Γράφει ο Γιάννης Κ. Μάντζας

Ημέρα γιορτής η σημερινή για τους Ρομά, που είναι ευρέως γνωστοί και γνωστές με το ανακριβές όνομα τσιγγάνοι και αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνοτική μειονότητα της Ευρώπης, αφού  αριθμούν περίπου 6.000.000 ανθρώπους. Συνολικά 12.000.000 υπολογίζεται ότι είναι ο πληθυσμός των Ρομά  σ’ όλο τον πλανήτη. Η 8^η Απριλίου αποτελεί ημέρα γιορτής για τον λαό των Ρομά σε όλο τον κόσμο, και εορτάζεται με παρελάσεις και πορείες. Τιμάται με αυτό τον τρόπο η επέτειος του Πρώτου Παγκοσμίου Συνεδρίου Ρομά, που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο στις 8 Απριλίου 1971 και έθεσε τις βάσεις για την ισότιμη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους από την υπόλοιπη διεθνή κοινότητα.

Στο πρώτο αυτό συνέδριο οι εκπρόσωποι των Ρομά από 14 χώρες συζήτησαν και αποφάσισαν ότι το όνομα Ρομ (Ρομά στον πληθυντικό) αποτελεί το διεθνές και επίσημο όνομα ώστε ν’ αντικατασταθούν όλες οι υπόλοιπες ονομασίες (γύφτοι, τσιγγάνοι, αθίγγανοι κλπ), οι οποίες εκτός από το ότι ήταν ανακριβείς είχαν ήδη νοηματοδοτηθεί υποτιμητικά και υβριστικά.  Εκτός της επίσημης ονομασίας, επέλεξαν και τη σημαία του λαού. Η επιλογή της σημαίας έχει βαθιά συμβολικό χαρακτήρα. Το μπλε χρώμα στο πάνω μέρος της συμβολίζει τον ουρανό. Στο κάτω μέρος, το πράσινο  χρώμα συμβολίζει τη γη. Στο κέντρο της μια δεκαεξάκτινη ρόδα συμβολίζει τη χιλιόχρονη πορεία του λαού των Ρομά σ’ όλο τον κόσμο.

Στο δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο των Ρομά,  που πραγματοποιήθηκε επίσης στις 8 Απριλίου το 1978 στη Γενεύη, καθιερώθηκε ότι η Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά θα γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 8 Απριλίου, ενώ συζητήθηκε και το ζήτημα της καταγωγής των Ρομά και η σχέση τους με τις Ινδίες. Περισσότερα στοιχεία για την πολιτική οργάνωση των Ρομά τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχουν στο βιβλίο του καθηγητή Ιαν Χάνκοκ, Είμαστε ο λαός των ρομά, που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα (εκδόσεις Τόπος).

Με την ευκαιρία της σημερινής επετείου της Παγκόσμιας Ημέρας Ρομά θα δούμε εκτενέστερα  τη διαδρομή τους και την ιστορική τους πορεία, αναδεικνύοντας άγνωστα στοιχεία ενός λαού, που επί αιώνες ζει δίπλα στους ντόπιους πληθυσμούς και συνάμα τόσο μακριά τους. Η άγνοια της πραγματικής ζωής των Ρομά από τις έξω κοινωνίες οδήγησε σε υπεραπλουστευμένα αρνητικά στερεότυπα, που τους ακολουθούν σ’ όλη αυτή την χιλιόχρονη πορεία από τη βορειοδυτική Ινδία προς όλο τον κόσμο.

Από την πρώτη κιόλας καταγραφή της παρουσίας του στα ευρωπαϊκά εδάφη βορείως του Βυζαντίου, γύρω στο 1322, ο λαός των Ρομά αντιμετωπίστηκε ως ανεπιθύμητος συμπατριώτης από ντόπιους πληθυσμούς. Κι αυτό διατηρήθηκε στους σχεδόν εφτά αιώνες, που κατοικεί τη Γηραιά Ήπειρο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Ιαν Χάνκοκ, βρετανός Ρομά και τώρα συνταξιούχος πανεπιστημιακός καθηγητής στις ΗΠΑ, «ενώ όλοι ξέρουν τους «τσιγγάνους», πολύ λιγότεροι πραγματικά γνωρίζουν τους Ρομά».

Όπως μας εξηγεί ο Χάνκοκ, οι νεότερες επιστημονικές έρευνες γλωσσολόγων και ιστορικών έχουν καταδείξει ότι η προέλευση των Ρομά είναι από την Ινδία, απ’ όπου έφυγαν λίγο μετά το  έτος 1000 μ.Χ. Αποτελούσαν στράτευμα με πυρήνα τους άρχοντες που ήταν γνωστοί ως ρατζπούτ, των οποίων το όνομα σημαίνει γιοί των πριγκίπων. Οι συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις της εποχής και οι αιχμαλωσίες που υπέστησαν, τους οδήγησαν από την Ινδία στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και εν συνεχεία στην Ευρώπη και σ’ όλο τον κόσμο. 

Από τις αρχές του 14^ου αιώνα, όταν έφτασαν οι Ρομά στην Ευρώπη (ηπειρωτική Ελλάδα πριν το 1322, Ρουμανία πριν το 1385), αντιμετωπίστηκαν ως χωριστός λαός λόγω της εμφάνισής τους και των διαφορετικών γλωσσικών και πολιτιστικών στοιχείων τους. Μάλιστα στη Ρουμανία έγιναν σύντομα σκλάβοι. Όπως μας δείχνει η έρευνα του καθηγητή Χάνκοκ, «οι Ρομά στη Ρουμανία ήταν δούλοι, οι οποίοι αγοράζονταν και πωλούνταν με τίτλους ιδιοκτησίας από γαιοκτήμονα σε γαιοκτήμονα ή ακόμα και σε μοναστήρια, που δίνονταν είτε ως δωρεές είτε με πληρωμή». Είχαν δηλαδή την ίδια μοίρα με τους αφροαμερικάνους, που έμειναν για αιώνες δούλοι στην Αμερική. 

Η μακραίωνη δουλεία τόσο των Ρομά όσο και των μαύρων στην Αμερική έληξε την ίδια περίοδο, όχι λόγω δικών τους εξεγέρσεων, αλλά εξαιτίας της ανάπτυξης της τεχνολογίας, αφού πλέον τα μεγάλα αγροκτήματα καλλιεργούνταν με μηχανές και οι σκλάβοι θεωρούνταν άχρηστοι για τους ιδιοκτήτες τους. Η μόνη διαφορά με τους μαύρους είναι ότι στην Αμερική, εκατό χρόνια μετά την κατάργηση της δουλείας, λήφθηκαν κάποια ελάχιστα μέτρα για την αποκατάσταση των απογόνων των σκλάβων. Αντίθετα οι Ρομά ακόμα και μετά την κατάργηση της δουλείας στη Ρουμανία, το 1864, δεν δικαιώθηκαν και δεν αποζημιώθηκαν για την επί αιώνες απάνθρωπη αντιμετώπισή τους.

Οι διώξεις των Ρομά όμως δεν σταμάτησαν μετά την κατάργηση του θεσμού της δουλείας. Αντίθετα συνεχίστηκαν σ’ όλη την Ευρώπη. Οι μορφές διωγμών κατά των Ρομά από τον 17ο αιώνα περιλάμβαναν από εξόντωση με φωτιά και σίδηρο στην Γαλλία, μέχρι κρέμασμα στην Αγγλία. Η συνηθέστερη αντιμετώπιση όμως συμπεριλάμβανε την εξορία τους στις αποικίες, όπου εργάζονταν πάλι ως δούλοι, λόγου χάρη στη Λατινική Αμερική.

Το ρατσιστικό μένος έφτασε στην κορύφωση του στη ναζιστική Γερμανία, όπου οι  Ρομά χαρακτηρίστηκαν «κοινωνικά απόβλητα» και φυλακίστηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Εντέλει οδηγήθηκαν στους θαλάμους αερίων για μαζική εξόντωση. Στο Ολοκαύτωμα χάθηκαν περισσότεροι από 500.000 Ρομά. Το Πορράιμος, το άγνωστο Ολοκαύτωμα των Ρομά αναγνωρίστηκε μόλις μετά το 1980, χωρίς όμως ν’ αποζημιωθεί κανείς εκ των επιζώντων ή από τις οικογένειές τους. Ένα φρικτό έγκλημα στην καρδιά της Ευρώπης έμεινε ατιμώρητο, και τα θύματα αδικαίωτα.

Το γεγονός ότι μέσα από τόσες δυσκολίες στη χιλιόχρονη πορεία τους οι Ρομά  κατάφεραν να διατηρήσουν τις αξίες τους, τις παραδόσεις και τη γλώσσα τους είναι αν μη τι άλλο, αξιομνημόνευτο και αποδεικνύει τις μεγάλες ψυχικές αντοχές τους. Τιμάμε λοιπόν όλο τον λαό των Ρομά κάθε χρόνο στις 8 Απριλίου.

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΣΤΟΥΣ ΡΟΜΑ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ!