Γράφει η Λάλε Άλατλι

«Στις 6 Σεπτεμβρίου, στη Θεσσαλονίκη, στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο πατέρας μας ο Ατάτουρκ σημειώθηκε μια τεράστια έκρηξη από βόμβα που είχαν τοποθετήσει οι φανατικοί Έλληνες. Κι έτσι ο οργισμένος τουρκικός λαός, γέμισε τους δρόμους της Κωνσταντινούπολης σαν χείμαρρος κι απάντησε με τον κατάλληλο τρόπο στη βαρβαρότητα των Ελλήνων».

Θα διαβάζαμε αυτό το κείμενο στις -τώρα κενές- σελίδες του σχολικού βιβλίου ιστορίας, αν το βαθύ κράτος δεν ήταν -ευτυχώς- τόσο «ανίκανο» στην εφαρμογή του πρώτου μέρους του διαβολικού σχεδίου του, το 1955.

Όντως, τα μεσάνυχτα της 5ης προς 6η Σεπτεμβρίου εξερράγη βόμβα στον κήπο του τουρκικού Προξενείου στη Θεσσαλονίκη, η οποία προκάλεσε μικρές ζημιές. Ενώ, κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, μέσα σε εννέα περίπου ώρες σκοτώθηκαν 30 Έλληνες και εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν βάναυσα από άντρες που φώναζαν «Η Κύπρος είναι τουρκική και θα παραμείνει τουρκική». Σε δύο περίπου χιλιάδες υπολογίζονται από τους κύκλους της ομογένειας οι βιασμοί, αν και επισήμως καταγγέλθηκαν μόνο 200. Καταστράφηκαν 1004 σπίτια, 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες.                               

«Η τουρκική κυβέρνηση άλλη μια φορά με βαθύτατη λύπη για τα γεγονότα, βρήκε τους υπεύθυνους για τα συμβάντα. Οι ‘κομμουνιστές’ τιμωρήθηκαν για τα έκτροπα που προκάλεσαν και επανήλθε η δημόσια τάξη στην πατρίδα μας».

Ή θα διαβάζαμε αυτό το κείμενο στις -τώρα κενές- σελίδες του σχολικού βιβλίου ιστορίας, αν το βαθύ κράτος δεν ήταν πάλι -ευτυχώς- τόσο «ανίκανο» στην εφαρμογή του δεύτερου μέρους του διαβολικού σχεδίου του, το 1955.

Αρχικά η τουρκική κυβέρνηση εκφράζοντας τη βαθύτατη λύπη της για τα συμβάντα είχε καταστήσει υπεύθυνους τους κομμουνιστές. Άλλα ξένοι παρατηρητές αντιμετώπισαν με σκεπτικισμό αυτή τη δήλωση, γιατί η κυβέρνηση βιαζόταν να χαρακτηρίσει ως δήθεν κομμουνισμό ανεπιθύμητες κοινωνικοπολιτικές ενέργειες ή επιδιώξεις, αν και ο αριθμός των κομμουνιστών στην Τουρκία ήταν πολύ μικρός. Εξάλλου ήταν επίσης γνωστό ότι η μυστική αστυνομία παρακολουθούσε με ακρίβεια τις δραστηριότητες των κομμουνιστών και των αριστερών ομάδων, με αποτέλεσμα να φαίνεται εκ των πραγμάτων απίθανη η δυνατότητα οργάνωσης των επεισοδίων από τους κομμουνιστές. Στις 7 Σεπτεμβρίου 1955 η αστυνομία συνέλαβε για υποκίνηση και καταστροφή ξένης περιουσίας 48 άτομα γνωστά στις αστυνομικές αρχές ως «κομμουνιστές», ανάμεσα στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν και οι Αζίζ Νεσίν, Ασίμ Μπεζιρτζί, Κεμάλ Ταχίρ, Δρ. Μουεγιέτ Μποράταβ, Δρ. Τζαν Μποράταβ, Δρ. Ιλχάν Μπερκτάι και Χασάν Ιζετίν Ντιναμό καθώς και πολλοί άλλοι διανοούμενοι.

