Γράφει η Κική Σταματόγιαννη

Ένα λογοτεχνικό έργο από τον αμερικανό Κερτ Βόνεγκατ για “το μεγαλύτερο μακελειό της ευρωπαϊκής ιστορίας, τον βομβαρδισμό και την πυρπόληση της Δρέσδης” τον Φλεβάρη του 1945

[…] “Δεν υπάρ­χει τί­πο­τε το έξυ­πνο να πεις για μια σφαγή. Οι πά­ντες υπο­τί­θε­ται πως πε­θαί­νουν, πως δεν ξα­να­λέ­νε τί­πο­τε πια ή δεν ξα­να­θέ­λουν τί­πο­τε πια. Τα πάντα υπο­τί­θε­ται πως είναι σιω­πη­λά μετά από μια σφαγή και πά­ντο­τε είναι, εκτός από τα που­λιά.

Και τι λένε τα που­λιά; Το μόνο που μπο­ρεί να πει κα­νείς για μια σφαγή, πράγ­μα­τα όπως: Τιτ-τιτ-ουίτ;” […]

Ένα αρι­στουρ­γη­μα­τι­κά αι­ρε­τι­κό και βλά­σφη­μο –για τις ΗΠΑ- βι­βλίο, γραμ­μέ­νο από έναν απί­θα­νο τύπο που κά­πνι­ζε άφιλ­τρα Pall Mall, γιατί είχε ση­μα­σία γι’ αυτόν “να αυ­το­κτο­νείς με στυλ”, από έναν άν­θρω­πο που έστη­σε έναν πε­λώ­ριο κα­θρέ­φτη απέ­να­ντι από την Αμε­ρι­κή και την ανά­γκα­σε να δει το απο­κρου­στι­κό της εί­δω­λο.

Κυ­ρί­ες και κύ­ριοι, ο Κερτ Βό­νε­γκατ, ο άν­θρω­πος που έκανε συ­ντρίμ­μια το αμε­ρι­κα­νι­κό όνει­ρο και δεν δί­στα­σε με ένα σπα­ρα­κτι­κά αλη­θι­νό βι­βλίο να πει τα πράγ­μα­τα με το όνομά τους. Για πόσο καιρό θα κα­μω­νό­ταν η αν­θρω­πό­τη­τα ότι δεν βλέ­πει τον ροζ ελέ­φα­ντα μέσα στο δω­μά­τιο; Ο Βό­νε­γκατ πε­ρι­γρά­φει ένα-ένα τα στά­δια της φρί­κης για να φτά­σει κλι­μα­κω­τά προς το τέλος του βι­βλί­ου – στο φρι­κια­στι­κό­τε­ρο όλων: τον βομ­βαρ­δι­σμό και την πυρ­πό­λη­ση της Δρέσ­δης από Άγ­γλους και Αμε­ρι­κα­νούς στον Δεύ­τε­ρο Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο. “’Εγώ προ­σω­πι­κά έχω δει τα σώ­μα­τα μα­θη­τριών που έβρα­σαν ζω­ντα­νές μέσα σε μια δε­ξα­με­νή από νερό: και γι’ αυτό ευ­θύ­νο­νται οι ίδιοι οι συ­μπα­τριώ­τες μου, που ήταν πε­ρή­φα­νοι πως πο­λε­μού­σαν τότε για την επι­κρά­τη­ση του αγα­θού’. Ο Μπίλ­λι έλεγε αλή­θεια. Είχε δει τις βρα­σμέ­νες μα­θή­τριες στη Δρέσ­δη. ‘Και ένα βράδυ φώ­τι­ζα το δρόμο μου με κερί από το λίπος αν­θρώ­πι­νων όντων, που είχαν σφα­γεί από τους αδελ­φούς και τους πα­τέ­ρες των μα­θη­τριών που πέ­θα­ναν στο βρα­στό νερό”. 

Είναι ει­ρω­νεία πώς ένα βι­βλίο που ανα­τέ­μνει χει­ρουρ­γι­κά με απί­στευ­το ρε­α­λι­σμό τη φρίκη του πο­λέ­μου, της αιχ­μα­λω­σί­ας και της βαρ­βα­ρό­τη­τας χωρίς να δι­στά­ζει να κα­τα­λο­γί­σει τα σφάλ­μα­τα και στη “δική του” πλευ­ρά, να έχει κα­τα­χω­ρη­θεί στη λίστα των έργων επι­στη­μο­νι­κής φα­ντα­σί­ας. Τι να πεις; “Έτσι πάει ο κό­σμος”.

Δεν υπάρ­χει τί­πο­τα το έξυ­πνο να πεις για μια σφαγή

Αν κα­τα­φέρ­νει κάτι ο Βό­νε­γκατ με το έργο του αυτό είναι να δια­λύ­σει όποιες αυ­τα­πά­τες τυχόν υπάρ­χουν σχε­τι­κά με τους πο­λέ­μους. Ο πό­λε­μος δεν έχει τί­πο­τα το ηρω­ι­κό. Νέοι άν­θρω­ποι ανα­γκά­ζο­νται να αφή­σουν τη ζωή τους στην άκρη για να κα­τα­λή­ξουν με ανοιγ­μέ­νη σάρκα, ακρω­τη­ρια­σμέ­νοι, θαμ­μέ­νοι ζω­ντα­νοί κάτω από ερεί­πια, στά­χτη που τη σκορ­πί­ζει ο αέρας. Δεν υπάρ­χει κα­νέ­να στοι­χείο με­γα­λεί­ου στο μα­κε­λειό. Δεν υπάρ­χει κα­νέ­νας ηρω­ι­σμός, όταν κα­τα­λή­γεις με το πρό­σω­πο χω­μέ­νο μέσα στη λάσπη ή στο χιόνι. Είναι ένας πα­ρά­λο­γος θά­να­τος.

Το “Σφα­γείο Νο 5” είναι το βι­βλίο που έκανε την Αμε­ρι­κή να ανοί­ξει τα μάτια της και να δει προ­σε­κτι­κά πίσω από το “ένοχο μυ­στι­κό” του συμ­μα­χι­κού στρα­το­πέ­δου. Να ακού­σει όλα εκεί­να που για σχε­δόν δύο δε­κα­ε­τί­ες απο­σιω­πή­θη­καν. Τον βομ­βαρ­δι­σμό της Δρέσ­δης. Μια πα­ρά­λο­γη πο­λε­μι­κή ενέρ­γεια μέσα στη συ­νο­λι­κή πα­ρα­φρο­σύ­νη του πο­λέ­μου. Για 37 ώρες στις 13-14 Φε­βρουα­ρί­ου 1945 1.400 βομ­βαρ­δι­στι­κά άδεια­σαν χι­λιά­δες τό­νους από βόμ­βες πάνω σε μια πόλη, που κάθε άλλο παρά πο­λε­μι­κό στόχο απο­τε­λού­σε.

Δεν ήταν στρα­τη­γι­κής ση­μα­σί­ας, δεν διέ­θε­τε ερ­γο­στά­σια, ση­μα­ντι­κές απο­θή­κες πυ­ρο­μα­χι­κών. Στη Δρέσ­δη δεν υπήρ­χαν ούτε καν αντια­ε­ρο­πο­ρι­κά όπλα. Τι είχε αντ’ αυτών; Τρο­μα­κτι­κή συ­γκέ­ντρω­ση άμα­χου πλη­θυ­σμού. Πέρα από τους μό­νι­μους κα­τοί­κους, είχαν συρ­ρεύ­σει εκεί χι­λιά­δες Γερ­μα­νοί πρό­σφυ­γες από την Ανα­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη. Επί­σης, εκεί με­τα­φέ­ρο­νταν κά­ποιοι στρα­τιώ­τες των Συμ­μά­χων που αιχ­μα­λω­τί­ζο­νταν στα πεδία των μαχών, ακρι­βώς επει­δή θε­ω­ρού­νταν το κα­τε­ξο­χήν ασφα­λές κα­τα­φύ­γιο. Τα μου­σεία, οι βι­βλιο­θή­κες, όλο το πο­λε­ο­δο­μι­κό συ­γκρό­τη­μα μιας πό­λης-κομ­ψο­τέ­χνη­μα μαζί με δε­κά­δες χι­λιά­δες αν­θρώ­πους χά­θη­καν μέσα στις φλό­γες, εξα­ε­ρώ­θη­καν και σβή­στη­καν για πάντα, ελά­χι­στους μήνες πριν από την ορι­στι­κή λήξη του πο­λέ­μου. “Έτσι πάει ο κό­σμος”.

“Σε λίγο εκα­το­ντά­δες ορυ­χεία πτω­μά­των λει­τουρ­γού­σαν. Δεν μύ­ρι­ζαν άσχη­μα στην αρχή: ήταν σαν μου­σεία κέ­ρι­νων ομοιω­μά­των. Ύστε­ρα όμως τα πτώ­μα­τα σά­πι­σαν κι έλιω­σαν και η μυ­ρω­διά τους ήταν σαν τρια­ντά­φυλ­λα και μου­στάρ­δα.

Έτσι πάει ο κό­σμος…

Τότε σκέ­φτη­καν μια νέα μέ­θο­δο. Δεν ανέ­βα­ζαν πια τα πτώ­μα­τα επάνω. Τα έκαι­γαν στρα­τιώ­τες με φλο­γο­βό­λα στη θέση όπου τα έβρι­σκαν. Οι στρα­τιώ­τες στέ­κο­νταν έξω από τις κα­τα­κόμ­βες και έστελ­ναν μέσα μόνο τη φωτιά…

Έτσι πάει ο κό­σμος”.

Ήταν ένας βομ­βαρ­δι­σμός έξω και πέρα από κάθε λο­γι­κή. Υπά­κουε σε μία και μο­να­δι­κή “λο­γι­κή”: την κάμψη του ηθι­κού του αντί­πα­λου στρα­το­πέ­δου και την επί­σπευ­ση της συν­θη­κο­λό­γη­σης της να­ζι­στι­κής Γερ­μα­νί­ας. Ένας βομ­βαρ­δι­σμός που δεν είχε απο­λύ­τως καμία σχέση με οποια­δή­πο­τε έν­νοια “αντι­φα­σι­στι­κού αγώνα”. Μια ισο­πέ­δω­ση με απο­κλει­στι­κό κρι­τή­ριο την (γερ­μα­νι­κή) εθνι­κή κα­τα­γω­γή αν­θρώ­πων που έφευ­γαν κυ­νη­γη­μέ­νοι να γλι­τώ­σουν. Την ιστο­ρία τη γρά­φουν οι  νι­κη­τές. Κι έτσι κα­νείς ποτέ δεν λο­γο­δό­τη­σε για το βάρ­βα­ρο αυτό έγκλη­μα πο­λέ­μου. “Έτσι πάει ο κό­σμος”. 

Ο Κέρτ Βό­νε­γκατ ήταν ανά­με­σα στους ελά­χι­στους επι­ζώ­ντες ενός εγκλή­μα­τος σχε­δια­σμέ­νου με τόση προ­σο­χή, ώστε να μην υπάρ­ξουν επι­ζώ­ντες. Να ισο­πε­δω­θεί μια πόλη, να σβη­στεί από τον χάρτη μαζί με όσους έτυχε να την κα­τοι­κούν εκεί­νη τη στιγ­μή. “Απο­λύ­τως όλοι οι κά­τοι­κοι της πόλης έπρε­πε να είναι πε­θα­μέ­νοι και ό,τι κου­νιό­ταν απο­τε­λού­σε σφάλ­μα του σχε­δί­ου. Το σχέ­διο δεν πρό­βλε­πε κα­θό­λου ζω­ντα­νά πλά­σμα­τα”.

Αιχ­μά­λω­τος του γερ­μα­νι­κού στρα­τού είχε με­τα­φερ­θεί μαζί με άλ­λους αμε­ρι­κα­νούς στρα­τιώ­τες στην πόλη της Δρέσ­δης, στο πιο ασφα­λές κα­τα­φύ­γιο της Κε­ντρι­κής Ευ­ρώ­πης “κά­θο­νταν με τις πλά­τες ακου­μπι­σμέ­νες στον τοίχο, κοι­τού­σαν σαν υπνω­τι­σμέ­νοι τις φλό­γες – σκέ­φτο­νταν ό,τι μπο­ρού­σαν να σκε­φτούν, δη­λα­δή τί­πο­τε”. Σώ­θη­καν για τον μο­να­δι­κό λόγο ότι την ώρα του βομ­βαρ­δι­σμού βρί­σκο­νταν κλει­δω­μέ­νοι μαζί με τα κρε­μα­σμέ­να στα τσι­γκέ­λια σφαγ­μέ­να ζώα στο υπό­γειο ψυ­γείο ενός πα­λιού σφα­γεί­ου. Στο υπό­γειο του Σφα­γεί­ου Νού­με­ρο 5, SCHLACHTHOF – FUNF. Πρέ­πει να ήταν τα μο­να­δι­κά υπο­ψή­φια σφα­χτά που σώ­θη­καν από βέ­βαιο θά­να­το. Ει­ρω­νεία; Τι να κά­νου­με… “Έτσι πάει ο κό­σμος”.

ΟΛΑ ΗΤΑΝ ΥΠΕ­ΡΟ­ΧΑ

ΚΑΙ ΚΑ­ΝΕΙΣ ΔΕΝ ΕΠΑΘΕ ΤΙ­ΠΟ­ΤΑ

Ήρω­ας-πρω­τα­γω­νι­στής, ένας κλα­σι­κός αντι­ή­ρω­ας. Ένας ήσυ­χος αν­θρω­πά­κος, ένα παιδί 21 χρό­νων, ο Μπίλ­λι -με το κα­θό­λου τυ­χαίο όνο­μα- Πίλ­γκριμ, που θα πει προ­σκυ­νη­τής. Αδύ­να­τος σαν φτερό, που προ­κα­λού­σε την απο­ρία όλων: Μα πώς στρα­το­λο­γή­θη­κε τού­τος δω; “Κά­ποιος Γερ­μα­νός μέ­τρη­σε τον δεξί ώμο του Μπίλ­λι με την πα­λά­μη του, ρώ­τη­σε έναν άλλο Γερ­μα­νό τι στρα­τός ήταν αυτός που έστελ­νε τέ­τοια μωρά στο μέ­τω­πο”. Ένας άν­θρω­πος τόσο μα­κριά από τη λο­γι­κή του πο­λέ­μου, που παίρ­νει φύλλο πο­ρεί­ας για την Ευ­ρώ­πη, πε­τυ­χαί­νει τον πό­λε­μο προς το τέλος του, στη μάχη των Αρ­δεν­νών, δεν κα­τα­φέρ­νει καν να βρει το σύ­νταγ­μά του, πε­ρι­πλα­νιέ­ται πίσω από τις γερ­μα­νι­κές γραμ­μές έχο­ντας χάσει τον δρόμο του, χωρίς αρ­βύ­λες (“Φο­ρού­σε κάτι φτηνά, χα­μη­λά  πα­πού­τσια που τα ’χε αγο­ρά­σει για την κη­δεία του πα­τέ­ρα του”), χωρίς καν κρά­νος. Συλ­λαμ­βά­νε­ται μάλ­λον λόγω ανι­κα­νό­τη­τας και βλα­κεί­ας (παίρ­νο­ντας στον λαιμό του και όλη την ομάδα των αμε­ρι­κα­νών στρα­τιω­τών, που κι αυτοί είχαν χάσει τις γραμ­μές τους και πε­ρι­φέ­ρο­νταν). Οι σκη­νές που αιχ­μα­λω­τί­ζε­ται η ομάδα των αμε­ρι­κα­νών από τους γερ­μα­νούς είναι από τις πιο δυ­να­τές μέσα στο έργο δεί­χνο­ντας όλη την αηδία για τον πό­λε­μο που ένιω­θαν πλέον και τα δύο μέρη: “Επι­κε­φα­λής τους βρι­σκό­ταν ένας με­σό­κο­πος δε­κα­νέ­ας – με κόκ­κι­να μάτια, σκυ­φτός, σκλη­ρός σαν αλα­τι­σμέ­νο κρέας, αη­δια­σμέ­νος από τον πό­λε­μο. Είχε πλη­γω­θεί τέσ­σε­ρις φορές και τέσ­σε­ρις φορές τον είχαν επι­σκευά­σει στα πρό­χει­ρα να τον στεί­λουν πίσω στο μέ­τω­πο. Ήταν πολύ καλός στρα­τιώ­της – έτοι­μος να τα πα­ρα­τή­σει, έτοι­μος να πα­ρα­δο­θεί αν εύ­ρι­σκε κά­ποιον να τον δε­χθεί αιχ­μά­λω­το. Τα στρα­βά του πόδια ήταν χω­μέ­να μέσα σε χρυ­σα­φιές μπότες ιπ­πι­κού που είχε πάρει από ένα  σκο­τω­μέ­νο Ουγ­γα­ρέ­ζο συ­νταγ­μα­τάρ­χη στο ρω­σι­κό μέ­τω­πο. Έτσι πάει ο κό­σμος”. Ο Μπίλ­λι Πίλ­γκριμ δεν κα­τα­λα­βαί­νει γιατί έχει βρε­θεί σ’ αυτόν τον πό­λε­μο, δεν κα­τα­λα­βαί­νει γιατί πρέ­πει να συ­νε­χί­σει να πο­λε­μά, δεν κα­τα­λα­βαί­νει ούτε καν πώς σώ­ζε­ται τη στιγ­μή που δε­κά­δες χι­λιά­δες άν­θρω­ποι με­τα­τρέ­πο­νται σε στά­χτη. Νιώ­θει ανή­μπο­ρος να αλ­λά­ξει κάτι. “Έτσι πάει ο κό­σμος”. 

Είναι το αί­σθη­μα της ήττας μιας ολό­κλη­ρης γε­νιάς που βα­ραί­νει πάνω στις πλά­τες και στά­ζει όλη την πίκρα του στην πένα του Βό­νε­γκατ. Μια ολό­κλη­ρη γενιά που αλέ­στη­κε στη μη­χα­νή του πο­λέ­μου. Εκα­τομ­μύ­ρια νέοι άν­θρω­ποι στο σφα­γείο του Δευ­τέ­ρου Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου. Ελά­χι­στοι επι­ζώ­ντες, αιχ­μά­λω­τοι στο Σφα­γείο Νο 5. Αν και πρό­κει­ται για την πραγ­μα­τι­κή ιστο­ρία του Κέρτ Βό­νε­γκατ, δεν παύει να ξαφ­νιά­ζει η με­γα­λο­φυ­ής αντι­πα­ρα­βο­λή. Του πήρε σχε­δόν 20 χρό­νια για να μπο­ρέ­σει να βάλει τη φρίκη σε λέ­ξεις και να εκ­φρά­σει έτσι μια ολό­κλη­ρη γενιά. Κι όπως συμ­βαί­νει με όλα τα σπου­δαία έργα που αφή­νουν το απο­τύ­πω­μά τους στον χρόνο, αν και γρά­φτη­κε για να πε­ρι­γρά­ψει/σχο­λιά­σει τον όλε­θρο του Δευ­τέ­ρου Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου, ανα­δεί­χθη­κε σε σύμ­βο­λο μιας επό­με­νης γε­νιάς, αυτής του ‘60 στις ΗΠΑ. Αυτή τη φορά η φρίκη ακού­ει σε άλλο όνομα: Βιετ­νάμ. “Έτσι πάει ο κό­σμος”. Και πλέον αυτό γί­νε­ται σύν­θη­μα μιας άλλης γε­νιάς, που δεν θέλει να πα­ρα­κο­λου­θεί αμέ­το­χη να επι­στρέ­φουν χι­λιά­δες φέ­ρε­τρα αμε­ρι­κα­νών από το σφα­γείο του Βιετ­νάμ.

Το “Σφα­γείο Νο 5” δεν θε­ω­ρεί­ται τυ­χαία ένα από τα εμ­βλη­μα­τι­κό­τε­ρα αντι­πο­λε­μι­κά βι­βλία της πα­γκό­σμιας λο­γο­τε­χνί­ας. Ακόμα κι αν ο ίδιος ο Βό­νε­γκατ δεν κρύ­βει την απαι­σιο­δο­ξία του σχε­τι­κά με το αν η αν­θρω­πό­τη­τα συ­νε­χί­σει να διε­ξά­γει πο­λέ­μους:

“Για χρό­νια με ρω­τού­σαν πάνω σε τι δου­λεύω και συ­νή­θως απα­ντού­σα πως κυ­ρί­ως ετοί­μα­ζα ένα βι­βλίο για τη Δρέσ­δη. Το είπα αυτό κά­πο­τε στον Χά­ρι­σον Σταρ, τον κι­νη­μα­το­γρα­φι­στή κι εκεί­νος σή­κω­σε τα φρύ­δια του και ρώ­τη­σε:

‘Πρό­κει­ται για αντι-πο­λε­μι­κό βι­βλίο;’

‘Ναι’, είπα. ‘Έτσι νο­μί­ζω’.

‘Ξέ­ρεις τι λέω σε όσους μα­θαί­νω πως γρά­φουν αντι-πο­λε­μι­κά βι­βλία;’.

‘Όχι. Τι τους λες Χά­ρι­σον Σταρ;’

‘Λέω: Γιατί δε γρά­φε­τε κα­λύ­τε­ρα ένα αντι-πα­γε­τω­νι­κό βι­βλίο;’

Εν­νο­ού­σε, βέ­βαια, ότι πό­λε­μοι πάντα θα γί­νο­νται κι ότι για να τους στα­μα­τή­σεις είναι τόσο εύ­κο­λο, όσο να στα­μα­τή­σεις τους πα­γε­τώ­νες. Το πι­στεύω κι εγώ αυτό”.

Τις πιο βα­θιές και ου­σια­στι­κές πα­ρα­τη­ρή­σεις του για το νόημα της ζωής, για τον χρόνο, για τον κόσμο και την αμε­ρι­κα­νι­κή κοι­νω­νία πιο συ­γκε­κρι­μέ­να, ο Βό­νε­γκατ προ­τι­μά να τις κάνει μέσα από ένα φα­ντα­στι­κό τα­ξί­δι στον χρόνο και στον χώρο. Η δράση σπάει και με­τα­φέ­ρε­ται σε έναν άλλο πλα­νή­τη, 300 δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια χι­λιό­με­τρα μα­κριά από τη γη, σε μια ρωγμή του χρό­νου. 

Ένας συ­νη­θι­σμέ­νος άν­θρω­πος, ο Μπίλ­λι Πίλ­γκριμ, ανί­κα­νος να προ­σελ­κύ­σει το εν­δια­φέ­ρον κά­ποιου πάνω στη γη, απά­γε­ται από εξω­γή­ι­νους και με­τα­φέ­ρε­ται στον πλα­νή­τη Τραλ­φά­μα­ντορ. Ένα εντυ­πω­σια­κό λο­γο­τε­χνι­κό εύ­ρη­μα, για το οποίο χλευά­στη­κε όσο λίγοι συγ­γρα­φείς την εποχή που κυ­κλο­φό­ρη­σε το “Σφα­γείο”. Ένας συ­νη­θι­σμέ­νος άν­θρω­πος, όχι ο εκλε­κτό­τε­ρος του εί­δους, όχι το λα­μπρό­τε­ρο πνεύ­μα ή η ιδιαί­τε­ρα ξε­χω­ρι­στή προ­σω­πι­κό­τη­τα γί­νε­ται έκ­θε­μα για τους Τραλ­φα­μα­ντο­ρια­νούς. Τον κλεί­νουν σε ένα είδος ζω­ο­λο­γι­κού κήπου, όπου οι κά­τοι­κοι του Τραλ­φα­μα­ντόρ πα­ρα­κο­λου­θούν πάνω από τον θόλο τη ζωή ενός μέσου Γή­ι­νου που κι­νεί­ται στο τυ­πι­κό γήινο σπίτι του, με τα τυ­πι­κά γήινα έπι­πλά του, με την Γήινη γυ­ναί­κα του (μια νεαρή αμε­ρι­κα­νί­δα σταρ του κι­νη­μα­το­γρά­φου, επί­σης απαγ­μέ­νη και με­τα­φερ­μέ­νη κι αυτή εκεί). Η “κα­νο­νι­κό­τη­τα” αυτή ξε­τρε­λαί­νει τους Τραλ­φα­μα­ντο­ρια­νούς που δια­σκε­δά­ζουν με την ψυχή τους βλέ­πο­ντας πόσο πα­ρά­ξε­νη, πόσο εξω­πραγ­μα­τι­κή είναι η κα­θη­με­ρι­νό­τη­τα των Γή­ι­νων. Όλες οι επι­στη­μο­νι­κής φα­ντα­σί­ας σκη­νές του έργου γί­νο­νται από την πένα του Βό­νε­γκατ ένα επι­πλέ­ον αιχ­μη­ρό σχό­λιο για τη με­τα­πο­λε­μι­κή αμε­ρι­κα­νι­κή κοι­νω­νία: το πρό­τυ­πο της αμε­ρι­κα­νι­κής οι­κο­γέ­νειας που ζει “ήσυχα” στα προ­ά­στια, βο­λε­μέ­νη στην ευ­μά­ρεια της δε­κα­ε­τί­ας του ’50 πριν από την έκρη­ξη του ’60 και της ρωγ­μής στο αμε­ρι­κα­νι­κό όνει­ρο. Τα κι­νή­μα­τα του ’60, οι εξε­γέρ­σεις, η ανή­συ­χη νε­ο­λαία τα έκανε θρύ­ψα­λα όλα αυτά. “Έτσι πάει ο κό­σμος”.  

Με τη με­τα­φο­ρά αυτή δια­κό­πτε­ται η γραμ­μι­κή συ­νέ­χεια του χρό­νου. Ο συγ­γρα­φέ­ας τα­ξι­δεύ­ει τον ήρωά του πίσω, μπρος, τε­ντώ­νει επι­κίν­δυ­να (στις σκη­νές της αιχ­μα­λω­σί­ας και του πο­λέ­μου) και ξα­να­χα­λα­ρώ­νει (στην ήρεμη με­τα­πο­λε­μι­κή εποχή) το σκοι­νί του χρό­νου. Δεν υπάρ­χει πια μία ιστο­ρία που εκτυ­λίσ­σε­ται σε­λί­δα τη σε­λί­δα, χρο­νιά τη χρο­νιά. Τα πάντα είναι παρόν. Και ταυ­τό­χρο­να πα­ρελ­θόν και μέλ­λον. Το μόνο που έχεις να κά­νεις είναι να δια­λέ­γεις μια στιγ­μή και να την ξα­να­ζείς. Ξανά. Όσες φορές θες. Τα πάντα έχουν γίνει, γί­νο­νται και θα γί­νουν. Εσύ εστιά­ζεις μόνο σ’ αυτά που θες. Τα πάντα είναι ταυ­τό­χρο­να ανά­μνη­ση, βίωμα και εκ­πλη­ρω­μέ­νη προ­φη­τεία.

Οι Τραλ­φα­μα­ντο­ρια­νοί ξαφ­νιά­ζο­νται και γε­λούν με την επι­μο­νή των Γή­ι­νων να τε­μα­χί­ζουν τον χρόνο. Κυ­ρί­ως όμως γε­λούν με το πα­ρά­λο­γο πεί­σμα των αν­θρώ­πων να θέ­λουν να αλ­λά­ξουν τα πράγ­μα­τα. Να πάνε κό­ντρα. Κό­ντρα σε τι; Αφού όλα έχουν υπάρ­ξει και θα ξα­ναϋ­πάρ­ξουν. Υπάρ­χουν και οι κακές στιγ­μές, αλλά γιατί να μεί­νεις σ’ αυτές; Ναι, υπάρ­χει κι ο θά­να­τος. Το ξέ­ρεις ήδη. Από τη γέν­νη­σή σου. “Έτσι πάει ο κό­σμος”. Αν σπά­σεις όμως το τσό­φλι του χρό­νου, αν δια­τρέ­ξεις όλη σου τη ζωή και δεις τη στιγ­μή του θα­νά­του σου, βλέ­πεις ότι είναι ασή­μα­ντος, μέχρι και αστεί­ος.

“Οι Γή­ι­νοι ξέ­ρουν μόνο να εξη­γούν, να εξη­γούν γιατί αυτό το γε­γο­νός είναι όπως είναι, να εξη­γούν πώς μπο­ρεί να επι­τευ­χθούν ή να απο­φευ­χθούν γε­γο­νό­τα. Εγώ είμαι Τραλ­φα­μα­ντο­ρια­νός και βλέπω όλο τον χρόνο όπως εσείς βλέ­πε­τε ένα κομ­μά­τι από την ορο­σει­ρά των Βρα­χω­δών. Όλος ο χρό­νος είναι όλος ο χρό­νος. Δεν αλ­λά­ζει. Δεν προ­σφέ­ρε­ται σε εξη­γή­σεις. Απλού­στα­τα είναι. Πάρτε μια στιγ­μή και θα δείτε πως εί­μα­στε όλοι μας έντο­μα πα­γι­δευ­μέ­να μέσα σε κε­χρι­μπά­ρι…”.

ΠΑ­ΡΑ­ΚΑ­ΛΩ, ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟ­ΛΕ­ΜΟ

ΔΙΑ­ΤΗ­ΡΕΙ­ΤΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΚΑ­ΘΑ­ΡΟ, ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΒΡΗ­ΚΑ­ΤΕ!

Είναι στιγ­μές που το ανε­λέ­η­το χιού­μορ του γί­νε­ται πικρό. Τόσο πικρό που δεν μπο­ρείς ούτε να χα­μο­γε­λά­σεις. Μέ­νεις όμως να θαυ­μά­ζεις τη με­γα­λο­φυ­ΐα ενός δη­μιουρ­γού που κα­τόρ­θω­σε μέσα σε δύο εκα­το­ντά­δες σε­λί­δες να χω­ρέ­σει τη σκλη­ρή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ενός πο­λέ­μου, χωρίς φτια­σι­δώ­μα­τα, ένα φι­λο­σο­φι­κό σχό­λιο πάνω στην έν­νοια του χρό­νου και να στρι­μώ­ξει την κραυ­γή μιας ολό­κλη­ρης γε­νιάς που πήγε χα­μέ­νη.

Κα­τα­φέρ­νει να με­τα­τρέ­ψει σε μια σχε­δόν δια­σκε­δα­στι­κή σκηνή ακόμα και το δράμα των αμε­ρι­κα­νών αιχ­μα­λώ­των όταν τους υπο­δέ­χο­νται οι -από χρό­νια αιχ­μά­λω­τοι- εγ­γλέ­ζοι. Η θε­α­τρι­κή πα­ρά­στα­ση της Στα­χτο­πού­τας μέσα σε ένα στρα­τό­πε­δο αιχ­μα­λώ­των, οι χρυ­σα­φιές μπό­τες που θα αντι­κα­τα­στή­σουν το χα­μέ­νο γο­βά­κι:

“Το ρολόι χτυ­πού­σε με­σά­νυ­χτα και η Στα­χτο­μπού­τα κλαι­γό­ταν:

Θεέ μου, το ρολόι χτυπά –

Ω διά­βο­λε, σκατά”. Η ανά­γκη των αν­θρώ­πων να βρουν έμπνευ­ση εκεί όπου έχει πε­ρισ­σέ­ψει η φρίκη. Η ανά­γκη για ελευ­θε­ρία σε ένα κα­θε­στώς αιχ­μα­λω­σί­ας. Η ανά­γκη για χαρά, όταν σε ζώνει από πα­ντού ο όλε­θρος.

Ο Μπίλ­λι Πίλ­γκριμ θα πε­ρά­σει το υπό­λοι­πο του πο­λέ­μου κλει­δω­μέ­νος στον στά­βλο ενός παν­δο­χεί­ου που κα­τά­φε­ρε κι έμει­νε όρθιο από την κα­τα­στρο­φή: “Οι τοί­χοι βα­στού­σαν ακόμη, τα πα­ρά­θυ­ρα  όμως και η στέγη είχαν εξα­φα­νι­σθεί και μέσα δεν υπήρ­χε τί­πο­τε εκτός από στά­χτες και σβώ­λοι λιω­μέ­νο γυαλί”.

“Και ύστε­ρα, ξυ­πνώ­ντας κά­ποιο πρωί, ανα­κά­λυ­ψαν ότι η πόρτα ήταν ξε­κλεί­δω­τη. Ο Δεύ­τε­ρος Πα­γκό­σμιος Πό­λε­μος είχε τε­λειώ­σει”. Όσο πα­ρά­λο­γα ξε­κί­νη­σε αυτός ο πό­λε­μος για τον Μπίλ­λι, άλλο τόσο πα­ρά­λο­γα τε­λεί­ω­σε. “Έτσι πάει ο κό­σμος”.

Κάποιες φορές ένας ή μία συγγραφέας μπορεί να σου αποκαλυφθεί και να σε κερδίσει με μία μόνο φράση, σκέψη ή εικόνα. Και μόνο αυτό να είχε γράψει ο Βόνεγκατ θα μου αρκούσε για να τον θεωρήσω σπουδαίο. Ευτυχώς, όμως, δεν έγραψε μόνο αυτό:

“Οι άνθρωποι των πόλεων αυτών (σημ. δική μας: στα Σόδομα και Γόμορρα) ήταν κακοί άνθρωποι, καθώς όλοι το γνωρίζουν. Ο κόσμος ήταν καλύτερος χωρίς αυτούς.

Και στη γυναίκα του Λωτ, φυσικά, είχαν πει να μην κοιτάξει πίσω, εκεί όπου ήταν όλοι αυτοί οι άνθρωποι και τα σπίτια τους. Εκείνη όμως κοίταξε πίσω και τη λατρεύω γι’ αυτό, επειδή ήταν τόσο ανθρώπινο. Έτσι πάει ο κόσμος”.

Ο Κερτ Βόνεγκατ τόλμησε και κοίταξε πίσω στον χρόνο. Οι εφιάλτες που τον στοίχειωναν για 20 και πλέον χρόνια μπήκαν επιτέλους σε λέξεις. Για να στοιχειώσουν πλέον τον δικό μας ύπνο. “Έτσι πάει ο κόσμος”. 

*Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στις 28.07.2017 στην ιστοσελίδα Rproject.