Σαν σήμερα, 20 Δεκεμβρίου 1936, η NKVD εκτελεί (δολοφονεί) τον κορυφαίο Σοβιετικό φυσικό, φιλόσοφο και ιστορικό της επιστήμης Μπόρις Έσσεν (Boris Mikhailovich Hessen).*

Γεννήθηκε στις 28 Αυγούστου 1893 στο Ελισάβετγκραντ, μια μικρή βιομηχανική πόλη της Ουκρανίας (σήμερα ονομάζεται στα ρωσικά Κίροβογκραντ), από μια σχετικά εύπορη μικροαστική οικογένεια εβραϊκής καταγωγής. εμφάνισε από πολύ μικρός ιδιαίτερη έφεση στα μαθηματικά και τη φυσική

Το 1913, μετά το λύκειο, έφυγε για να σπουδάσει φυσική στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, όμως μόλις έναν χρόνο αργότερα υποχρεώθηκε να επιστρέψει στη Ρωσία καθώς ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Στη Ρωσία παρακολούθησε, από το 1914 έως το 1917, μαθήματα μαθηματικών και οικονομίας στο Πολυτεχνικό Ινστιτούτο της Αγίας Πετρούπολης και παράλληλα μελετούσε ιδιωτικά φιλοσοφία και ιστορία των μαθηματικών.

Το 1917 εντάχθηκε στην Οργάνωση Διεθνιστών του Ελισάβετγκραντ, ενώ αμέσως μετά την Επανάσταση έγινε μέλος του Σοβιέτ της πόλης. Το 1919 έγινε μέλος του Kόμματος των Μπολσεβίκων, ενώ συμμετείχε επίσης σε εκστρατείες του Κόκκινου Στρατού.

Από το 1921 έως το 1924 δίδαξε πολιτική οικονομία στο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Σβερτλόφ στη Μόσχα, ενώ το 1924 αποφάσισε να εγγραφεί στο Κολέγιο των Κόκκινων Καθηγητών, ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα για κομμουνιστές οι οποίοι προορίζονταν να διδάξουν στο Πανεπιστήμιο.

Στο Κολέγιο παρέμεινε και μετά τις σπουδές του ως λέκτορας και εν συνεχεία ως αναπληρωτής διευθυντής του τομέα για τις φυσικές επιστήμες. Από το 1926 δίδασκε, επίσης, «μεθοδολογία» στη Σχολή Μαθηματικών και Φυσικής του Πανεπιστημίου της Μόσχας, ένα μάθημα που περιελάμβανε την ιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης.

Στα τέλη του 1930 έγινε διευθυντής του Ινστιτούτου Φυσικής του Πανεπιστημίου της Μόσχας, και το 1931, όταν το Ινστιτούτο αναβαθμίστηκε σε Σχολή, ο Hessen έγινε ο πρώτος κοσμήτορας. Το 1933 έγινε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Επιστημών και το 1934, όταν η Ακαδημία μεταφέρθηκε από το Λένινγκραντ στη Μόσχα, παραιτήθηκε από την κοσμητεία για να αναλάβει αναπληρωτής διευθυντής του Ινστιτούτου Φυσικής της Ακαδημίας Επιστημών.

Ο Έσσεν ήταν από τους κυριότερους εκπροσώπους της πτέρυγας των Διαλεκτικών -απέναντι στους Μηχανιστές- στη μεγάλη διαμάχη, που κυριάρχησε σε όλη τη δεκαετία του 1920 στη Σοβιετική Ένωση, ήταν αυτός που κυρίως ανέλαβε, από την οπτική γωνία του μαρξισμού, την φιλοσοφική υποστήριξη της Νέας Φυσικής, Σχετικότητας και Κβαντομηχανικής, όταν πολλοί υποστήριζαν πως οι νέες φυσικές θεωρίες ήταν προσπάθειες φιλοσοφικής επανάκαμψης του πιο αντιδραστικού ιδεαλισμού.

Το 1931 παρουσιάζει ως ανακοίνωση στο 2ο Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας των Επιστημών και των Τεχνικών που έγινε στο Λονδίνο το έργο του «Οι κοινωνικές και οικονομικές ρίζες των Αρχών της Φυσικής Φιλοσοφίας του Νεύτωνα».

Είναι η πρώτη στην ιστορία των επιστημών προσπάθεια εφαρμογής των αρχών του ιστορικού και του διαλεκτικού υλισμού στην ερμηνευτική προσέγγιση ενός κορυφαίου για τη νεότερη επιστήμη έργου, των Μαθηματικών Αρχών της Φυσικής Φιλοσοφίας του Νεύτωνα. Προσέγγιση με όρους που παραπέμπουν σχεδόν αποκλειστικά στις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής του.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ αποφασίζει απαράδεκτες παρεμβάσεις στην επιστημονική και φιλοσοφική έρευνα με το πρόσχημα της δήθεν «μπολσεβικοποίησης» της Φιλοσοφίας. Οι Διαλεκτικοί και προσωπικά ο Έσσεν στοχοποιούνται ως «μενσεβίκοι ιδεαλιστές».

Η δεκαετία του 1930 έίναι η περίοδος που η άνοδος του φασισμού και η ήττα των επαναστάσεων στην Ευρώπη οδηγούν σε συνθήκες απειλητικές για την ίδια την επιβίωση του Σοβιετικού Κράτους και των κατακτήσεων της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Αυτές οι συνθήκες αξιοποιούνται απο την γραφειοκρατία μέσα στην ΕΣΣΔ τους «Σοβιετογραφειοκράτες» που είχε καταγγείλει ο Λένιν («δεν μπορείς να ξεκάνεις τον καπιταλισμό μονομιάς, αυτός ξαναγεννιέται με τη μορφή των «σοβιετογραφειοκρατών») για μια σειρά οργανωτικά και κατασταλτικά μέτρα που δέν έχουν σχέση με την υπεράσπιση του Σοσιαλισμού αλλά με την εδραίωση των προνομίων τους. Μέτρα που θα κλιμακωθούν με αφορμή την δολοφονία του Κίροφ το 1934.

Τελικά η ελεγχομανία της γραφειοκρατίας του Σοβιετικού Κράτους, θα επιλέξει να λύσει ακόμα και φιλοσοφικά ζητήματα με εκτελέσεις και δολοφονίες.

21 Αυγούστου 1936, ο Έσσεν, αναπληρωτής διευθυντής του Ινστιτούτου Φυσικής της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, συλλαμβάνεται. Δεν αποδέχεται να ομολογήσει και εκτελείται (δολοφονείται) στις 20 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου, ως μέλος «οργάνωσης, που, με τη βοήθεια της Γκεστάπο (!), δολοφόνησε τον Κίροφ και οργάνωσε πολλές ακόμη τρομοκρατικές ενέργειες σε βάρος της ηγεσίας του κόμματος»!. Ήταν 43 χρονών.

Δύο χρόνια μετά την εκτέλεση του, το 1938, το Σοβιετικό κράτος διέγραψε το όνομα του και απο την Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ.

Το 1956, ο Έσσεν αποκαταστάθηκε στην Σοβιετική Ένωση, αφού αποδείχθηκε ότι οι κατηγορίες εναντίον του ήταν κατασκευασμένες.

Ανεξάρτητα από απόψεις, το έργο του κομμουνιστή επιστήμονα Έσσεν εξακολουθεί να αποτελεί πολύτιμη συμβολή στην συζήτηση για τον Διαλεκτικό Υλισμό που έχει ανάγκη η εποχή μας.

*Το παραπάνω άρθρο είναι δημοσιευμένο στο Praxis Review από όπου το αλιεύσαμε και το αναπαράγουμε στην ιστοσελίδα της «Κόκκινης«.