες ηλικίες εργαζομένων – διότι αυτές δεν είχαν βιώσει στο πετσί τους τη ματαίωση της ήττας στον εμφύλιο πόλεμο. Όμως τις πρώτες 4–5 ημέρες  των Ιουλιανών δεν φαινόταν να ξεχωρίζει καθοριστικά η σπουδάζουσα νεολαία για τον ρόλο της στον γενικό ξεσηκωμό. 

Ώσπου έφθασε η 7η ημέρα των Ιουλιανών, η 21η Ιούλη 1965. Και η σπουδάζουσα γενιά πήρε τη σκυτάλη. Όχι για να πυροδοτήσει εξ αρχής τον αγώνα. Αλλά για να του δώσει μια συγκλονιστική ώθηση και να υπογραμμίσει  -με αίμα- τα σύνορα ανάμεσα στις εξεγερμένες μάζες από τη μια και την αστυνομία και το κράτος, το παλάτι και τη Δεξιά από την άλλη. Και να εκτινάξει τον ξεσηκωμό των Ιουλιανών στο ύψος του ιστορικού δράματος. Επρόκειτο για το αίμα του δολοφονημένου φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα.

Η κυβέρνηση των αποστατών της Ένωσης Κέντρου βάφει τα χέρια της με αίμα

Το βράδυ της Τετάρτης 21 Ιούλη διεξαγόταν μια μεγάλη φοιτητική διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας. Παρά τις απανωτές διαδηλώσεις των Ιουλιανών, η αστυνομία είχε προσωρινά λουφάξει. Οι δυνάμεις καταστολής είχαν αποσυρθεί από τους αθηναϊκούς δρόμους από το Σάββατο 17 Ιούλη, με την ασύλληπτα γιγάντια εργατική συγκέντρωση διαμαρτυρίας στο Παναθηναϊκό Στάδιο, ως και τις 20 Ιούλη.

Όμως για τις 21 του μήνα, το κάλεσμα της διαδήλωσης διαμαρτυρίας απευθυνόταν στη φοιτητική νεολαία. Αυτό, ο αποστάτης υπουργός Δημόσιας Τάξης Ιωάννης Τούμπας, το είδε ως ευκαιρία για να κάνει το κράτος μια εκκωφαντική επίδειξη  δύναμης πάνω στα τσακισμένα κεφάλια των φοιτητ(ρι)ών. Και έδωσε εντολή στην αστυνομία να επιτεθεί στη διαδήλωση ανελέητα.

Ως τα ξημερώματα, η αστυνομία χτυπούσε τα νέα παιδιά και έκανε συλλήψεις στον σωρό. 250 συλληφθέντες και 300 τραυματίες ήταν ο απολογισμός της αστυνομικής κτηνωδίας. Και ένας νεκρός: ο Σωτήρης Πέτρουλας, 23 μόλις χρονών. 

Επρόκειτο για έναν φοιτητή και μαχητικό στέλεχος της Αριστεράς, που στρεφόταν προς τις πιο ριζοσπαστικές εκφράσεις της. Υπήρξε παλιότερα μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Νεολαίας ΕΔΑ, δηλαδή ουσιαστικά ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της νεολαιίστικης οργάνωσης. Από το 1963 ο Πέτρουλας ήταν μέλος της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, μέσα στην οποία η Νεολαία ΕΔΑ συγχωνεύτηκε, λίγο μετά τη δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη, παρόλο που δεν του επιτράπηκε να πάρει μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο της οργάνωσης, εξαιτίας διαφωνιών με τη «γραμμή» της ηγεσίας της ΕΔΑ. 

Ο Πέτρουλας ήταν παιδί πάμφτωχης αριστερής οικογένειας από τη Μάνη, κυνηγημένης από τη χωροφυλακή. Φοιτητής της ΑΣΟΕΕ, δούλευε καθημερινά ως οικοδόμος για να επιβιώσει. Από τον ερχομό του στην Αθήνα δεν οργανώθηκε απλώς στη νεολαιίστικη οργάνωση της Αριστεράς. Μέσα -και στη Νεολαία ΕΔΑ και στη Νεολαία Λαμπράκη- ο Πέτρουλας συσπείρωσε γύρω του μια ομάδα αγωνιστών από τα πιο ανήσυχα στοιχεία. Τα παιδιά αυτά έψαχναν να βρουν τον δρόμο τους μέσα από την κριτική στην άτολμη ηγεσία της οργάνωσης, αλλά και την αναζήτηση μιας περισσότερο αγνής, κοινοβιακής εναλλακτικής. Γι’ αυτό και, ελάχιστους μήνες πριν τη δολοφονία του, ο Σωτήρης Πέτρουλας θα αποβληθεί από τη Νεολαία Λαμπράκη.

Φυσικά, μετά τη δολοφονία του αγωνιστή Πέτρουλα, η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη και το κόμμα της ΕΔΑ θα τρέξουν να καρπωθούν πολιτική υπεραξία από τον θάνατό του, αναγνωρίζοντας ως ήρωα τον χτεσινό διαγραμμένο. Και ο Μίκης Θεοδωράκης, πρόεδρος της Νεολαίας Λαμπράκη που τον διέγραψε, θα τραγουδήσει, εκφωνώντας τον επικήδειο  του Πέτρουλα, το ομώνυμο πασίγνωστο σήμερα στην Αριστερά τραγούδι.

Όμως, αν η σταλινική Αριστερά εκμεταλλεύτηκε ανενδοίαστα τον νεκρό μαχητή, η αστυνομία και το κράτος επιχείρησαν να ασεβήσουν με πρωτοφανή τρόπο στη σορό του. Η κυβέρνηση των αποστατών  έδωσε εντολή στα αστυνομικά όργανα να οδηγήσουν το πτώμα του Πέτρουλα κατευθείαν από το νεκροτομείο στο νεκροταφείο μέσα στη νύχτα, για να ταφεί εσπευσμένα, προκειμένου να μην μεταμορφωθεί η κηδεία του σε αντικυβερνητικό και αντιβασιλικό συλλαλητήριο. Και η αθλιότητα αυτή θα είχε πετύχει, αν δεν αντιδρούσε εντονότατα ο ιερέας, που ανέλαβε να ψάλει τη νεκρώσιμη ακολουθία. Διότι κηδείες, σύμφωνα με το χριστιανικό τυπικό, μπορούν να γίνουν αποκλειστικά και μόνο από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου. Μετά τη δύση θεωρούνται ολότελα αντιχριστιανικές πράξεις.

Η κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα πραγματοποιήθηκε κανονικά στο φως της ημέρας και υπήρξε κορυφαία στιγμή πανεργατικής και παλλαϊκής συνάθροισης μέσα στην Ιστορία της Αριστεράς τον 20ο αιώνα στην Ελλάδα.

Γράφει στο «Χρονικό του Ιουλίου 1965» ο ιστορικός Δημήτρης Λιβιεράτος:

«Την άλλη μέρα γίνεται η κηδεία του νεαρού επαναστάτη. Αντιπροσωπευτικός τύπος της νέας γενιάς που σπάει τα δεσμά της, αποβάλει τις αυταπάτες για το αστικό καθεστώς αλλά και συνειδητοποιεί τον εκφυλισμό των γραφειοκρατικών ηγεσιών της Αριστεράς, τέτοιος ήταν ο Πέτρουλας. Και σαν δικό τους τον συνόδευσαν χιλιάδες νέοι. Μαζί τους έγινε ένα λαϊκό προσκύνημα. Η συμμετοχή τεράστια. Από νωρίς στη Μητρόπολη μεταφέρονται εκατοντάδες στέφανα ατόμων και οργανώσεων. Πολύ πριν από τις 11 το πρωί, η πλατεία μπροστά από την εκκλησία έχει πλημμυρίσει από κόσμο που ανεβαίνει προς το Σύνταγμα. Στις 11 παρά είκοσι περνούν από την Μητρόπολη οι οικοδόμοι, με χάρτινο πανό της στιγμής που γράφει με μολύβι: «Οικοδόμοι» […].

Αυτή τη στιγμή κυριαρχεί το σύνθημα «Δημοψήφισμα». Μαζί ακούγεται και ένα άλλο, για πρώτη φορά: «Ο στρατός με τον λαό» […].

Στο νεκροταφείο […] τέλος ακούγεται το συγκλονιστικό επαναστατικό θούριο «Επέσατε θύματα αδέλφια εσείς, σε άνιση μάχη κι αγώνα».

Η Αθήνα ζει συγκλονιστικές στιγμές ξεσηκωμού» 

Η μοναδική συγκέντρωση στην Ελλάδα που υπήρξε -ενδεχομένως- μεγαλύτερη από την κηδεία του Πέτρουλα ήταν η συγκέντρωση και πορεία ενός πλήθους 1 εκατομμυρίου διαδηλωτ(ρι)ών στις 17 Νοέμβρη 1975, δύο χρόνια ακριβώς μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Οι αστοί υποστηρικτές του Παπανδρέου τον εγκαταλείπουν για να στηρίξουν το Παλάτι

Το αίσθημα των εξεγερμένων εργατ(ρι)ών και νεολαίων αμέσως μετά τη δολοφονία του Πέτρουλα, το εξέφρασε, με λίγες λέξεις, ο αστός πολιτικός, που έτυχε να βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα της πολιτικής κρίσης, ο πρώην πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου: «Η κυβέρνηση Νόβα δεν ηρκέσθη να είναι κυβέρνησις προδοσίας. Έγινε και κυβέρνησις αίματος. Πρέπει να εξαφανισθή από προσώπου της γης και να λογοδοτήσει δια τα εγκλήματά της». 

Φυσικά, ο ίδιος ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε επίσης βαμμένα τα χέρια του στο αίμα των αγωνιστ(ρι)ών της Αριστεράς, και μάλιστα πολύ περισσότερο από τον κ. Αθανασιάδη-Νόβα. Ο Παπανδρέου υπήρξε πρωθυπουργός στην κυβέρνηση που ματοκύλισε αναίτια δύο φορές τη διαδήλωση του ΕΑΜ στις 3 Δεκέμβρη 1944 και ξανά στην κηδεία των θυμάτων την επομένη. Ηγήθηκε της γενικής σφαγής κατά της Αριστεράς, που ακολούθησε στα Δεκεμβριανά. Και, εννοείται, δεν λογοδότησε ποτέ για τα εγκλήματά του.

Αλλά, τον Ιούλη του 1944, ο Παπανδρέου στα μάτια των μαζών ήταν ο πολιτικός ηγέτης, που αποτελούσε το καρφί στο μάτι του βασιλιά και του παλατιού εν γένει. Ήταν το κόκκινο πανί για το σύνολο της Δεξιάς και του κρατικού μηχανισμού. Γι’ αυτό και οι μάζες συσπειρώνονταν γύρω του, γι’ αυτό χιλιάδες διαδηλωτ(ρι)ες ξενυχτούσαν κάτω από τα σπίτια και τα γραφεία των εναπομεινάντων βουλευτών του, απειλώντας τους για να μην αποστατήσουν, γι’ αυτό και οι συνεδριάσεις της κοινοβουλευτικής ομάδας της Ένωσης Κέντρου απασχολούσαν, με πάθος και έξαψη, τις συζητήσεις εκατομμυρίων ανθρώπων, σε κάθε σπίτι και κάθε χώρο δουλειάς.

Γι’ αυτό και από την άλλη, το ένα μετά το άλλο τα μεγαλύτερα ονόματα μέσα στους Έλληνες καπιταλιστές έσπευδαν, με γκρίνιες, ανησυχίες και κακή διάθεση -είναι αλήθεια- να εγκαταλείψουν τον Παπανδρέου και να στοιχηθούν πίσω από το Παλάτι. Και, βέβαια, να χρηματοδοτήσουν με ζεστό χρήμα –σε δεκάδες εκατομμύρια δολάρια- την αποστασία των βουλευτών της Ένωσης Κέντρου. Ήλπιζαν έτσι να φράξουν τον δρόμο της οργής των «από τα κάτω».   

Και, για άλλη μια φορά, επιβεβαιώθηκε το κλασικό σχήμα της μαρξιστικής ανάλυσης: όταν οι μάζες στρέφονται με ενθουσιασμό στα αριστερά, οι ηγεσίες τους γυρνούν την πλάτη και πισωπατούν αλαφιασμένες στα δεξιά.  

Ακολουθεί τις επόμενες μέρες:

ΙΟΥΛΙΑΝΑ 1965 «Οι μέρες που λαχτάρησα θα ΄ρθούν»

Γ΄ μέρος: Η γενική απεργία στις 27 Ιούλη 1965