Παρουσίαση του «Κειμένου παραίτησης από την 4η Διεθνή»

που έγραψε η Ναταλία Σέντοβα στο Μεξικό, στις 9 Μάη 1951

Εισαγωγικό σημείωμα της σύνταξης της «Κόκκινης»:

«Να έχεις μια καρδιά που ποτέ δεν σκληραίνει,

έναν χαρακτήρα που ποτέ δεν κουράζει,

ένα άγγιγμα που ποτέ δεν πονά».

(Τσαρλς Ντίκενς)

Υπάρχουν άνθρωποι που μοιάζουν γεννημένοι για να λούζονται στο φως της Ιστορίας. Οι πράξεις τους αξιομνημόνευτες, τα λόγια τους και τα γραπτά τους εμβληματικά. Οι ζωές τους κυλούν συχνά πάνω στην κόψη του ξυραφιού και οι τύχες τους όχι σπάνια καταλήγουν τραγικές. Μεγάλοι κατακτητές και αναμορφωτές της κοινωνίας, ανελέητοι δεσπότες αλλά και αφοσιωμένοι επαναστάτες, μοιράζονται ένα πεπρωμένο που φαίνεται πολύ μακριά από τα συνηθισμένα. Ακόμη και όταν η Μοίρα τούς πετάει στην αφάνεια για χρόνια, βιώνουν εμπειρίες και εκτελούν έργα που λατρεύουν να αποκαλύπτουν και να αναδεικνύουν οι μετέπειτα βιογράφοι.

Και δίπλα στις προσωπικότητες που δείχνουν σαν να γεμίζουν μόνοι τους όλη τη σκηνή της Ιστορίας, υπάρχουν κρυμμένες στη σκιά των πρωταγωνιστών και άλλες φιγούρες, κοντινοί τους άνθρωποι και συνεργάτες. Είναι συχνά συντρόφισσες/οι ή εραστές και πάντοτε ικανότατοι βοηθοί. Τους διακρίνει έντονη ευαισθησία και ιδιαίτερα υψηλή υπευθυνότητα. Και παρόλο που μένουν στην αφάνεια, ουκ ολίγες φορές είναι αυτές και αυτοί που κερδίζουν το παιγνίδι για τον πρωταγωνιστή.

Τη σημασία αυτών των ανθρώπων μόλις την αντιλαμβανόμαστε, εκτός από εκείνες τις στιγμές που χρειάζεται να εγκαταλείψουν τη σκιά και να δώσουν ανοιχτά τη μάχη, στο πλευρό ή υπερασπίζοντας τη μνήμη του πρωταγωνιστή συντρόφου τους. Και τότε, ο κόσμος παίρνει μια ιδέα από τη δεινότητα με την οποία – οι πολεμίστριες και οι πολεμιστές που προτιμούν τη σκιά – χειρίζονται τον λόγο και την πένα ως κοφτερό σπαθί.

Δεν θα ήταν το έργο του Μαρξ το ίδιο χωρίς τη σύντροφο και συμπαραστάτριά του Τζένη. Ούτε η Ρόζα Λούξεμπουργκ θα μπορούσε να αφιερωθεί στις μελέτες της χωρίς την άγρυπνη φροντίδα του Λέο Γιόγκισες, που έμενε σταθερά στα παρασκήνια διευθύνοντας τον μηχανισμό της οργάνωσης για να ηγείται σε πρώτο πλάνο η Ρόζα.

Και, σίγουρα, δεν θα ήταν ο ίδιος άνθρωπος ο Λέον Τρότσκι, χωρίς τη συντρόφισσά του Ναταλία Σέντοβα. Η Ναταλία γνώρισε τον Τρότσκι στο Παρίσι το 1902. Ήταν μόλις 20 χρονών, φοιτήτρια από ευκατάστατη οικογένεια εμπόρων. Ο σύντροφός της, ελάχιστα μεγαλύτερος στα χρόνια, ήταν ήδη εδώ και μια πενταετία επαγγελματίας επαναστάτης. Ο Τρότσκι τα είχε περάσει αυτά τα χρόνια στην παρανομία, στις τσαρικές φυλακές και στην εξορία στην παγωμένη Σιβηρία. Γνωρίστηκαν σε μια διάλεξη που έδωσε ο ίδιος σε κοινό ρώσων εμιγκρέδων και φοιτητών του εξωτερικού. Και οι ζωές τους δέθηκαν για πάντα.

