Γράφει ο Χρήστος Κεφαλής*

Σε παλιότερο άρθρο μας είχαμε συζητήσει την κακοποίηση των αναλύσεων των κλασικών για το ναζισμό από τον Βασίλη Λιόση, στο βιβλίο του «Ναζισμός. Τα αίτια γέννησης και γιγάντωσής του» (Αθήνα 2020, εκδ. ΚΨΜ). Είχαμε δει πώς ο Λιόσης διαστρέφει, παρανοεί και συκοφαντεί συστηματικά κάθε σοβαρή πρότερη επεξεργασία των Τρότσκι, Γκράμσι, Ζινόβιεφ και άλλων μαρξιστών, ώστε παραμερίζοντάς τις να βάλει τον εαυτό του στο κέντρο¹. Και σε ένα άλλο κείμενο κριτικάραμε συνοπτικά τις πολιτικές θέσεις του Λιόση, ο οποίος στηρίζει σήμερα τη Ρωσία στον πόλεμο στην Ουκρανία, ως «αμυνόμενη» και «μη ιμπεριαλιστική δύναμη», προσθέτοντας έτσι στις θεωρητικές του ανοησίες την πολιτική ανοησία και μετατρέποντάς τις σε ανοησία στο τετράγωνο².

Οι κακοποιήσεις και παρανοήσεις του Λιόση δεν περιορίζονται, όμως, στις αναλύσεις των κλασικών. Ο Λιόσης στο περί ναζισμού βιβλίο του κακοποιεί τα πιο στοιχειώδη ιστορικά γεγονότα, όρους και ονόματα διανοητών, νοήματα, πηγές, κοκ, σε βαθμό που δύσκολα θα συναντήσει κανείς κάτι παρόμοιο στη διεθνή φιλολογία. Και φυσικά, όταν αναλαμβάνει να μας μεταδώσει τα δικά του φώτα, αφού έχει πρώτα κάψει όλα τα άλλα, κακοποιεί και τα θεωρητικά ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται, από τους προδρόμους του ναζισμού και την ερμηνεία του Ολοκαυτώματος ως το θέμα του ολοκληρωτισμού.

Το αποτέλεσμα είναι μια εκπληκτική, ανεπανάληπτη χασμωδία, που δύσκολα μπορεί να αποδοθεί με λόγια. Ίσως ο πιο κατάλληλος τρόπος να την αποδώσουμε είναι μέσα από ένα ερώτημα που είχε θέσει ο Πάνος Μουζουράκης σε έναν διαγωνιζόμενο στο περσινό «The Voice of Greece». Ο διαγωνιζόμενος είχε πει ένα τραγούδι του Φρανκ Σινάτρα, όχι άσχημα, ενώ στην κουβέντα με τους κριτές μετά αποκάλυψε ότι περιοδεύει με μια μπάντα σε διάφορες πόλεις της Ηπείρου, Γιάννενα, Άρτα, κοκ. Οπότε ο πάντα ετοιμόλογος Μουζουράκης είχε σχολιάσει: «Α, Φρανκ Σινάτρα ή Φρανκ στην Άρτα;»

Πραγματικά, μπορούμε χωρίς υπερβολή να πούμε ότι ο Λιόσης είναι ένας κατά φαντασία Φρανκ Σινάτρα του μαρξισμού. Ο ίδιος περνά, βέβαια, τον εαυτό του για τον κορυφαίο μαρξιστή αοιδό, που όλοι πρέπει να υποκλίνονται μπροστά του. Στην πράξη όμως δεν είναι παρά ένας Φρανκ στην Άρτα, ένας εκτός τόπου και χρόνου τύπος που φαλτσάρει εκκωφαντικά σε κάθε στροφή και νότα, ταλαιπωρώντας τα δύστυχα αυτιά μας. Διαρκώς έχεις την αίσθηση ότι ξεκινά να σε απογειώσει με το «Fly me to the moon» και καταλήγει να λέει το «Something stupid», επαναλαμβάνοντας μονότονα αυτές τις δυο λέξεις, επειδή δεν ξέρει τις άλλες.

Φυσικά, ο Λιόσης δεν είναι διόλου ο μόνος τέτοιος Φρανκ στην Άρτα των ημερών μας. Πολλοί άλλοι διαπρέπουν στο ίδιο σπορ σε διάφορους χώρους της κομμουνιστικής αριστεράς, με πρώτη και καλύτερη τη νεοσταλινική ηγεσία του ΚΚΕ. Η αλήθεια όμως είναι ότι οι υπόλοιποι έχουν κάποια τεχνική, καλύτερη ή χειρότερη. Στην περίπτωση του Λιόση, αντίθετα, η παραφωνία είναι γυμνή και σπάει κόκαλα.

Στο παρόν κείμενο θα ρίξουμε μια ματιά στα φάλτσα του Φρανκ μας μόνο όσον αφορά την παράθεσή του των γεγονότων, ημερομηνιών, ονομάτων, νοημάτων σε μεταφράσεις, κοκ. Τα άλλα επιτεύγματά του στα ζητήματα των προδρόμων του ναζισμού, του ολοκληρωτισμού, κοκ, θα μας απασχολήσουν σε επόμενη περίσταση.

Η κακοποίηση των ιστορικών γεγονότων

Τα λάθη του Λιόση είναι πολυάριθμα και κραυγαλέα, αφορώντας πασίγνωστα, στοιχειώδη πράγματα που εύκολα θα μπορούσε να τα βρει κανείς στο Διαδίκτυο ή στη σχετική βιβλιογραφία. Ιδού πρώτα ενδεικτικά μερικά αναφορικά με τα ιστορικά γεγονότα.

Στη σελ. 35 του βιβλίου του ο Φρανκ μας μάς λέει ότι «η Γαλλία… υποχρεωνόταν έπειτα από τον πόλεμο του 1890 να καταβάλει αποζημίωση στη Γερμανία 200 εκ. λιρών». Δυστυχώς, όμως, ο Γαλλοπρωσικός Πόλεμος έλαβε χώρα το 1870.

Στην ίδια σελίδα αναφέρεται στην «Τριπλή Συμμαχία στην οποία συμμετείχαν η Γερμανία, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Βουλγαρία και η Αυστροουγγαρία». Η Τριπλή Συμμαχία όμως ήταν ανάμεσα σε Γερμανία, Ιταλία και Αυστροουγγαρία. Αυτό που αναφέρει ο Φράνκι μας, όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς, έστω και μόνο απαριθμώντας τις χώρες, είναι η Τετραπλή Συμμαχία, η οποία σχηματίστηκε αργότερα.

Στην ίδια σελίδα διαβάζουμε επίσης ότι οι νεκροί του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν 15 εκατ. στα πεδία των μαχών και 45 εκατ. άμαχοι. Στη σελ. 295 όμως αναφέρεται ότι οι άμαχοι νεκροί στον Α΄ Παγκόσμιο ήταν μόνο το 5% των συνόλου των νεκρών, ενώ με βάση το προηγούμενο στοιχείο θα έπρεπε να είναι 75%.

Στη σελ. 38 διαβάζουμε ότι «τον Ιανουάριο του 1919 ιδρύεται η 3η Κομμουνιστική Διεθνής» (αλλά η 3η Διεθνής ιδρύθηκε το Μάρτη του 1919). Στη σελ. 67 διαβάζουμε πάλι ότι «τον Ιανουάριο του 1920… έλαβε χώρα… το πραξικόπημα του Καπ» (αλλά το πραξικόπημα αυτό έλαβε χώρα το Μάρτη του 1920).

Στη σελ. 87 αναφέρεται ότι η κυβέρνηση Μίλερ στη Γερμανία παραιτήθηκε στις 27/3/29 και η κυβέρνηση Μπρίνινγκ σχηματίστηκε στις 30/3/29, αντί του σωστού 1930. Στη σελ. 261 πάλι αναφέρεται ότι η προσάρτηση της Αυστρίας στη ναζιστική Γερμανία έγινε στις 12/3/1939 (αντί του σωστού 1938).

Αυτά βέβαια είναι πταίσματα μπροστά σε μερικά άλλα που ακολουθούν. Στη σελ. 230 ο Φρανκ μας βεβαιώνει ότι «Το 1932 ο Χίτλερ διορίστηκε στη θέση του καγκελαρίου το 1932 [sic!]». Όμως ο Χίτλερ έγινε καγκελάριος στις 30 Ιανουαρίου 1933.

Στη σελ. 204 διαβάζουμε ότι «Στο διάγγελμά του ο Χίτλερ κατά την επίθεση ενάντια στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1943 περιέγραφε μια κατάσταση βάσει της οποίας οι “Εβραιομπολσεβίκοι προσπαθούσαν να καταστρέψουν τη Γερμανία…”». Είναι όμως γνωστό τοις πάσι ότι η ναζιστική Γερμανία επιτέθηκε στην ΕΣΣΔ τον Ιούνιο του 1941 (και όχι του 1943). Το δε διάγγελμα του Χίτλερ με τις αναφερόμενες αιτιάσεις, έγινε στις 22 Ιούνη 1941³, δεν υπάρχει κανένα ανάλογο διάγγελμά του στα 1943.

Στη σελ. 277 πληροφορούμαστε ότι στα 1941-44 μεταφέρθηκαν από την Ελλάδα στη ναζιστική Γερμανία 25.400 τόνοι χρωμίου και ειδικά το 1942, τη χρονιά με τη μεγαλύτερη εξαγωγή, μεταφέρθηκαν 134 τόνοι (που σημαίνει ότι με αυτό το ρυθμό οι 25.400 τόνοι θα μεταφέρονταν όχι σε 4 αλλά σε 200 χρόνια).

Στη σελ. 280 αναφέρεται ότι οι κατοχικές δαπάνες που ανέλαβε η Ελλάδα καθορίστηκαν από τους ναζί το καλοκαίρι του 1941 σε 1,5 εκατομμύρια δραχμές το μήνα. Είναι βέβαια αδύνατο να είχε οριστεί ένα τέτοιο αστείο ποσό· σε άρθρα στο Διαδίκτυο αναφέρεται ότι από την αρχή οι μηνιαίες κατοχικές δαπάνες ήταν περί τα 3 δις δραχμές⁴.

Στη σελ. 306 διαβάζουμε για τη «νύχτα των μεγάλων κρυστάλλων». Μέχρι τώρα ξέραμε τη «νύχτα των μεγάλων μαχαιριών» (την εκκαθάριση των «αιρετικών» ναζί από τον Χίτλερ στις 30 Ιούνη 1934) και τη «νύχτα των κρυστάλλων» (τα αντισημιτικά πογκρόμ των ναζί στις 9-10 Νοέμβρη 1938), αλλά να που μας προέκυψε και μια «νύχτα των μεγάλων κρυστάλλων».

Στη σελ. 311 διαβάζουμε ότι «προς τα τέλη Νοεμβρίου η Συνδιάσκεψη του Βάνζεε… συγκεκριμενοποίησε τη μαζική εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού», όμως η Συνδιάσκεψη του Βάνζεε έλαβε χώρα στις 20 Ιανουαρίου 1942.

Μερικές φορές, βέβαια, τα φάλτσα προκαλούν μια κωμική αίσθηση. Για παράδειγμα στη σελ. 66 η έκδοση του Hot Doc History για τη Βαϊμάρη παρατίθεται ως βιβλίο του 1918, αντί προφανώς του 2018, κοκ…

Η κακοποίηση ονομάτων, όρων και ονομασιών

«Τhe best is yet to come», μας υπόσχεται ένα άλλο τραγούδι του πραγματικού Φρανκ Σινάτρα. Και πραγματικά, με τον δικό μας Φρανκ το καλύτερο ακολουθεί, στον τρόπο που παραθέτει τα ονόματα πασίγνωστων στοχαστών, ακόμη και μαρξιστών, πολιτικών, κοινωνικών παραγόντων, κ.ά.. Εδώ πρέπει να ψάξει κανείς με το λυχνάρι για να βρει κάποια που να παρατίθενται σωστά, στην ξενική και στην ελληνική τους γραφή.

Στη σελ. 104 o επιφανής Ούγγρος μαρξιστής Γκέοργκ Λούκατς αναφέρεται ως «Lukatcs» (αντί Lukacs). Στη σελ. 386 o επιφανής Ιταλός μαρξιστής Γκράμσι αναφέρεται ως «Gramsi» (αντί Gramsci).

Στις σελ. 31 και 466 ο γνωστός Αυστριακός οικονομολόγος, θεωρητικός της Β΄ Διεθνούς, Ρούντολφ Χίλφερντινγκ αναφέρεται ως «Hilferding H.» (αντί R., από το Ρούντολφ) ενώ στη σελ. 50 ο επίσης πασίγνωστος αστός οικονομολόγος Κέινς ως «Keyns» (αντί Keynes). Στη σελ. 43 ο Πολωνός δικτάτορας Πιλσούντσκι αναφέρεται ως Πιλσδούσκι, και βεβαιώνεται ότι η δικτατορία του διάρκεσε από το 1926 ως το 1939, ενώ ο Πιλσούδσκι πέθανε το 1935.

Στη σελ. 75 ο Friedrich Ebert, ο σοσιαλδημοκράτης ηγέτης που ευθύνεται για τη δολοφονία των Λίμπκνεχτ και Λούξεμπουργκ, αναφέρεται ως Hembert. Στη σελ. 86 πάλι ο συνεταίρος του σοσιαλδημοκράτης Σάιντεμαν αναφέρεται ως Scheiddemann, με ένα d επιπλέον, ο δε Cuno, ένας Γερμανός επιχειρηματίας, καγκελάριος στα 1922-23, ως Cunno, με ένα n επιπλέον. Τέλος, ο προσκείμενος στη σοσιαλδημοκρατία Γερμανός δημοσιολόγος του Μεσοπολέμου Φριτς Σοτχέφερ (Fritz Schotthöfer) αναφέρεται ως Φτιτς Σοτχόφερ (Ftitsch Sothofer), ενώ στην ίδια σελίδα ο Τζένγκις Χαν αναφέρεται ως Τζέκινς Χαν (σελ. 393).

Στο κεφάλαιο όπου εξετάζονται οι ιδεολογικοί πρόδρομοι του φασισμού/ναζισμού είναι ζήτημα αν αναφέρονται 2-3 ονόματα σωστά.

Στη σελ. 99 διαβάζουμε για τον Friedrich Nitse (αντί Nietzsche, προφανώς τον συγχέει με τη θεία μας τη Nitsa), τον Γουόλτερ Νταρέ (αντί Βάλτερ) και τον Γκόντφριντ Χέρντερ (αντί Γκότφριντ).

Στη σελ. 110 ο Ludwig Gumplowicz, ένας φυλετιστής κοινωνικός δαρβινιστής, αναφέρεται ως Goublovits.

Στη σελ. 111 ο Wilhelm Schallmayer, ένας από τους Γερμανούς εισηγητές της ευγονικής, αναφέρεται ως Selmager. Στην ίδια σελίδα, ο Alfred Ploetz, ένας άλλος οπαδός της ευγονικής, αναφέρεται ως Alferd Plats.

