Γράφει η Έμα Λέιτες

Την Κυριακή 17 Αυγούστου πραγματοποιήθηκαν προεδρικές εκλογές στη Βολιβία. Από τους 8 υποψήφιους, πέρασαν στον δεύτερο γύρο, που θα διεξαχθεί στις 19 Οκτώβρη, ο Rodrigo Paz Pereira (με ποσοστό 32,2%) και ο Jorge «Tuto» Quiroga (με ποσοστό 26,8%). Ο Luis Arce, πρώην πρόεδρος της Βολιβίας, εγγυήθηκε «εκλογές διαφανείς και δημοκρατικές» και ότι πλέον «τον λόγο έχει ο λαός».

Ποιοι είναι οι δύο διεκδικητές της προεδρικής εξουσίας;

Ο Χόρχε Κιρόγα, υποψήφιος με το κόμμα  «Συμμαχία Ελευθερία και Δημοκρατία», υπήρξε και πριν από 24 χρόνια πρόεδρος της Βολιβίας. Τον συνοδεύει η φήμη του νεότερου προέδρου στη δημοκρατική ιστορία της χώρας. Ακραιφνής τεχνοκράτης, που –για την οικονομική ανάπτυξη της Βολιβίας- ποντάρει στο διεθνές εμπόριο, στον περιορισμό των δημόσιων δαπανών και στον «εκσυγχρονισμό» του κράτους.

Κατά τη διάρκεια σχεδόν δύο δεκαετιών διακυβέρνησης από το «Más» (Movimiento al Socialismo, «Κίνηση για τον Σοσιαλισμό») υπήρξε ο βασικός αντίπαλος ως εκπρόσωπος της Δεξιάς. Ο Κιρόγα ανάμεσα σε άλλα είναι αντίθετος στις διπλωματικές σχέσεις με Βενεζουέλα, Κούβα και Νικαράγουα, ενώ στην πολιτική κρίση του 2019 αρνήθηκε ότι πρόκειται για πραξικόπημα, όπως κατήγγελλε η κυβέρνηση του Έβο Μοράλες.

Ο Ροντρίγο Πας, υποψήφιος του «Δημοκρατικού Χριστιανικού Κόμματος», είναι γιος του πρώην προέδρου Jaime Paz Zamora, μεγαλωμένος στην Ισπανία, όπου και κατέφυγε η οικογένειά του εξαιτίας της στρατιωτικής δικτατορίας που είχε επιβληθεί στη Βολιβία. Η κεντρική του καμπάνια εστιάζει στην αποκέντρωση του κράτους. Επιμένει στην αύξηση των κονδυλίων που κατευθύνονται στους νομούς και τις περιφέρειες, καθώς προέρχεται από το λεγόμενο «πορτοφόλι της χώρας», μια περιοχή εξαιρετικά πλούσια σε φυσικό αέριο. Ένας από τους κεντρικούς άξονες στην καμπάνια του φέρει το όνομα «Φράγκα για Όλους» (Platita para todos), στοιχείο που κερδίζει μεγάλα ακροατήρια μαζί με το γεγονός ότι είναι ενάντιος στον δανεισμό της Βολιβίας από το ΔΝΤ, επιμένοντας στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας με τις δικές της δυνάμεις.

Ανάλυση του αποτελέσματος των εκλογών

Η μεγάλη είδηση, όμως, των εκλογών του Αυγούστου ήταν ότι το κυβερνών κόμμα, το «Más», έμεινε στην έκτη θέση με 3,14%. Πρόκειται για ένα ποσοστό, που του επιτρέπει να διατηρήσει μεν τη νομική του υπόσταση, ωστόσο δίνει ένα απογοητευτικό τέλος στα 20 χρόνια παραμονής στην εξουσία. Ένα κόμμα, που όταν ιδρύθηκε από τον Έβο Μοράλες, έγινε ένα από τα πιο πετυχημένα πολιτικά κόμματα σημειώνοντας απανωτές εκλογικές νίκες το 2005, 2009, 2014 και 2020. Στις περισσότερες εκλογές συγκέντρωνε ποσοστά άνω του 50%, χωρίς να χρειάζεται καν να διεξαχθεί δεύτερος γύρος.

Πώς ένα τέτοιο κόμμα, λοιπόν, κατέληξε στην 6^η θέση;

Το «Más» από τότε που επέστρεψε στην κυβέρνηση το 2020 σπαράσσεται από εσωτερικές έριδες και συγκρούσεις, με πρωταγωνιστές τον αδιαφιλονίκητο μέχρι τότε ηγέτη Μοράλες και τον μετέπειτα πρόεδρο Λουίς Άρθε. Η κρίση έγινε φανερή το 2023, με αποτέλεσμα σήμερα να είναι χωρισμένο σε τρία ρεύματα. Όταν ο Μοράλες γνωστοποίησε την πρόθεσή του να είναι υποψήφιος στις φετινές εκλογές, ο –καθόλου δημοφιλής ακόμα και μέσα στο κόμμα του και την Αριστερά- Άρθε κατάφερε να πάρει την ηγεσία του κόμματος. Το πιο ισχυρό του όπλο: η δικαστική δίωξη σε βάρος του Μοράλες. Συνεχείς συγκρούσεις διέλυσαν το στρατόπεδο της Αριστεράς μέχρι του σημείου να κάνει δημόσιο κάλεσμα ο Μοράλες για αρνητικό ψήφο («voto nulo»). Αποτέλεσμα: η αρνητική ψήφος συγκέντρωσε 18%, ενώ ο επίσημος υποψήφιος της Αριστεράς, ο πρώην υπουργός Eduardo del Castilio, πήρε το 3% των ψήφων και την 6^η θέση.

Ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας της ήττας υπήρξε η πολιτική φθορά από τα είκοσι χρόνια διακυβέρνησης. Το «Más» αν χαρακτηριζόταν για κάτι, ήταν για την κοινωνική του δύναμη. Το στήριζαν με ενθουσιασμό όλες οι ιθαγενικές κοινότητες, οι οποίες με πρωτοβουλία του ίδιου του Μοράλες για πρώτη φορά έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στη δημόσια δράση (όπως συνέβη και με τον Τσάβες στη Βενεζουέλα). Μείωσε τη φτώχεια στο 40% και την απόλυτη φτώχεια στο 62%. Ο μισθός, που το 2006 ήταν στα 62 δολάρια, έφτασε το 2014 στα 206 δολάρια. Η ανεργία μειώθηκε σημαντικά, φτάνοντας το 2013 στο 3,2%, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη μείωση των τελευταίων 40 χρόνων.  Εθνικοποίησε τον κοινωνικό πλούτο, κυρίως το φυσικό αέριο. Διατηρούσε όλα αυτά τα χρόνια πολύ στενή επαφή με τα λαϊκά, εργατικά, κοινωνικά και αγροτικά κινήματα. Με τα προχωρήματα και τις μεταρρυθμίσεις, που έκανε, έφτασε να μιλάει όλος ο κόσμος για το «οικονομικό βολιβιανό θαύμα».

Όμως μετά από δύο δεκαετίες στην εξουσία, μετά τις πρώτες θητείες και ειδικά από τον Μάρτη 2023, αυτή η εικόνα άλλαξε. Ήταν η εποχή που έγινε φανερή η σοβαρή έλλειψη χρημάτων και άρχισαν να εμφανίζονται μεγάλες ουρές στους δρόμους από πολίτες, που αναζητούσαν δολάρια. Το οικονομικό θαύμα της βολιβιανής Αριστεράς άρχισε να εμφανίζει ρωγμές. Άρχισε να κλονίζεται η εμπιστοσύνη των πολιτών, και μέχρι τη στιγμή εκείνη ένθερμων υποστηρικτών, στην κυβέρνηση της Αριστεράς.

Αν αθροίσουμε τα ποσοστά των αριστερών και του λευκού, το αποτέλεσμα είναι υψηλό. Όμως οι συνεχείς αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε Άρθε και Μοράλες δεν βοήθησαν. Με έναν Άρθε εξαιρετικά αντιδημοφιλή και έναν Μοράλες καταζητούμενο από τη δικαιοσύνη, η εικόνα της Αριστεράς και του «Más» είχε τραυματιστεί ανεπανόρθωτα. Το βολιβιανό θαύμα είχε καταβαραθρωθεί.  

Ο τρίτος παράγοντας, που όμως δεν μπορεί να εξηγήσει από μόνος του πολλά πράγματα είναι η σοβαρή οικονομική και κοινωνική κρίση, που ξέσπασε, όπως παντού σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Βολιβία περνάει τη χειρότερη κρίση εδώ και δύο δεκαετίες με τον ετήσιο πληθωρισμό, σύμφωνα με στοιχεία του Ιούλη του 2025, να σκαρφαλώνει στο 25%. Την ξεπερνούν μόνο η Αργεντινή και η Βενεζουέλα (το 2010 είχε καταφέρει ο Μοράλες να ρίξει τον πληθωρισμό στο 5%, τηρώντας παράλληλα και τη δέσμευση να μην δανειστεί από το ΔΝΤ). Τεράστιος πληθωρισμός, τρομακτικές αυξήσεις σε καύσιμα και σε βασικά τρόφιμα και προϊόντα, έχουν επιδεινώσει την ποιότητα ζωής των Βολιβιάνων, που σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε αυτό τον Μάρτη το 89% αυτών επιζητούν μια ριζική πολιτική αλλαγή. Τους τελευταίους μήνες πριν τις εκλογές οι περισσότεροι σπαταλούσαν μεγάλο μέρος ου χρόνου τους στην προσπάθεια να συγκρίνουν τιμές τροφίμων και βασικών προϊόντων, να τσεκάρουν σε ομαδικά γκρουπ στο What’s up σε ποια βενζινάδικα μπορούν να βρουν φθηνά καύσιμα. Προσπαθούν να εξασφαλίσουν τον τρόπο για να βγάλουν τον μήνα με τα λιγοστά χρήματα που έχουν και που δεν φτάνουν πλέον για τίποτα.

Ωστόσο ακόμα και αυτή η δυσχερής οικονομική συγκυρία δεν θα μπορούσε να επηρεάσει σε τέτοιο βαθμό ένα αριστερό κόμμα, που θα είχε κάνει την επιλογή να στηριχθεί αποκλειστικά στις δυνάμεις του κινήματος. Το «Más» έχασε την υποστήριξη, που μέχρι πρόσφατα απολάμβανε από τα δικά του σοβαρά λάθη, από την απώλεια επαφής με τα λαϊκά στρώματα, από την ανάλωση σε εσωτερικές κόντρες και έριδες.

Επίλογος

Σύμφωνα με τις περισσότερες αναλύσεις η Αριστερά αυτοκτόνησε. Και σα να μην έφτανε αυτό, ο καθένας ερχόταν να ρίξει ακόμα λίγο χώμα πάνω στο φέρετρό της. Με την επέλαση της σούπερ νεοφιλελεύθερης και άπληστης Δεξιάς, όλες οι κατακτήσεις για την εργατική τάξη και για τις μειονοτικές ομάδες στη Βολιβία κινδυνεύουν να εξαφανιστούν.

Επιβεβαιώθηκε έτσι με τον σκληρότερο τρόπο –για ακόμα μία φορά- πως, όταν η Αριστερά απομακρύνεται από τον λαό και τις ανάγκες του, όταν δεν εκπροσωπεί πλέον τα συμφέροντα των από τα κάτω, αλλά προσχωρεί στο στρατόπεδο του αντιπάλου, όπως ευθέως καταγγέλλει ο Μοράλες τον Άρθε, το μόνο λογικό αποτέλεσμα είναι η ήττα. Ελπίζουμε η Αριστερά να καταφέρει να ανασυνταχθεί και να ξαναβρεί τον δρόμο προς τους ανθρώπους της εργατικής τάξης και των κινημάτων.  

**To παραπάνω άρθρο είναι δημοσιευμένο στην εφημερίδα «Η Κόκκινη», φύλλο 29ο (Σεπτέμβρης – Οκτώβρης 2025), που κυκλοφορεί.