Η Ναταλία και ο Λέον περάσανε μαζί 38 χρόνια γεμάτα στερήσεις, παρανομία, φυλακίσεις και εκτοπισμούς. Βίωσαν τον ‘σεισμό’ που ταρακούνησε τον κόσμο όλο με την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, όταν φαινόταν πως η παγκόσμια επανάσταση των εργατών και εργατριών βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη. Η Ναταλία, στα χρόνια κατά τα οποία ο Τρότσκι διεύθυνε τον Κόκκινο Στρατό, ζούσε στο Κρεμλίνο μεγαλώνοντας τα δυο αγόρια τους. Εκεί συναναστρεφόταν καθημερινά τον Λένιν και τη σύντροφό του Νάντια Κρούπσκαγια. Ακολούθησε η πτώση στα τάρταρα, λίγα χρόνια μετά από τον θάνατο του Λένιν: Η Ναταλία ακολούθησε τον Τρότσκι στην εξορία στη Σιβηρία, αυτή τη φορά κάτω από τη μέγγενη της σταλινικής γραφειοκρατίας. Θα ακολουθήσει η απέλαση και των δυο (και του ενός γιου τους, του Λέοντα Σεντώφ) στην Τουρκία και το κυνήγι με τον χρόνο για να ξαναδεθεί το νήμα μιας διεθνούς επαναστατικής οργάνωσης, με τη δημιουργία της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης και κατόπιν της 4ης Διεθνούς. Ώσπου πρόφτασε τελικά το δολοφονικό χέρι του Στάλιν να συντρίψει το κρανίο του Τρότσκι, του συγγραφέα, που διέθετε την πιο δυνατή πένα του 20ου αιώνα.

Η Ναταλία Σέντοβα, αν και αγαπούσε επίμονα τη σκιά, δεν ήταν γυναίκα που της έλειπε η διάνοια και ο χαρακτήρας. Την πένα την έπιασε στο χέρι της πολύ λιγότερες φορές από τον σύντροφό της, όμως όσες φορές την κράτησε για να χαράξει λόγο πάνω στο χαρτί, το αποτέλεσμα ήταν έξοχο. Η Ναταλία έγραψε ένα κεφάλαιο από το «Η Ζωή μου», τη βιογραφία του Λέοντα Τρότσκι, που είναι μνημειώδες έργο της παγκόσμιας φιλολογίας. Επίσης, συνέγραψε, μαζί με τον Βίκτωρα Σερζ, μια σύντομη βιογραφία του Τρότσκι μετά από τη δολοφονία του.

Στα χρόνια μας, τα κείμενα της Ναταλίας που είναι κάπως πιο γνωστά, είναι δυο αφηγήσεις της των τελευταίων ημερών που ο Τρότσκι ήταν ακόμη ζωντανός πριν πέσει από τα χτυπήματα της ορειβατικής αξίνας. Άλλα κείμενά της, σε σχέση με τον χαρακτήρα του σταλινικού καθεστώτος της Ρωσίας, είναι κι αυτά γνωστά σε κάποιο αναγνωστικό κοινό, μια και η Ναταλία Σέντοβα είναι από τους πρώτους διανοητές παγκοσμίως που επιχειρηματολόγησαν πως ο σταλινισμός είναι κρατικός καπιταλισμός και όχι εκφυλισμένο εργατικό κράτος, όπως υποστήριζε όσο ζούσε ο Τρότσκι και οι οπαδοί του.

Το κείμενο που ανεβάζουμε σήμερα στην ιστοσελίδα μας είναι ένα εντελώς ξεχωριστής σημασίας ντοκουμέντο: Η Ναταλία Σέντοβα δηλώνει με αυτό την αποχώρησή της από την 4η Διεθνή. Καταγγέλλει την ηγεσία της διεθνούς οργάνωσης πως με το να μένει πιστή στο γράμμα του Τρότσκι (ότι τα σταλινικά καθεστώτα ήταν κάποιου είδους «εκφυλισμένα» και «παραμορφωμένα εργατικά κράτη»), προδίδει το πνεύμα του Τρότσκι και όλης της μαρξιστικής παράδοσης (ότι η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας). Η Ναταλία Σέντοβα δηλώνει πως δεν μπορούν να υπάρξουν εργατικά κράτη χωρίς εργατικές επαναστάσεις. Και δεν αλλάζει ο κόσμος χωρίς να αδράξουν το τιμόνι της Ιστορίας οι προλετάριοι και οι προλετάρισσες.

Αξίζει να διαβαστεί ξανά και ξανά το κείμενο αυτό της Ναταλίας Σέντοβα. Είναι ένα κείμενο οργισμένο, αλλά ταυτόχρονα βαθύ και μεστό, και δεν έχει χάσει καθόλου σήμερα ούτε τη σημασία του ούτε τη φρεσκάδα και τη μοναδική του φλόγα. Και επιχειρεί πραγματικά να διασώσει το πνεύμα του Λέοντα Τρότσκι και όχι το λείψανό του.

Παραίτηση από την Τέταρτη Διεθνή

Προς: Την Εκτελεστική Επιτροπή της Τετάρτης Διεθνούς

Προς: Την Πολιτική Γραμματεία του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος

Σύντροφοι,

Γνωρίζετε πολύ καλά ότι διαφωνώ πολιτικά μαζί σας τα τελευταία πέντε ή έξι χρόνια, από το τέλος του πολέμου και ακόμα παλαιότερα. Οι θέσεις που υιοθετήσατε για τα σημαντικά γεγονότα των τελευταίων ετών μου δείχνει ότι, αντί να διορθώσετε τα προγενέστερα λάθη σας, εμμένετε σε αυτά και τα κάνετε χειρότερα. Ο δρόμος που έχετε επιλέξει σας οδήγησε σε ένα τέτοιο σημείο που πλέον δεν μου είναι δυνατό να παραμείνω σιωπηλή ή να περιοριστώ σε ιδιωτικές διαμαρτυρίες. Τώρα πρέπει να εκφράσω τις απόψεις μου δημοσίως.

Το βήμα που αισθάνομαι υποχρεωμένη να κάνω ήταν για εμένα πολύ σοβαρό και δύσκολο και, ειλικρινά, μπορώ μόνο να μετανιώσω για αυτό. Όμως δεν γίνεται διαφορετικά. Ύστερα από πολλή περίσκεψη και πολλούς δισταγμούς για ένα πρόβλημα που μου προκαλεί μεγάλη οδύνη, δε βλέπω άλλη διέξοδο παρά να πω ανοιχτά ότι οι διαφωνίες μας μου απαγορεύουν να συνεχίσω να βρίσκομαι στις γραμμές σας.

Οι λόγοι αυτής της τελευταίας ενέργειας εκ μέρους μου είναι γνωστοί στους περισσότερους από εσάς. Θα τους επαναλάβω εδώ εν συντομία, μόνο για όσους δεν τους γνωρίζουν, θίγοντας τις ουσιαστικότερες διαφορές μας και όχι τις διαφορές σε ζητήματα τακτικής, οι οποίες συνδέονται με αυτές ή απορρέουν από αυτές.    

Εμμένοντας σε παλαιές και ξεπερασμένες φόρμουλες, εξακολουθείτε να θεωρείτε το σταλινικό κράτος ένα εργατικό κράτος. Δεν μπορώ, και δεν πρόκειται, να σας ακολουθήσω σε αυτό.

Σχεδόν κάθε χρόνο, από την αρχή της πάλης εναντίον της σταλινικής γραφειοκρατίας που σφετερίσθηκε την εξουσία ο Λέων Νταβίντοβιτς επαναλάμβανε ότι το καθεστώς μετατοπιζόταν προς τα δεξιά, σε συνθήκες μιας παγκόσμιας επανάστασης που καθυστερούσε, και προς την κατάληψη όλων των πολιτικών εξουσιών στη Ρωσία από τη γραφειοκρατία. Κατ’ επανάληψη επισήμανε πως η εδραίωση του σταλινισμού στη Ρωσία επέφερε την επιδείνωση της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης της εργατικής τάξης και το θρίαμβο μιας τυραννικής και προνομιούχου αριστοκρατίας. Εάν αυτή η τάση συνεχιστεί, είπε, η επανάσταση θα τερματιστεί και η παλινόρθωση του καπιταλισμού θα γίνει πραγματικότητα.

Αυτό δυστυχώς συντελέστηκε με νέες και απροσδόκητες μορφές. Με δυσκολία θα βρούμε άλλη χώρα στην οποία οι αυθεντικές ιδέες και οι υποστηρικτές του σοσιαλισμού να διώκονται τόσο βάρβαρα. Πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε όλους ότι η επανάσταση καταστράφηκε τελείως από τον σταλινισμό. Κι όμως, συνεχίζετε να ισχυρίζεστε ότι κάτω από αυτό το αχαρακτήριστο καθεστώς, η Ρωσία παραμένει ένα εργατικό ή σοσιαλιστικό κράτος. Αυτοί είναι οι χειρότεροι και πιο επικίνδυνοι εχθροί του σοσιαλισμού και της εργατικής τάξης. Τώρα θεωρείτε ότι τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης πάνω στα οποία ο σταλινισμός εγκαθίδρυσε την κυριαρχία του στη διάρκεια του πολέμου και μετά απ’ αυτόν, είναι επίσης εργατικά κράτη. Αυτό ισοδυναμεί με το να λέτε ότι ο σταλινισμός επιτελεί επαναστατικό σοσιαλιστικό ρόλο. Δεν μπορώ και δεν πρόκειται να σας ακολουθήσω σε αυτό.

Μετά τον πόλεμο, και πριν ακόμα αυτός τερματιστεί, υπήρχε ένα ανερχόμενο επαναστατικό κίνημα των μαζών σε αυτές τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες. Όμως αυτές οι μάζες δεν κατέκτησαν την εξουσία ούτε ο αγώνας τους είχε ως αποτέλεσμα την εγκαθίδρυση εργατικών κρατών. Η εξουσία κατελήφθη από τη σταλινική αντεπανάσταση, η οποία κατέστησε αυτές τις χώρες υποτελείς του Κρεμλίνου, στραγγαλίζοντας τις εργατικές μάζες, τους επαναστατικούς αγώνες και τις επαναστατικές βλέψεις τους.

Θεωρώντας ότι η σταλινική γραφειοκρατία εγκαθίδρυσε εργατικά κράτη σε αυτές τις χώρες, προσδίδετε σε αυτήν έναν προοδευτικό ή ακόμα και επαναστατικό ρόλο. Διασπείροντας αυτό το τερατώδες ψεύδος στην πρωτοπορία των εργατών, αρνείστε στην Τέταρτη Διεθνή τον κυριότερο ρόλο ύπαρξής της ως το παγκόσμιο κόμμα της σοσιαλιστικής επανάστασης. Στο παρελθόν θεωρούσαμε πάντα ότι ο σταλινισμός ήταν μια αντεπαναστατική δύναμη με όλη τη σημασία του όρου. Εσείς δεν το πιστεύετε πλέον. Όμως εγώ συνεχίζω να το κάνω. Το 1932 και το 1933 οι Σταλινικοί, προκειμένου να δικαιολογήσουν την ξεδιάντροπή παράδοσή τους στον χιτλερισμό, δήλωσαν ότι δεν είχε μεγάλη σημασία εάν οι φασίστες κατακτούσαν την εξουσία, επειδή ο σοσιαλισμός θα ερχόταν μετά και διαμέσου της κυριαρχίας του φασισμού. Μόνο αποκτηνωμένα θηρία χωρίς ούτε ίχνος σοσιαλιστικής σκέψης ή σοσιαλιστικού πνεύματος θα μπορούσαν να επιχειρηματολογήσουν με αυτόν τον τρόπο. Τώρα, παρά τους επαναστατικούς στόχους που σας εμψυχώνουν, υποστηρίζετε ότι η δεσποτική σταλινική αντίδραση η οποία θριάμβευσε στην Ανατολική Ευρώπη είναι ένας από τους δρόμους μέσα από τους οποίους τελικά θα έρθει ο σοσιαλισμός. Αυτή η άποψη σημαδεύει μια ανεπανόρθωτη ρήξη με τις βαθύτερες πεποιθήσεις που ανέκαθεν διατηρούσε το κίνημά μας και τις οποίες εγώ εξακολουθώ να συμμερίζομαι.

Αδυνατώ επίσης, να σας ακολουθήσω στο ζήτημα του τιτοϊκού καθεστώτος στη Γιουγκοσλαβία. Όλη η υποστήριξη και η συμπάθεια των επαναστατών καθώς και όλων των δημοκρατών πρέπει να κατευθυνθεί προς τον γιουγκοσλαβικό λαό στα πλαίσια της αποφασιστικής αντίστασής του στα σχέδια της Μόσχας να μετατρέψει αυτόν και τη χώρα του σε υποτελή της. Ο λαός πρέπει να επωφεληθεί όσο αυτό είναι δυνατόν από τις παραχωρήσεις που είναι τώρα υποχρεωμένο να κάνει το γιουγκοσλαβικό καθεστώς. Όμως το σύνολο των εντύπων σας έχει αφοσιωθεί σε μια αδικαιολόγητη εξιδανίκευση της τιτοϊκής γραφειοκρατίας, για την οποία δεν υπάρχει θέση στην παράδοση και τις αρχές του κινήματός μας.

Αυτή η γραφειοκρατία είναι απλά ένα αντίγραφο, σε νέα μορφή, της παλιάς σταλινικής γραφειοκρατίας. Γαλουχήθηκε με τις ιδέες, την πολιτική και την ηθική της Γκε Πε Ου. Το καθεστώς δεν διαφέρει σημαντικά από εκείνο του Στάλιν. Είναι παράλογο να πιστεύουμε ή να διδάσκουμε ότι η επαναστατική ηγεσία του γιουγκοσλαβικού λαού θα αναδειχθεί μέσα από αυτή τη γραφειοκρατία ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο που δεν θα είναι ο αγώνας εναντίον της.

Η πιο ανυπόφορη θέση από όλες είναι εκείνη που υιοθετήσατε για τον πόλεμο. Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος που απειλεί την ανθρωπότητα φέρνει αντιμέτωπο το επαναστατικό κίνημα με τα δυσκολότερα προβλήματα, τις πιο βαρυσήμαντες αποφάσεις. Η θέση μας μπορεί να αποφασιστεί μόνο ύστερα από τις όσο δυνατόν πιο ειλικρινείς και πιο ελεύθερες συζητήσεις. Όμως σε πείσμα όλων των γεγονότων των τελευταίων χρόνων, εξακολουθείτε να προπαγανδίζετε και να δεσμεύετε το σύνολο του κινήματος στην υπεράσπιση του σταλινικού κράτους. Τώρα υποστηρίζετε ακόμα και τις στρατιές του σταλινισμού στον πόλεμο που θέτει σε δοκιμασία τον γεμάτο αγωνία κορεάτικο λαό. Δεν μπορώ και δεν πρόκειται να σας ακολουθήσω σε αυτό.

Πίσω στο 1927, ο Τρότσκι, απαντώντας σε ένα δόλιο ερώτημα που του απηύθυνε στο Πολιτικό Γραφείο ο Στάλιν, εξέθεσε τις απόψεις του ως εξής: Ναι στη σοσιαλιστική μητέρα-πατρίδα! Όχι στο σταλινικό καθεστώς! Τώρα, είκοσι τρία αργότερα, ο Στάλιν δεν έχει αφήσει τίποτα από τη σοσιαλιστική μητέρα-πατρίδα. Αυτή έχει αντικατασταθεί με την υποδούλωση και την εξαχρείωση του λαού από τη σταλινική απολυταρχία. Αυτό είναι το κράτος που εσείς προτείνετε να υπερασπιστούμε σε περίπτωση πολέμου, το οποίο ήδη υπερασπίζεστε στην Κορέα.  

Γνωρίζω πολύ καλά ότι επαναλαμβάνετε διαρκώς πως ασκείτε κριτική στον σταλινισμό και ότι τον πολεμάτε. Όμως η αλήθεια είναι ότι η κριτική και ο αγώνας σας έχουν χάσει την αξία τους και δεν μπορούν να αποφέρουν αποτελέσματα επειδή καθορίζονται και εξαρτώνται από τη θέση σας υπέρ της υπεράσπισης του σταλινικού κράτους. Όποιος υπερασπίζει αυτό το καθεστώς βάρβαρης καταπίεσης, ανεξαρτήτως των κινήτρων του, εγκαταλείπει τις αρχές του σοσιαλισμού και του διεθνισμού. Στο μήνυμα που μου στάλθηκε από το πρόσφατο συνέδριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (Socialist Workers’ Party) γράφετε ότι οι ιδέες του Τρότσκι εξακολουθούν να σας καθοδηγούν. Πρέπει να σας πω ότι διάβασα αυτά τα λόγια με μεγάλη πικρία. Όπως παρατηρείτε από όσα έγραψα παραπάνω, δε βλέπω τις ιδέες του στην πολιτική σας. Εγώ έχω εμπιστοσύνη σε αυτές τις ιδέες. Παραμένω πεπεισμένη ότι η μοναδική διέξοδος από τη σημερινή κατάσταση είναι η κοινωνική επανάσταση, η αυτοχειραφέτηση του παγκόσμιου προλεταριάτου.

Νατάλια Σέντοβα Τρότσκι

Μεξικό, Ντ.Φ. 9 Μαΐου, 1951

(Από το βιβλίο: Νατάλια Σέντοβα Τρότσκι, Ο Τρότσκι, οι ιδέες του κι εγώ, Κούριερ εκδοτική, μετάφραση: Αχιλλέας Καλαμάρας, Αθήνα 2005, σελ. 47-52)