Στη σελ. 114 ο Gobineau, ένας από τους πρώτους ρατσιστές θεωρητικούς, αναφέρεται ως Gabineu. Στην ίδια σελίδα αναφέρεται ως χρονολογία έκδοσης του βιβλίου του Τσάμπερλεν «Τα θεμέλια του 19ου αιώνα», ενός ευαγγελίου των ρατσιστών, το 1889, ενώ κυκλοφόρησε στα 1899. Στην προηγούμενη σελίδα 113 αναφέρεται ακόμη ότι ο Γκομπινό πίστευε πως «η ανισότητα των φύλων κατοχυρώνεται από τη Βίβλο» (εννοείται προφανώς «η ανισότητα των φυλών»· o Γκομπινό ήταν ένας γνωστός ρατσιστής). Και στη σελ. 115 η αγγλική γραφή του «Ερνστ Χέκελ» παρατίθεται ως Ernst Heinrich (παρατίθεται δηλαδή το άλλο μικρό όνομα του Χέκελ και παραλείπεται το επώνυμο Haeckel).

Στη σελ. 122 ο Γερμανός αντισημίτης Theodor Fritsch αναφέρεται ως Gritz ενώ ο Έκαρτ, ένας ναζί δημοσιολόγος, ποιητής και συνεργάτης του Χίτλερ, αναφέρεται ως Έκχαρτ.

Στη σελ. 123 αναφέρεται ως χρονολογία έκδοσης του βιβλίου «Ο θρίαμβος του εβραϊσμού…» του αντισημίτη Βίλχελμ Μαρ το 1837, ενώ εκδόθηκε το 1879.

Στη σελ. 130, σε ένα πίνακα όπου παρατίθενται οι ιδεολογικοί πρόδρομοι των ναζί, διαβάζουμε τα ονόματα Γκουίνο (αντί Γκουίντο) φον Λιστ, Γκόντφιρντ (αντί Γκότφριντ) Χέρντερ, Βιλφέρντο (αντί Βιλφρέντο) Παρέτο, Βίλχελμ Σαμάγερ (αντί Σαλμάγιερ) και Άλφερν (αντί Άλφρεντ) Πλαιτς.

Ακόμη και ηγετικά στελέχη των ναζί αναφέρονται λαθεμένα, π.χ. Γκέριγκ (σελ. 175, αντί Γκέρινγκ), Χάντριχ (σελ. 331, αντί Χάιντριχ). Ο θεωρητικός των ναζί Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ αναφέρεται ως Άλφερντ (σελ. 154) και Ρόζενπεργκ (σελ. 157), στη δε σελ. 156 ο όρος του Ρόζενμπεργκ «rassenlos» (ο χωρίς ράτσα) μεταφέρεται ως «raseselos».

Παρόμοια λάθη αφθονούν και για άλλες μορφές. Στη σελ. 237, π.χ., γίνεται αναφορά στον «διοικητή του Άουσβιτς Rudolf Hess». Το όνομα του διοικητή όμως ήταν Rudolf Höss, ο Rudolf Hess, ο υπαρχηγός του Χίτλερ, ήταν άλλη περίπτωση. Στη σελ. 357 διαβάζουμε για την «υπέργηρη πλέον γραμματέα του Γκέμπελς» η οποία όμως απεβίωσε το 2017 και η οποία αναφέρεται επιπλέον από τον Λιόση (σελ. 327) ως Μπρούχιλντε (αντί Μπρουνχίλντε) Πόμζελ.

Οι πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες της Βαϊμάρης, που συνέβαλαν στην άνοδο των ναζί, δεν έχουν καλύτερη τύχη.

Στη σελ. 59 ο μεγαλοβιομήχανος Κρουπ αναφέρεται ως Κρουπς (το ίδιο γίνεται και στην 184), ενώ ο Χούγκενμπεργκ, επικεφαλής του Γερμανικού Εθνικού Λαϊκού Κόμματος αναφέρεται ως Χούγκενπεργκ (στη σελ. 230 αναφέρεται και ως Χούγκεμπεργκ). Στην ίδια σελίδα 59 ο Τέομπαλντ Μπέτμαν, Γερμανός καγκελάριος στα 1914, αναφέρεται ως Θέομπλοντ και ο φον Μπερνάρντι, Γερμανός ιστορικός των αρχών του 20ού αιώνα, ως Βον Μπερναρντί. Στην προηγούμενη, ο φιλελεύθερος Γερμανός πολιτικός Friedrich Naumann αναφέρεται ως Noyman. Στη σελ. 69 ο Στρέσεμαν αναφέρεται ως αρχηγός του Γερμανικού Εθνικού Λαϊκού Κόμματος ενώ ήταν αρχηγός του Γερμανικού Λαϊκού Κόμματος.

Στη σελ. 80 ο Γερμανός μεγαλοβιομήχανος Thyssen αναφέρεται ως Tyssen. Στις σελ. 80 και 229 διαβάζουμε για τον «μεγαλοβιομήχανο Ρουρ Έμιλ Κίρντορφ», ενώ πρόκειται για τον Έμιλ Κίρντορφ, του οποίου η επιχείρηση είχε έδρα στο Ρουρ. Στη σελ. 62 διαβάζουμε για τον Σίμενς (αντί Ζίμενς), στη σελ. 88 ο στρατηγός Σλάιχερ, ο τελευταίος καγκελάριος πριν τον Χίτλερ, αναφέρεται ως Σλέιχερ. Ακόμη και ο Μπίσμαρκ αναφέρεται στη σελ. 126 ως Bismark (αντί Bismarck), η δε δυναστεία των Hohenzollern ως Hoenzollern (σελ. 125).

Τέλος, αρκετά ονόματα σύγχρονων πολιτικών, δημοσιολόγων, κομμάτων, κοκ, παρατίθενται λαθεμένα. Στη σελ. 235 ο Henri Lefebvre αναφέρεται ως Lefevre. Στη σελ. 239 ο ιστορικός Στάνλεϊ Πέιν (Stanley Payne) αναφέρεται ως Στάνλεϊ Πεν (Stanley Penn). Στη σελ. 391 ο ιστορικός Gerd Tellenbach αναφέρεται ως Teilenbach και ο Axel Kuhn ως Kuhnl (ο Λιόσης τον συγχέει προφανώς με τον Reinhard Kühnl, από βιβλίο του οποίου παραθέτει). Στη σελ. 420 διαβάζουμε για το ιταλικό νεοφασιστικό κόμμα Movimante (αντί Movimento) Sociale Italiano. Στη σελ. 419 ο Μπερλουσκόνι αναφέρεται ως Berlusconni, με δυο n αντί για ένα. Στη σελ. 424 ο ηγέτης των Αυστριακών νεοφασιστών Jörg Haider αναφέρεται ως Goerg Heider και ο διάδοχός του Heinz Christian Strache ως Hans Cristian Strache. Στη σελ. 450 ο αρνητής του Ολοκαυτώματος Ντέιβιντ Ίρβινγκ αναφέρεται ως Ίρβιν. Στη σελ. 453 ο Walter Hallstein, ένας παράγοντας της ΕΟΚ με φιλοναζιστικό παρελθόν, αναφέρεται ως Hellstein, ενώ στις σελ. 396 και 469 ο γνωστός αντικομμουνιστής ιδεολόγος Άρθουρ Κέσλερ αναφέρεται ως Κέστλερ.

Πολυάριθμοι γνωστοί όροι και ονομασίες δίνονται επίσης λαθεμένα. Στις σελ. 120, 280, κ.ά. η ναζιστική αεροπορία αναφέρεται ως Λουτβάφε (αντί Λουφτβάφε). Στη σελ. 178 το ναζιστικό στρατόπεδο εξόντωσης του Φλόσενμπεργκ αναφέρεται ως Φλόνσεμπυργκ, ενώ το Μαουτχάουζεν ως Ματχάουζεν. Στη σελ. 322 γίνεται αναφορά στο Σαξχενάουζεν (αντί Ζάξενχαουζεν) και στη σελ. 340 το γκέτο του Τερεζίενσταντ αναφέρεται ως Τρέζιενσταντ. Στη σελ. 390 γίνεται αναφορά στην «πρώην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (έτσι ονομαζόταν η Δυτική Γερμανία ενόσω υπήρχε και η Ανατολική ως ξεχωριστό σοσιαλιστικό κράτος)». Και σήμερα όμως η Γερμανία εξακολουθεί να ονομάζεται «Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας», η επίσημη ονομασία της δεν έχει αλλάξει.

Στη σελ. 60 βρίσκουμε τον όρο Groistaat αντί για Großstaat (ενιαίο ή μεγάλο κράτος). Στη σελ. 204 η γερμανική λέξη Sklave (δούλος) αναφέρεται ως Skalve. Στη σελ. 253 η ναζιστική εφημερίδα Arbeitertum αναφέρεται ως Ardeitertum (με d αντί b). Στη σελ. 279 τα αρχικά ενός νομίσματος που είχαν εκδώσει οι ναζί δίνονται ως RKKS (σωστά) και αμέσως πιο κάτω ως RKSS. Στη σελ. 351 γίνεται λόγος για Candit (αντί Candid) Camera. Στη σελ. 369 το ναρκωτικό σκεύασμα Pervitin που έδιναν οι ναζί στους στρατιώτες τους αναφέρεται και ως Previtin, ενώ στη σελ. 371 οι μεθαμφεταμίνες αναφέρονται και ως μεθαμφατεμίνες.

Νοηματικά κενά, μεταφραστικά λάθη και ανακρίβειες

Strangers in the glance, exchanging nights…, θα μπορούσε να είναι ο τίτλος αυτού του μέρους. Θα ρίξουμε μια ματιά στις νοηματικές ανακρίβειες –ασάφειες, κακές και αδόκιμες διατυπώσεις, κοκ– στις οποίες πέφτει διαρκώς ο Λιόσης. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο Φρανκ μας παραλείπει ολόκληρες λέξεις ή φράσεις από το τραγούδι, λέει τους στίχους ανάποδα, ανακατεύει τον ένα με τον άλλο, κοκ, σε βαθμό που να δηλώνει ενίοτε το αντίθετο αυτού που θέλει να πει.

Στη σελ. 219 μαθαίνουμε ότι «από το 1882 ως το 1936, δηλαδή σε ένα διάστημα 57 ετών» (προφανώς εννοεί 54 ετών). Στη σελ. 275 διαβάζουμε ότι «στην Τσεχία ως τα μέσα του 1941 ανέβηκαν κατά 100%» (ο συγγραφέας ξεχνά να πει «οι τιμές»). Στην ίδια σελίδα αναφέρεται ότι «η αύξηση σε είδη πρώτης ανάγκης το 1940 αυξήθηκε» (αντί «οι τιμές αυξήθηκαν» ή «η αύξηση ανήλθε») και λίγο πιο κάτω ότι «η γη εκατομμυρίων εργατών δημεύτηκε» (προφανώς εννοεί αγροτών). Strangers in the strangers, exching glοnces – κάπως έτσι πάει εδώ το άσμα.

Ύστερα, στη σελ. 236 πληροφορούμαστε ότι «Από το 1933 ως το 1925 ο αριθμός που απασχολούσαν πάνω από 50 εργαζόμενους διπλασιάστηκε». Εδώ ο Φρανκ μας ξεχνά να πει «των επιχειρήσεων» και διατρέχει το χρόνο προς τα πίσω, από το 1933 στο 1925, αντί προς τα μπρος, όπως συνηθίζεται. Αυτό είναι σαν να τραγουδά ανάποδα, Night the in strangers, Glances exchanging…

Στη σελ. 237 πάλι μαθαίνουμε για «την περίοδο της ναζιστικής περιόδου». Και στη σελ. 129 διαβάζουμε ότι «ευθύνες γι’ αυτό το έδαφος» (το εύφορο έδαφος για το ναζισμό στη Γερμανία) «είχαν… οι εγκληματικές ευθύνες της σοσιαλδημοκρατίας». Οι ευθύνες είχαν ευθύνες, λοιπόν, και η ναζιστική περίοδος ήταν περίοδος. Αυτό πια είναι κάτι σαν Strangers in the night, in the night, in the night… – αυτό που λέμε, κόλλησε η βελόνα.

Στη σελ. 450 λέει για τον ιστορικό αναθεωρητισμό (τους φιλοναζί ψευδο-ιστορικούς που αρνούνται το Ολοκαύτωμα) ότι «η αναθεώρηση της ιστορίας απαντά στο ότι δεν υπήρξε Ολοκαύτωμα» (αντί του «υποστηρίζει ότι δεν υπήρξε»). Στη σελ. 434 διαβάζουμε ότι «Ξεχωριστή θέση στην καλλιέργεια φασιστικών απόψεων αποτέλεσε ο Πάγκαλος» (αντί «είχε»). Στη σελ. 60 διαβάζουμε πως ο Φουκώ με την άποψή του για το ζωτικό χώρο ως μια έκφραση της σεξουαλικότητας κάνει «αναγωγή της φύσης στην κοινωνία», ενώ προφανώς συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, ανάγει τα κοινωνικά φαινόμενα στη φύση και τη βιολογία.

Στη σελ. 372, αναφερόμενος στον αντιδραστικό ιστορικό Γκετζ Άλι, ο Λιόσης λέει ότι «ο Άλυ κάνει μια σύγκριση, όσον αφορά την επιτήρηση του γερμανικού λαού, ανάμεσα στη ναζιστική Γερμανία και την Ανατολική Γερμανία, καταλήγοντας πως στην πρώτη περίπτωση η επιτήρηση ήταν πιο εκτεταμένη από ό,τι στη δεύτερη περίπτωση». Το παρατιθέμενο επιχείρημα του Άλι όμως δείχνει ότι υποστηρίζει το αντίθετο, ότι το 95% στη ναζιστική Γερμανία δεν αισθανόταν να καταπιέζεται, σε αντίθεση με τους πολίτες της ΓΛΔ.

Οι μεταφράσεις ξένων πηγών από τον Λιόση είναι επιεικώς απαράδεκτες. Για παράδειγμα, σε εκτενές παράθεμά του από άρθρο του Γκέμπελς (σελ. 208) διαβάζουμε: «Αν η ταραχή του εχθρού μάς εξαπατήσει να παραδοθούμε» (μεταφράζει το agitation ως ταραχή, ο Γκέμπελς όμως αναφέρεται στην προπαγάνδα του εχθρού). Επίσης το «The results… would affect us only» αποδίδεται ως «Τα αποτελέσματα… θα μας προσέβαλλαν μόνο» αντί «Τα αποτελέσματα… θα επηρέαζαν εμάς μόνο». Ακόμη (σελ. 207) το «slowing his advance» αποδίδεται ως «δείχνοντας το πλεονέκτημά του» αντί «επιβραδύνοντας την προέλασή του»⁵.

Ο Γκέμπελς λέει εδώ ότι η αντίσταση των ναζί επιβράδυνε την προέλαση του εχθρού. Ο Λιόσης όμως διαβάζει το slowing ως showing, δείχνοντας, και το advance ως advantage, πλεονέκτημα. Αυτό είναι σαν να μεταφράζεις το Strangers in the night ως «Δασοφύλακες στον ιππότη», μπερδεύοντας το strangers με το rangers και το night με το knight…

Σε άλλο παράθεμα από ομιλία του Γκέμπελς για την προπαγάνδα, ο Λιόσης μεταφράζει το «means to an end» ως «μέσον προς το τέλος», ενώ ο Γκέμπελς λέει ότι η προπαγάνδα είναι μέσο για ένα σκοπό (σελ. 195). Ακόμη αποδίδει το «propaganda relates to the worldview and to the organization» ως «η προπαγάνδα σχετίζεται με την κοσμοθέαση και τον οργανισμό», αντί προφανώς «την οργάνωση». Στη φράση «[Propaganda] is not supposed to be lovely or theoretically correct», «Η προπαγάνδα δεν υποτίθεται να είναι ευχάριστη…», παραλείπει το «δεν», αποδίδοντας έτσι το αντίθετο νόημα, ότι «[Η προπαγάνδα] είναι προορισμένη να είναι ευχάριστη…» κοκ. Παρακάτω το «employers» μεταφράζεται ως «υπάλληλοι» αντί «εργοδότες» (σελ. 196), κ.λπ.⁶. Ή πάλι, σε ένα παράθεμα από κείμενο του Γκέμπελς για τους Εβραίους, μεταφράζει το «treatment» ως «θεραπευτική αγωγή» (σημείο 10, σελ. 308), ενώ ο Γκέμπελς μιλά εμφανώς για τη μεταχείριση των Εβραίων από τους ναζί⁷.

Παρόμοια, η μετάφραση του Προγράμματος του 1920 των ναζί (σελ. 143-145) και του «Νόμου για την προστασία της καθαρότητας του γερμανικού αίματος» (σελ. 177) περιέχει μπόλικες ανακρίβειες. Στην πρώτη ειδικά περίπτωση ο Λιόσης, ενώ παραπέμπει σε μια δόκιμη αγγλική μετάφραση στο avalon.com, έχει πάρει με κόπι-πέιστ το πρόγραμμα των ναζί από μια αδόκιμη ελληνική μετάφραση στο demopaideia.gr, με αποτέλεσμα η εκδοχή του βιβλίου του να μη συμφωνεί σχεδόν πουθενά με το κείμενο στο σάιτ στο οποίο παραπέμπει. Για παράδειγμα, παραθέτει το σημείο 1 του Προγράμματος ως «Απαιτούμε την ένωση ολόκληρης της Γερμανίας σε μια μείζονα Γερμανία», ενώ το Πρόγραμμα λέει «Απαιτούμε την ένωση όλων των Γερμανών σε μια μείζονα Γερμανία», κ.λπ.⁸

Όσο άθλια και αν ήταν τα ντοκουμέντα και οι ομιλίες των ναζί, αφού αποφάσισε να μεταφράσει κάποια από αυτά, ήταν μια στοιχειώδης υποχρέωση του Λιόση, απέναντι στους αναγνώστες και σε άλλους ερευνητές, να τα μεταφράσει με κάποια προσοχή.

Ακόμη και οι παραπομπές του Λιόση σε ελληνικές πηγές κάθε άλλο παρά ακριβείς είναι. Στη σελ. 250, αναφερόμενος στην επίδραση της επιδοματικής πολιτικής των ναζί στην εργατική τάξη, παραπέμπει στο βιβλίο του Σέρτζιο Μπολόνια, σελ. 85: «Μια άλλη παράμετρος αφορούσε στην επιδοματική πολιτική των ναζί… Όπως σημειώνει ο Μπολόνια, το πρόβλημα δεν ήταν τόσο η ανεργία, αλλά το σύστημα διαχείρισης που στόχευε συνειδητά στη συνείδηση των προλεταρίων».

Ο Μπολόνια στο σημείο που παραθέτει ο Λιόσης λέει ότι η επιδοματική πολιτική στόχευε στον κατακερματισμό (και όχι τη συνείδηση) των εργατών, πριμοδοτώντας κάποιες ομάδες και αποκλείοντας άλλες. Το κυριότερο όμως είναι ότι αναφέρεται στην επιδοματική πολιτική της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης στα 1929-33, όχι σε εκείνη των ναζί. Παραθέτει σχετικά στοιχεία και αναφέρει ότι αυτή η κατάσταση ευνοούσε πολιτικά τους ναζί και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας (KPD). Στο ναζιστικό σύστημα πρόνοιας ο Μπολόνια αναφέρεται στο επόμενο μέρος, εκτιμώντας ότι συνέχισε εκείνο της Βαϊμάρης, «ασκώντας τις ίδιες λειτουργίες επιτήρησης, καταγραφής και κατηγοριοποίησης που είχαν μπει σε κίνηση την προηγούμενη περίοδο» σε συνδυασμό με την κάθαρση των «ακοινωνικών στοιχείων», και σε αυτό έπρεπε να είχε παραπέμψει ο Λιόσης⁹.

Αλλά και τα στοιχεία του Λιόση συχνά εγείρουν αμφιβολίες. Στη σελ. 249, π.χ., θέτει το ερώτημα: «“Αδράνησαν”, και αν ναι γιατί, τα 1.000.000 μέλη του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος και τα 180.000 μέλη του κομμουνιστικού κόμματος το 1933;»

Σε σοβαρές μελέτες βρίσκουμε πολύ διαφορετικούς αριθμούς. Ο Τ. Μπίντγκουντ, π.χ., αναφέρει: «Στα τέλη του 1932 το SPD είχε 650.000 μέλη, η Reichsbanner, μια παραστρατιωτική οργάνωση εμπνευσμένη από το SPD, ένα εκατομμύριο μέλη και τα ανεξάρτητα συνδικάτα 5,8 εκατομμύρια μέλη. Το KPD ήταν μικρότερο με περίπου 360.000 μέλη… και την RGO (Revolutionary Trade Union Organisation) και τα Ερυθρά Συνδικάτα που είχαν περίπου 256.000 μέλη». Επίσης, ο Μπολόνια παραθέτει στοιχεία του ίδιου του ΚΚΓ, σύμφωνα με τα οποία στα τέλη του 1931 είχε 381.000 μέλη¹⁰.

Στις σελ. 92-93 ο Λιόσης δίνει έναν πίνακα για τη δύναμη των φασιστικών κομμάτων στην Ευρώπη κατά το Μεσοπόλεμο, όπου τα πιο πολλά στοιχεία επίσης είναι λαθεμένα.

Αναφορικά με το Βέλγιο αναφέρει ότι οι Ρεξιστές είχαν λάβει 11,5% το Μάη του 1936 και έπεσαν κατά 4% το 1939. Στην πραγματικότητα, το 1939 έπεσαν στο 4%.

Στη Ρουμανία, διαβάζουμε, «στα τέλη του 1937 τα μέλη της φασιστικής Λεγεώνας έφτασε τα 200.000 μέλη [sic!]. Στις εκλογές του 1937 το κόμμα ΤΡΤ (νομική [sic!, έπρεπε «νόμιμη»] κάλυψη της Λεγεώνας) έλαβε περίπου το 25% των ψήφων». Στην πραγματικότητα το ΤΡΤ έλαβε 15,8%, υπήρχε όμως και ένα άλλο φασιστικό (αντίπαλο) κόμμα στη χώρα, που έλαβε στις ίδιες εκλογές 9,3%, κι έτσι και τα δυο μαζί συγκέντρωναν περίπου 25%¹¹.

Στην Αυστρία, μαθαίνουμε παραπέρα, το 1933 «ο φασισμός κατέκτησε την εξουσία με την επωνυμία “Heimwehr-Fascchismus [sic!, έπρεπε με ένα c]”». Η φασιστικού τύπου δικτατορία που επέβαλε το 1933 στην Αυστρία ο Ντόλφους αναφέρεται γενικά ως «αυστροφασισμός»¹². Η εξουσία του βασίστηκε στο Μέτωπο της Πατρίδας, του οποίου η Heimwehr ήταν η παραστρατιωτική οργάνωση. Ο όρος του Λιόση, Heimwehr-Faschismus, δεν χρησιμοποιείται από άλλους ερευνητές.

Τέλος, στον ίδιο πίνακα, το φασιστικών προσανατολισμών πολωνικό κόμμα OWP αναφέρεται ως «Μεγάλο Στρατόπεδο της Πολωνίας», ενώ ο τίτλος του ήταν «Στρατόπεδο της Μεγάλης Πολωνίας».

Στο τέλος του βιβλίου ο Λιόσης καταθέτει μια «πολιτιστική αντιφασιστική πρόταση» με ταινίες, τραγούδια και λογοτεχνικά βιβλία αντιφασιστικού περιεχομένου, όπου η χρονολογία παραγωγής των ταινιών στο ένα τρίτο περίπου των περιπτώσεων παρατίθεται λαθεμένα. Για παράδειγμα η «Μαθήματα αμερικανικής ιστορίας» του Τόνι Κάγιε (τον οποίο αναφέρει ως Κέι) αναφέρεται ως ταινία του 1986 ενώ είναι του 1998. Η «Με τη λάμψη στα μάτια» του Πάνου Γλυκοφρύδη ως ταινία του 1988, ενώ είναι του 1966. «Το Μπλόκο» του Άδωνι Κύρου ως ταινία του 1990, ενώ είναι του 1964. Και για το ντοκιμαντέρ του Στέλιου Κούλογλου «Το ολοκαύτωμα της μνήμης» δίνεται χρονολογία παραγωγής το 1984 ενώ είναι του 2013 (σελ. 462-463, ο Λιόσης συγχέει μάλλον εδώ το ότι η εταιρεία του Κούλογλου που έκανε αυτή την παραγωγή λέγεται «1984 productions»).

Συντακτικά, ορθογραφικά, εκφραστικά και άλλα λάθη

Its witchcraft and I’ve got no defense for it… – λέει ένα άλλο άσμα του πραγματικού Φρανκ Σινάτρα.

Μαγική και αφοπλιστική για τις άμυνές μας είναι και η εικόνα του βιβλίου του Λιόση αναφορικά με τα συντακτικά, ορθογραφικά, εκφραστικά και άλλα λάθη που περιέχει. Πραγματικά, σε ένα πλήθος σημεία ο αναγνώστης μένει με την εντύπωση πως οι συνήθεις κανόνες του συντακτικού δεν ισχύουν και πως ο σωστός τρόπος να γράφουμε μια πρόταση είναι όταν ξεκινάμε με ενικό να την τελειώνουμε με πληθυντικό ή το αντίστροφο, ότι ένα επίθετο και το ουσιαστικό που το συνοδεύει δεν πρέπει ποτέ να είναι στην ίδια πτώση, ότι οι ξένες χώρες, τα ονοματεπώνυμα, κοκ, μπορεί να γράφονται με μικρό αντί για κεφαλαίο, ότι μπορεί να βάζουμε κεφαλαία στο μέσο των λέξεων, να παραλείπουμε κατά βούληση από προτάσεις ρήματα και ουσιαστικά, να κόβουμε παραγράφους στη μέση, κοκ.

Για να αρκεστούμε και εδώ σε λιγοστά παραδείγματα, στη σελ. 62 διαβάζουμε ότι «τις ανώτερες θέσεις… την στελέχωναν»· σελ. 118 ότι «η υγειονομική ζώνη… αποσκοπούσαν»· σελ. 125 «επί των πλείστον»· σελ. 128 «τον ισχυρισμό… την υιοθέτησαν»· σελ. 134 «τη στάσης του αφέντη»· σελ. 155 «της κατακρημνίσεων»· σελ. 167 για «παράγοντες που είναι απαραίτητη»· σελ. 223 ότι «η  ταύτισή του… είναι υπαρκτές»· σελ. 243 ότι «οι σχέσεις… δικαιώνει»· σελ 253 «τους Μετώπου Εργασίας»· σελ. 280 ότι «τα έξοδα… αποτέλεσε»· σελ. 303 «να φροντίσετε να απαλλάξατε»· σελ. 336 «η επιχείρησε απέτυχε»· σελ. 353 ότι «οι δάσκαλοι… συνέχιζε»· σελ. 356 «η κατάσταση που διαμόρφωση ο Μίλγκραμ»· σελ. 371 «τα ναρκωτικά… άμβλυνε»· σελ. 376 για «συμπεριφορές… που παρέπεμπε»· σελ. 398 «τις αστική παραδοσιακή σκέψη»· σελ. 411 «τις οικονομικές επιδιώξεως»· σελ. 443 «η έξαρση… αφορούν».

Παρόμοια στη σελ. 46 διαβάζουμε «της ανειδίκευτης εργασία»· σελ. 77 για «στρατόπεδα συγκέντρωση»· σελ. 93 «τα μέλη… έφτασε»· σελ. 120 «ρατσιστικοί νόμο»· σελ. 206 «το κοινό εγείρετε»· σελ. 270 «συνολικής επιφάνειες των δασών»· σελ. 273 για «αιχμάλωτους πολέμους»· σελ. 313 «με άλλο λόγια»· σελ. 344 «έχουν τον έλεγχοι»· σελ. 352 «του κακούς»· σελ. 353 «η εκδήλωση… ανάγονται»· σελ. 355 ότι «παίζει σημαίνον ρόλο»· σελ. 388 «πολύ ή λιγότερη δικτατορία» (αντί πολλή)· σελ. 389 «εξωτερικές ομοιότητας»· σελ. 449 για «δεξαμενές σκέψεις» και «ενισχυθούν το αυταρχικό νομικό πλαίσιο»· σελ. 121 «εναντίων των Εβραίων» (αντί εναντίον) και ωρισμένης· σελ. 404 «ο φασισμός είναι… παρόν» όπως και στη σελ. 451 «παρόν ήταν ο βουλευτής» [αντί παρών] κοκ

Στη σελ. 187 έχουμε μια «γερμανία» (με μικρό) ενώ το ίδιο γίνεται στη σελ. 97, όπου βρίσκουμε το όνομα lanz von liebenfels (με μικρά). Στη σελ. 231 βρίσκουμε τη λέξη «ξανΆγραφτεί», ενώ στη σελ. 438 το «ανΆγραφόταν». Σε πίνακα στη σελ. 268 μαθαίνουμε ότι κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι νεκροί της Κίνας στο πολεμικό μέτωπο ήταν 3.500.00 και της Γερμανίας 5.533.00 (και στα δυο τρώει ένα μηδενικό στο τέλος). Στη σελ. 25 διαβάζουμε για αστική κινηματική διδακτορία (αντί δικτατορία), ενώ στη σελ. 76 βρίσκουμε και ένα δικατοριών. Στη σελ. 65 διαβάζουμε για τη Νυρεβέργη, ενώ στη σελ. 418 βρίσκουμε και ένα Βούρπεταλ. Στη σελ. 451 γίνεται λόγος για «απενεχοποίηση» και στη σελ. 456  για μεταμεταφασιμό». Στη σελ. 315 διαβάζουμε «τα χρυσά δόντια που και τα πολύτιμα κοσμήματα» (προφανώς μετά το «που» έχει παραλειφθεί η λέξη «συγκέντρωναν»)· στη σελ. 316 ότι «ακουγόταν… ο αδύναμος χτυπημάτων στην πόρτα» (προφανώς «ο αδύναμος ήχος»)· στη σελ. 376 «Η ιδεολογική και πολιτική του ναζισμού» (προφανώς «πολιτική πρακτική»). Στη σελ. 266 γίνεται λόγος για «μια σελίδα που ανάλογή της ως τώρα ούτε θα γραφτεί ποτέ στο μέλλον» (προφανώς «ανάλογής της δεν έχει γραφτεί ως τώρα ούτε…», κοκ.

Μερικές φορές οι ασυνταξίες είναι κραυγαλέες. Στη σελ. 331 π.χ. αναφέρεται: «Στις 2 Ιουλίου ο Χάντριχ [sic!] σε σημείωμα που αφορούσαν τις ομάδες Einzatzgruppen… αναγράφονται τα εξής» (προφανώς έπρεπε να ειπωθεί «αφορούσε» και «έγραφε»). Στη σελ. 436 βρίσκουμε την πρόταση: «Στην περίοδο του Μεσοπολέμου η πάσης φύσεως ενίσχυση των μονοπωλίων του ναζιστικού κόμματος» (προφανώς εννοεί «ενίσχυση του ναζιστικού κόμματος από τα μονοπώλια»), κοκ.

Στη σελ. 427 βρίσκουμε και μια παράγραφο κομμένη στη μέση, η οποία καταλήγει, «από “τεταρτοαυγουστιανούς” με αρχηγό τον Μάκη Βορίδη και στα γη-» – και αμέσως ξεκινά η επόμενη, χωρίς να έχουμε μάθει τι γίνεται στα «γήπεδα» στα οποία θέλει να αναφερθεί ο συγγραφέας. Στη σελ. 437 παρατίθεται ένα μακρινάρι από κείμενο του Μπογιόπουλου στο διαδίκτυο σχετικά με την εξάρτηση των χρυσαυγιτών από το κεφάλαιο, όπου ο Λιόσης κάνει κόπι-πέιστ και τη φράση «Ιδού το λογύδριο με το οποίο ο “πατριώτης” χρυσαυγίτης [αναφέρεται στον Παναγιώταρο, Χ. Κ.] τάχθηκε υπέρ της τροπολογίας που ξεπουλούσε νησιά και βραχονησίδες». Στο άρθρο του Μπογιόπουλου όμως μετά τη φράση ακολουθεί ένα βίντεο με το λόγο του Παναγιώταρου στη Βουλή, οπότε αναρωτιέται κανείς τι νόημα έχει η ξερή παράθεσή της στο βιβλίο, όπου δεν είναι δυνατό να αναρτηθεί το βίντεο.

Μια παγκόσμια πρωτοτυπία στο βιβλίο είναι ο τρόπος που δίνονται οι παραπομπές στο Διαδίκτυο. Ο Λιόσης, τόσο μέσα στο κείμενο όσο και στις σελ. 474-477 στο τέλος, δίνει μόνο το λινκ, χωρίς να αναφέρει πουθενά ούτε τον συγγραφέα, ούτε τον τίτλο του άρθρου. Δεδομένου ότι κάμποσες από αυτές τις παραπομπές είναι μακρινάρια λινκ 4-5 γραμμών, ο Λιόσης φαίνεται να αναμένει από τον αναγνώστη να πληκτρολογεί όλο αυτό το πράγμα ο ίδιος αν θέλει να δει από πού είναι η παραπομπή.

Στις πηγές επίσης υπάρχουν κάμποσα λάθη· στη σελ. 470 δίνει λάθος και τον τίτλο ενός δικού του βιβλίου, βάζοντας «Εναιίο Μέτωπο» (αντί «Ενιαίο»).

Συμπερασματικά

Θα μπορούσε να παραθέτουμε επί μακρόν άφθονα ακόμη μαργαριτάρια από το βιβλίο του Λιόση. Θα τα παρακάμψουμε όμως, για να θέσουμε το ερώτημα: Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε από όλα αυτά, για τον ίδιο τον Λιόση και γενικότερα;

Φυσικά, αν επρόκειτο για 10-20, άντε 40 λάθη, θα μπορούσε να δικαιολογηθούν, λόγω του μεγάλου όγκου πληροφοριών στο βιβλίο του. Όλοι κάνουμε λάθη. Όταν όμως μιλάμε για μια τέτοια συρροή κραυγαλέων λαθών, τότε δεν μπορεί να δικαιολογηθούν. Το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς είναι ότι ακόμη και αν ένας συγγραφέας λέει τα πιο μεγαλοφυή πράγματα, μια τέτοια συρροή λαθών και προχειροτήτων τα εκθέτει ανεπανόρθωτα. Είναι όμως ασύγκριτα πιο πιθανό η προχειρότητα στην έκθεση να συμβαδίζει με μια ανάλογη προχειρότητα στο περιεχόμενο και τις ιδέες. Αν κάποιος φαλτσάρει τόσο άγρια στα στοιχειώδη, στο «Φεγγαράκι μου λαμπρό», θα φαλτσάρει 100 φορές χειρότερα όταν προσπαθεί να το παίξει Φρανκ Σινάτρα.

Ο Λιόσης είναι ακριβώς μια τυπική περίπτωση τέτοιου φαλτσαδόρου διανοούμενου που υπερεκτίμησε κραυγαλέα τον εαυτό του με αποτέλεσμα, όπως συμβαίνει αδιάλειπτα σε τέτοιες περιπτώσεις, να τον υποτιμήσει στο έπακρο στην πράξη. Στο παρελθόν έγραφε άρθρα και βιβλία για μερικότερα θέματα, για τα οποία αρκούν τα φόντα του, και, αν δεν ήταν τίποτα σπουδαίο, τουλάχιστον ήταν κάπως ευπρεπή και δεν έβριθαν από λάθη. Τώρα θέλησε να καταπλήξει το σύμπαν, να δείξει ότι είναι ο κορυφαίος αναλυτής, που μπορεί να φωτίσει τους σύγχρονους δρόμους του αντιφασιστικού αγώνα. Και αυτό που πραγματικά έκανε ήταν να διασύρει και να λοιδορήσει ό,τι έχει δώσει ο μαρξισμός στο παρελθόν για το φασισμό και τον αντιφασιστικό αγώνα, κακοποιώντας κάθε ζήτημα με το οποίο καταπιάστηκε.

Μπαίνει το ερώτημα: Κάποιος που δεν είναι ικανός να παραθέσει σωστά ένα όνομα και να μεταφράσει μια φράση, έχει το ανάστημα να κατακεραυνώνει έναν Τρότσκι, Γκράμσι ή Ζινόβιεφ, όπως έκανε ο Λιόσης στο βιβλίο του, σαν αδαείς, που δεν είχαν ιδέα τι είναι ο φασισμός; Όχι, προφανώς αυτό συνιστά ασέβεια και ήταν ο δρόμος του Λιόση προς την κόλαση. Αν είχε σταθεί με σεβασμό απέναντι στον Τρότσκι και τον Γκράμσι θα έβρισκε σε αυτούς εφόδια για να δείξει κάτι καλύτερο και να μη διασύρει τόσο άθλια τον εαυτό του.

Ορισμένοι μπορεί να πουν ότι δεν ήταν σωστό να εκθέσουμε τα λάθη του Λιόση, ότι κάνοντάς το τον εξευτελίζουμε, κοκ. Μια τέτοια αντίρρηση είναι όμως ριζικά λαθεμένη.

Τον εαυτό του τον εξευτέλισε ο ίδιος ο Λιόσης με το περί ναζισμού βιβλίο του. Και αν θέλει να ακυρώσει τη ζημιά που έκανε στον εαυτό του και το κίνημα, τότε οφείλει να το αποσύρει και να προβεί σε μια έντιμη αυτοκριτική. Οφείλει να αναγνωρίσει ότι δεν έχει τα φόντα να καταπιάνεται με τέτοια σοβαρά θέματα και να επανέλθει σε εκείνα με τα οποία καταπιανόταν προς 5ετίας ή 10ετίας, που είναι κοντά στα μέτρα του. Τότε, ακόμη και αν δεν δείξει κάτι κορυφαίο, θα δείξει μια στοιχειώδη αξία. Θα φανεί τουλάχιστον –για να θυμηθούμε τις καβαφικές Θερμοπύλες– εις μικρόν γενναίος, συντρέχων όσο μπορεί και ομιλών την αλήθεια. Θα είναι παρών στις Θερμοπύλες έστω σαν απλός στρατιώτης και όχι σαν κατά φαντασία στρατηγός που παίζει ρόλο κλόουν ή, ακόμη χειρότερα, του Εφιάλτη.

Αλλά υπάρχουν δυο παραπέρα σημεία σε όλο αυτό. Το πρώτο, ότι εκτός από τον εαυτό του ο Λιόσης διασύρει τις παραδόσεις του κομμουνιστικού κινήματος, τις οποίες επικαλείται για να αυτο-εξυψώνεται και να δίνει κύρος στα φληναφήματά του. Και το δεύτερο, ότι δεν είναι ο μόνος που επιδίδεται σε αυτό το σπορ. Οι νεοσταλινικοί δογματιστές του ΚΚΕ και όχι λίγοι άλλοι το ασκούν επίσης ξεδιάντροπα, είτε με τις υψηλές αξιώσεις που εγείρουν για τον εαυτό τους, είτε δυσφημώντας και περιφρονώντας στο ίδιο χυδαίο στιλ επιφανείς μαρξιστές όπως ο Τρότσκι, ο Μπουχάριν, ο Γκράμσι, ο Λούκατς.

Αυτός είναι ο κύριος λόγος που δεν μπορεί, ιδιαίτερα στην παρούσα εποχή κρίσης του κομμουνιστικού κινήματος, να προσπερνάμε λάθη και ανοησίες όπως εκείνα του Λιόση, όταν προσφέρονται μάλιστα στο όνομα του μαρξισμού και του κομμουνισμού και με ένα σωρό κορώνες περί διαλεκτικής και όρκους τιμής στους νεκρούς του κινήματος. Για να επιστρέψουμε στην αρχική μας σύγκριση, το να ανεχόμαστε σε κάποια στιγμή ένας Φρανκ στην Άρτα να παριστάνει τον Φρανκ Σινάτρα, μπορεί να οφείλεται σε άγνοια, απροσεξία, κοκ. Όσοι όμως το ανέχονται εσαεί, το κάνουν επειδή τους αρέσει να παριστάνουν και οι ίδιοι τους Φρανκ Σινάτρα, ενώ είναι Φρανκ στην Άρτα ή την Παραμυθιά.

Σε ένα παλιότερο άρθρο του, ο Λιόσης είχε επιτεθεί στο «The Voice», χαρακτηρίζοντάς το «μια φωνή αθλιότητας»¹³. Η αλήθεια όμως είναι ότι τέτοια «φωνή αθλιότητας» είναι πρώτα απ’ όλα η δική του φωνή, που ο ίδιος την παρουσιάζει ως «The Voice of the World», και ότι αν παρακολουθούσε καθημερινά 2-3 επεισόδια του «The Voice» θα μπορούσε, ακούγοντας τις συμβουλές των coaches, να διορθώσει μερικά από τα φάλτσα του. Θα μάθαινε, π.χ., ότι αν δεν έχουμε τις ψηλές νότες, κατεβαίνουμε ένα τόνο πιο χαμηλά και συμβιβαζόμαστε με μια λιγότερο εντυπωσιακή ερμηνεία, που είναι όμως στα μέτρα μας.

Για την ώρα, πρέπει αλίμονο να πούμε ότι όπως τραγουδά ο Φρανκ μας, δεν θα γυρίσουν ποτέ γι’ αυτόν οι coaches, ούτε θα τον κάνει κανείς steal…

Σημειώσεις

1. Βλέπε σχετικά, Χρ. Κεφαλής, «Για το περί φασισμού σύγγραμμα του Βασίλη Λιόση», https://marxismos.com/gia-to-peri-fasismou-syggramma-tou-vasili-liosi/.

2. Βλέπε Χρ. Κεφαλής, «Η νέα φάση του πολέμου στην Ουκρανία, η διεθνής κατάσταση και οι επαναστατικές προοπτικές», www.elaliberta.gr.

3. «The Führer to the German People: 22 June 1941», https://research.calvin.edu/german-propaganda-archive/hitler4.htm.

4. Ε. Νικολαΐδου, «Κατοχή στην Ελλάδα: Οι ελλείψεις των προϊόντων και οι επιτάξεις των Γερμανών», https://www.efsyn.gr/themata/istorika/128230_katohi-stin-ellada-oi-elleipseis-ton-proionton-kai-oi-epitaxeis-ton. 

5. Για το πρωτότυπο, βλέπε σχετικά Γ. Γκέμπελς, «Resistance at Any Price», https://research.calvin.edu/german-propaganda-archive/goeb48.htm.

6. Βλέπε σχετικά, Γ. Γκέμπελς, «Knowledge and Propaganda», https://research.calvin.edu/german-propaganda-archive/goeb54.htm.

7. Βλέπε στο αγγλικό πρωτότυπο, «The Jews are Guilty!», https://research.calvin.edu/german-propaganda-archive/goeb1.htm.  

8. Βλέπε σχετικά, «Το “Πρόγραμμα των 25 σημείων” του κόμματος των ναζί»,  https://www.demopaideia.gr/wp-content/uploads/2016/08/25-simeia-nazismos-vouli.pdf και https://avalon.law.yale.edu/imt/nsdappro.asp.  

9. Βλέπε Σ. Μπολόνια, Ναζισμός και Εργατική Τάξη, εκδ. antifa-scripta, Αθήνα 2011, σελ. 85, 84-85, 89.

10. Βλέπε Τ. Μπίντγκουντ, «German communism and resistance in Nazi Germany», https://www.revolutionarycommunist.org/socialism/5644-german-communism-and-resistance-in-nazi-germany και Σ. Μπολόνια, ό.π., σελ. 105.

11. Βλέπε σχετικά τα λήμματα «1939 Belgian general election», https://en.wikipedia.org/wiki/1939_Belgian_general_election και «1937 Romanian general election», https://en.wikipedia.org/wiki/1937_Romanian_general_election.

12. Βλέπε π.χ. το λήμμα «Austrofaschismus», https://de.wikipedia.org/wiki/Austrofaschismus.

13. Β. Λιόσης, «The Voice: Μία Φωνή Αθλιότητας», https://praxisreview.gr/author/vasilisliosis/.

*Ο Χρήστος Κεφαλής είναι μέλος της ΣΕ της Μαρξιστικής Σκέψης.