Ο λόγος για τη φυλάκιση αυτών των προσώπων ήταν απλώς και μόνο το γεγονός ότι η αστυνομία τα παρακολουθούσε εξαιτίας της αριστερίζουσας πολιτικής τους δραστηριότητας. Δεν είχαν καμία ανάμειξη στα επεισόδια, απλώς η λίστα της αστυνομίας με ύποπτα πρόσωπα ήταν εντελώς αυθαίρετη. Η συγκεκριμένη λίστα περιείχε μέχρι και ονόματα προσώπων που είχαν πεθάνει εδώ και χρόνια ή υπηρετούσαν στο στρατό.

 Στις 10 Σεπτεμβρίου 1955, ο διοικητής της διοίκησης χειρισμών κατάστασης πολιορκίας Νουρετίν Ακνόζ, είχε δώσει στον τουρκικό τύπο οδηγίες σχετικά με το πώς όφειλαν να παρουσιάζουν τα θέματα που αφορούσαν στους αυτουργούς των γεγονότων της 6^ης Σεπτεμβρίου και να υποδεικνύουν ως υπαίτιους τους κομμουνιστές. Σε έκθεση του, ο διοικητής Σεβκί Μουτλούγκιλ παραδέχεται ότι οι 48 «κομμουνιστές» είχαν φυλακιστεί προληπτικώς. Εκτός αυτού φυλακίστηκαν άλλοι 19 «κομμουνιστές», που είχαν εντοπισθεί πράγματι σε μέρη όπου είχαν γίνει επεισόδια. Παρά τη «σκληροτράχηλη» ανάκριση στην οποία υποβλήθηκαν, δεν αποδείχθηκε η συμμετοχή τους σε κανένα έγκλημα. Οι αστυνομικοί που τους είχαν φυλακίσει, ομολόγησαν ότι ήξεραν πως οι κρατούμενοι ήταν αθώοι: «Ξέρουμε πως δεν έχουν καμία σχέση με τα επεισόδια, αλλά τι να κάνουμε, η διαταγή έρχεται από τα ανώτατα κλιμάκια. Κάνουμε απλώς το καθήκον μας».

Στις εβδομάδες που ακολούθησαν τα επεισόδια, η τουρκική κυβέρνηση υποστήριζε ολοένα και πιο σπάνια τη θέση ότι υπεύθυνοι για τα επεισόδια ήταν κομμουνιστές. Έτσι στα τέλη Δεκεμβρίου 1955 αφέθηκαν ελεύθεροι κι οι ύποπτοι «κομμουνιστές» μαζί με τους άλλους κρατούμενους χωρίς περαιτέρω αιτιολόγηση ή εξήγηση.

Η βόμβα, όπως εξακριβώθηκε από τις έρευνες που διεξήγαγαν οι ελληνικές αρχές και όπως απεδείχθη αργότερα στη δίκη των πρωταιτίων των γεγονότων το 1961 στη νήσο Yassιada, μεταφέρθηκε από την Τουρκία από Τούρκο πράκτορα (Έλληνα υπήκοο από την Κομοτηνή) και τοποθετήθηκε από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου.

Όλο αυτό το ζωντανό θέατρο που έπαιξε, όπως το συνηθίζει άλλωστε, το τουρκικό κράτος, έγινε αφορμή έμπνευσης για  το Κρεμάστε τους σαν τα τσαμπιά, του Αζίζ Νεσίν, που αποτυπώνει το χρονικό των γεγονότων που σημάδεψαν μια μεγάλη τραγική στιγμή για όλη την ανθρωπότητα. «Να κρεμαστούν σαν τα τσαμπιά!» ήταν τότε η διαταγή στην προσπάθεια να θεωρηθεί η Αριστερά υπεύθυνη για άλλη μια αποτυχημένη παρέμβαση που έκανε το βαθύ κράτος.

Στις ξεθωριασμένες αναμνήσεις, στο τέλος του βιβλίου του, ο Νεσίν λέει «Από τις σύντομες παρεμβάσεις πολιτικών διαφόρων κομμάτων που μεταφέραμε, γίνεται αντιληπτό ότι δεν τους καιγόταν καρφί. Δεν θα αισθάνονταν καμιά ενόχληση στις συνειδήσεις(!) τους, αν μας απαγχόνιζαν με εντολή του στρατηγού Ακνόζ και τη σχετική βούληση της κυβέρνησης. (…) Εγώ μετράω αυτά που κερδίζω κι αυτά που χάνω. Τα Σεπτεμβριανά μού έδωσαν πολλά. Διηγήματα για μερικά βιβλία και μια πολύ πλούσια συλλογή ανθρώπων με πολύχρωμες αναμνήσεις (…) Αρκεί πια τόση πολυχρωμία της ζωής, τόσος πλούτος. Φτάνει πια. Όχι δεν φτάνει. Μετά τα Σεπτεμβριανά έζησα τέτοια γεγονότα, που και τα πολύχρωμα Σεπτεμβριανά έμειναν δίπλα ξέθωρα, σβησμένα και χλιαρά» (12/08/1986).

«Ας μην ξεχνούν οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, που μετανάστευσαν στην Ελλάδα, ότι από την τραγωδία των Σεπτεμβριανών δεν ζημιώθηκαν μόνο εκείνοι, αλλά στον ίδιο βαθμό ή περισσότερο κι εμείς. Άλλωστε αυτό φαίνεται μέσα στο βιβλίο μου. Ό,τι κάναμε στη ζωή, το κάναμε για την αγάπη, τη φιλία και την ειρήνη. (6/08/1987)».

Με λίγα λόγια, από ό, τι φαίνεται τα Σεπτεμβριανά έγιναν, γιατί το τουρκικό κράτος για να προωθήσει τις διεκδικήσεις του στην Κύπρο, τοποθέτησε μια βόμβα στο δικό του προξενείο στη Θεσσαλονίκη, προκαλώντας θανάτους και ανεπανόρθωτες ζημιές στους δικούς του πολίτες -ελληνικής καταγωγής- και φυλακίζοντας τους δικούς του αριστερούς πολίτες… Πόσο λογικό ακούγεται αυτό;

Δυστυχώς κανένας από τους 67 Σεπτέμβρηδες που πέρασαν, δεν κατάφερε να σβήσει τη ντροπή αυτών των γεγονότων κι η ανθρωπότητα εμφανίζει όλο και πιο «πολύχρωμα» γεγονότα. Κι όντως όπως είπε ο Νεσίν «Από την τραγωδία των Σεπτεμβριανών δεν ζημιώθηκαν μόνο οι εκείνοι, αλλά στον ίδιο βαθμό ή περισσότερο κι εμείς», η Πόλη έχασε την πολυπολιτισμικότητα και το Π κεφαλαίο της, μεταμορφώνοντάς την σε μια απλή πόλη.

 Ίσως κάποια στιγμή θα αντιληφθούμε οι περισσότεροι ότι τα συμφέροντα και η απανθρωπιά πάντα κρύβονται πίσω από τα έθνη και τις θρησκείες, και τότε θα έχουμε μόνο τα αληθινά χρώματα ενός ουράνιου τόξου αλληλεγγύης. Και τότε ίσως τα σχολικά βιβλία ιστορίας θα γράφουν την αλήθεια.

Πηγές:

Γκιουβέν Ντιλέκ., Εθνικισμός, κοινωνικές μεταβολές και μειονότητες, Τα επεισόδια εναντίον των μη μουσουλμάνων της Τουρκίας (6/7 Σεπτεμβρίου 1955), μετάφραση: Αυγερινού Σ., Αθήνα: Εστία, 2007.

Νεσίν Αζίζ, Κρεμάστε τους σαν τα τσαμπιά, μετάφραση: Άρης Αμπατζής, Σωκράτης Τραγότσης, Αθήνα: Καστανιώτη, 1997.

*Το άρθρο είναι προδημοσίευση από το 9ο φύλλο της εφημερίδας «Η ΚΟΚΚΙΝΗ» που θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα