* «Τρι­κυ­μία», Σέξ­πιρ

Γράφει η Κική Σταματόγιαννη  

{Το άρθρο αυτό γράφτηκε πριν πέντε χρόνια, με αφορμή τις συγκρούσεις στο Σάρλοτσβιλ των ΗΠΑ, όπου δολοφονήθηκε η διαδηλώτρια Χέδερ Χάγιερ από επίθεση φασίστα.

Το κείμενο αποτελεί μια αναφορά στον αμερικανικό ναζισμό, στο πώς γεννήθηκε και έχασε τη μάχη από το εργατικό κίνημα τη δεκαετία του ‘30}

Οι αμε­ρι­κα­νοί ναζί που χτύ­πη­σαν την αντι­φα­σι­στι­κή δια­δή­λω­ση στο Σάρ­λο­τσβιλ, αφή­νο­ντας πίσω τους νε­κρούς και τραυ­μα­τί­ες, δεν ήρθαν από το που­θε­νά. Είναι σάρκα από τη σάρκα της πιο “σκο­τει­νής” και συ­ντη­ρη­τι­κής Αμε­ρι­κής, ζυ­μω­μέ­νοι με το ρα­τσι­στι­κό και φυ­λε­τι­κό μίσος που επι­βιώ­νει ακόμα και σή­με­ρα στον Νότο, ενά­μι­ση και πλέον αιώνα μετά τον εμ­φύ­λιο πό­λε­μο. Πρό­κει­ται για τον πό­λε­μο στον οποίο  συ­ντρί­φτη­καν στρα­τιω­τι­κά οι νό­τιες Πο­λι­τεί­ες και ανα­γκά­στη­καν να απε­λευ­θε­ρώ­σουν τους μαύ­ρους σκλά­βους τους. Ο Ρό­μπερτ Λη, επι­κε­φα­λής του στρα­τού των Νο­τί­ων, φα­να­τι­κός υπο­στη­ρι­κτής της δου­λεί­ας και των προ­νο­μί­ων των γαιο­κτη­μό­νων, υπήρ­ξε έκτο­τε η ση­μαία και το σύμ­βο­λο της “λευ­κής ανω­τε­ρό­τη­τας” για τον κάθε ρα­τσι­στή. Η απο­μά­κρυν­ση, λοι­πόν, στον 21ο αιώνα του αγάλ­μα­τος του “στρα­τη­γού Λη” πυ­ρο­δό­τη­σε τα αντα­να­κλα­στι­κά των επι­γό­νων του. Οι συ­γκρού­σεις στο Σάρ­λο­τσβιλ (πο­λι­τεία της Βιρ­τζί­νια) με­τα­ξύ των νο­σταλ­γών του να­ζι­σμού και των αντι­φα­σιστ(ρι)ών, ήρθαν να υπεν­θυ­μί­σουν ότι όσο δεν ξε­μπερ­δεύ­ου­με με τις αι­τί­ες που γεν­νούν τον φα­σι­σμό, αυτός πα­ρα­μέ­νει ένα εφιαλ­τι­κά ρε­α­λι­στι­κό εν­δε­χό­με­νο.

Δεν είναι διό­λου τυ­χαίο ότι η νε­κρα­νά­στα­ση των ζόμπι του να­ζι­σμού συ­μπί­πτει με την προ­ε­δρία του Ντό­ναλντ Τραμπ. Χτύ­πη­μα στα δι­καιώ­μα­τα και τις ελευ­θε­ρί­ες, διά­λυ­ση των -όποιων- υπο­λειμ­μά­των του κοι­νω­νι­κού κρά­τους, ισλα­μο­φο­βία, σε­ξι­στι­κή ρη­το­ρεία, εθνι­κι­στι­κή έπαρ­ση, κο­μπα­σμοί στρα­τιω­τι­κής υπε­ρο­χής και ανοι­χτή απει­λή επέμ­βα­σης απέ­να­ντι σε Βό­ρεια Κορέα και Βε­νε­ζου­έ­λα, οδή­γη­σαν στο ανα­με­νό­με­νο: Ανα­θάρ­ρη­ση των αμε­ρι­κα­νών ναζί και επα­νεμ­φά­νι­σή τους στον δρόμο. Στην αρχή στή­ρι­ξαν ανοι­χτά τις συ­γκε­ντρώ­σεις της Δε­ξιάς υπέρ του Τραμπ και τις επι­θέ­σεις ενά­ντια σε δια­δη­λώ­σεις της αρι­στε­ράς. Μετά ήρθε η ώρα για τη δική τους αυ­τό­νο­μη πα­ρου­σία, όπως στη Βιρ­τζί­νια, με το χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό τίτλο “Unite the Right” (“Ενώ­στε τη Δεξιά”).          

Ο αμε­ρι­κα­νι­κός να­ζι­σμός, γέν­νη­μα-θρέμ­μα της δε­κα­ε­τί­ας του ’30, ανα­με­τρή­θη­κε με την αμε­ρι­κά­νι­κη ερ­γα­τι­κή τάξη και τα συν­δι­κά­τα σε μια σειρά άγριες συ­γκρού­σεις στον δρόμο και προ­σπά­θη­σε να απο­τε­λέ­σει το μα­χη­τι­κό στή­ριγ­μα της ερ­γο­δο­σί­ας, των απερ­γο­σπα­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων και της αστυ­νο­μί­ας. Οι αμε­ρι­κα­νοί ναζί απέ­τυ­χαν και στρα­τιω­τι­κά και πο­λι­τι­κά σε αυτές τις μάχες, και έτσι δεν εξε­λί­χθη­καν ποτέ σε σο­βα­ρή απει­λή για το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα, ανά­λο­γη με τους ομοϊ­δε­ά­τες τους στην Ευ­ρώ­πη. Η ανα­δρο­μή στις μάχες που έδωσε η αμε­ρι­κά­νι­κη ερ­γα­τι­κή τάξη κατά τη δε­κα­ε­τία του ’30 και ιδιαί­τε­ρα στο πώς έφρα­ξε το δρόμο στους φα­σί­στες πα­ρα­μέ­νει κρί­σι­μη για τις μάχες του σή­με­ρα -και όχι μόνο για τις ΗΠΑ.   

Φα­σι­σμός στην Αμε­ρι­κή του ’30

Is there anything left to us but to organize and fight?

For the union makes us strong*

«Όταν θα απλώ­σε­τε τα χέρια σας …. να αρ­πά­ξε­τε τα πα­λά­τια μας και τη χρυ­σω­μέ­νη μας άνεση, θα σας δεί­ξου­με τι ση­μαί­νει δύ­να­μη. Θα απα­ντή­σου­με με οβί­δες και ριπές πο­λυ­βό­λων. Θα λιώ­σου­με εσάς τους επα­να­στά­τες κάτω από τη φτέρ­να μας και θα περ­πα­τή­σου­με πάνω στα πρό­σω­πά σας».

“Η Σι­δε­ρέ­νια Φτέρ­να” – Τζάκ Λό­ντον (1907)

Το προ­φη­τι­κό βι­βλίο του αμε­ρι­κα­νού Τζ. Λό­ντον έμελ­λε να πε­ρι­γρά­ψει με μα­θη­μα­τι­κή ακρί­βεια το φα­σι­στι­κό κί­νη­μα: για ποιο λόγο και πώς συ­γκρο­τεί­ται και εξα­πλώ­νε­ται, τη στή­ρι­ξη που απο­λαμ­βά­νει από τους αστούς και τη λυσ­σα­σμέ­νη τους αντί­δρα­ση απέ­να­ντι σε ό,τι επι­χει­ρεί να το φρε­νά­ρει.   

Τα συ­στα­τι­κά του φα­σι­σμού είναι πάντα και πα­ντού τα ίδια, σχε­δόν απα­ράλ­λα­χτα: φτώ­χεια, απελ­πι­σία, απο­γο­ή­τευ­ση από το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα, αδυ­να­μία της αρι­στε­ράς να αντα­πο­κρι­θεί στο ύψος των κα­θη­κό­ντων που της ανα­λο­γούν.  

Σε ποιες συν­θή­κες, όμως, αρ­χί­ζει να κάνει την εμ­φά­νι­σή του ο φα­σι­σμός στην Αμε­ρι­κή;

Σε μια Αμε­ρι­κή που πα­ρα­λη­ρού­σε με το εμ­βλη­μα­τι­κά ρα­τσι­στι­κό φιλμ, “Η Γέν­νη­ση ενός Έθνους”, όπου οι μαύ­ροι του Νότου πα­ρου­σιά­ζο­νταν σαν τέ­ρα­τα που θέ­λουν να κα­τα­σπα­ρά­ξουν τον πο­λι­τι­σμό των λευ­κών.

Σε μια Αμε­ρι­κή με βαθιά ρι­ζω­μέ­νο τον εθνι­κι­σμό ήδη από τα χρό­νια του Αμε­ρι­κα­νι­κού Εμ­φυ­λί­ου: “Μία χώρα! Μία γλώσ­σα! Μία ση­μαία!”.

Σε μια Αμε­ρι­κή που ει­σή­γα­γε στον κόσμο την έν­νοια του “λυν­τσα­ρί­σμα­τος” ανά­γο­ντας τις ρα­τσι­στι­κές επι­θέ­σεις ενα­ντί­ων των μαύ­ρων πο­λι­τών της σε δη­μό­σιο θέαμα με εκα­το­ντά­δες συμ­με­τέ­χο­ντες. Δεν ήταν ένα αξιο­κα­τά­κρι­το πε­ρι­στα­τι­κό λίγων φα­να­τι­κών, αλλά μια ευ­ρύ­τα­τα απο­δε­κτή πρα­κτι­κή, όπου εμπλε­κό­ταν ολό­κλη­ρη η το­πι­κή κοι­νω­νία. Μια Αμε­ρι­κή που που­λού­σε για 50 σεντς καρτ πο­στάλ, με τα παι­δά­κια της να πο­ζά­ρουν δίπλα στα άψυχα κορ­μιά μαύ­ρων, που κρέ­μο­νταν από τα δέ­ντρα σαν “πε­ρί­ερ­γα φρού­τα”.  

Σε μια Αμε­ρι­κή που στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα νο­μι­μο­ποιού­σε τη δράση της Κου Κλουξ Κλαν, η οποία ήδη το 1924 αριθ­μού­σε 4,5 εκα­τομ­μύ­ρια μέλη, με το 20% των λευ­κών αν­δρών του Νότου να δη­λώ­νουν πε­ρή­φα­να την έντα­ξή τους σε αυτήν. Σε μια Αμε­ρι­κή, που ανε­χό­ταν μια ρα­τσι­στι­κή ορ­γά­νω­ση πα­νε­θνι­κής εμ­βέ­λειας με ιδε­ο­λο­γία αρ­κε­τά κο­ντι­νή με την ιδε­ο­λο­γία των ναζί. Ένιω­θε σαν κα­θή­κον να σώσει την χώρα από “το χάος και την αναρ­χία των Νέ­γρων”, να δια­φυ­λά­ξει την τάξη και τις πα­ρα­δο­σια­κές “αμε­ρι­κα­νι­κές αξίες” και μι­λού­σε ανοι­χτά κατά των εβραί­ων, των κα­θο­λι­κών, των με­τα­να­στών, των κομ­μου­νι­στών, των άθεων, των ομο­φυ­λό­φι­λων.

Σε μια Αμε­ρι­κή που δεν σο­κα­ρί­στη­κε με την εί­δη­ση του φυ­λε­τι­κού δια­χω­ρι­σμού των εβραί­ων στη Γερ­μα­νία ή της δί­ω­ξης των κομ­μου­νι­στών ή της διά­λυ­σης των ερ­γα­τι­κών συν­δι­κά­των. Οι δια­κρί­σεις, ο απο­κλει­σμός, η στέ­ρη­ση δι­καιω­μά­των από συ­γκε­κρι­μέ­νες κα­τη­γο­ρί­ες πο­λι­τών ήταν εξαι­ρε­τι­κά οι­κεία για την αμε­ρι­κα­νι­κή νο­ο­τρο­πία και πρα­κτι­κή.

Σε μια Αμε­ρι­κή όπου ήδη από το 1919 έκανε λόγο για την Κόκ­κι­νη Απει­λή και τη συν­δύ­α­ζε με την τα­χύ­τα­τη ανά­πτυ­ξη των ερ­γα­τι­κών συν­δι­κά­των και την ανα­γνώ­ρι­ση της δρά­σης τους από με­γά­λα τμή­μα­τα του ερ­γα­τι­κού πλη­θυ­σμού.

Σε μια Αμε­ρι­κή που δεν δε­χό­ταν ότι οι άν­θρω­ποι είναι τα προ­ϊ­ό­ντα του κοι­νω­νι­κού τους πε­ρι­βάλ­λο­ντος και μια σειρά από προ­γράμ­μα­τα ευ­γο­νι­κής χρη­μα­το­δο­τού­νταν από πά­μπλου­τους καθ’ όλα ευ­υ­πό­λη­πτους αμε­ρι­κα­νούς, όπως ο Άντριου Κάρ­νε­γκι και ο Τζων Ροκ­φέλ­λερ. Η προ­σπά­θεια απο­σκο­πού­σε στο να «διορ­θω­θούν» τα προ­βλή­μα­τα γε­νε­τι­κής με υπο­χρε­ω­τι­κές στει­ρώ­σεις φυ­λα­κι­σμέ­νων, άπο­ρων και ψυ­χι­κά ασθε­νών. Στό­χος: η δια­τή­ρη­ση της φυ­λε­τι­κής κα­θα­ρό­τη­τας του αμε­ρι­κα­νι­κού έθνους.

Σε μια τέ­τοια Αμε­ρι­κή ο φα­σι­σμός μπο­ρού­σε να βγά­λει ρίζες και να απλω­θεί. Έγινε όμως έτσι;

Ο σκο­τει­νός ρόλος του κυ­ρί­ου Φορντ και άλλων

Τόσο τα φα­σι­στι­κά κα­θε­στώ­τα στην Ευ­ρώ­πη όσο και οι φα­σι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις στις ΗΠΑ ενι­σχύ­θη­καν και χρη­μα­το­δο­τή­θη­καν από μια κλίκα αμε­ρι­κα­νών επι­χει­ρη­μα­τιών. Φορντ, Χήρστ, Ροκ­φέλ­λερ, Τζό­ζεφ Κέν­νε­ντυ, Standard Oil, Coca Cola, General Motors, General Electric, National City Bank υπο­στή­ρι­ξαν ανοι­χτά τον φα­σι­σμό ως την κα­λύ­τε­ρη εναλ­λα­κτι­κή λύση απέ­να­ντι στην εξά­πλω­ση του κομ­μου­νι­σμού. Ιδιαί­τε­ρα μά­λι­στα η σχέση του Χηρστ με τους Ναζί το 1934 εξε­λί­χθη­κε σε κρί­σι­μο πα­ρά­γο­ντα για την εξά­πλω­ση της αντι­κομ­μου­νι­στι­κής προ­πα­γάν­δας μέσα από τον αμε­ρι­κα­νι­κό Τύπο, σε μια προ­σπά­θεια να διευ­ρύ­νει τη συ­μπά­θεια των αμε­ρι­κα­νών για τον φα­σι­σμό, εξι­δα­νι­κεύ­ο­ντάς τον.

Ο Φορντ, από την άλλη πλευ­ρά, ένας ορ­κι­σμέ­νος εχθρός των συν­δι­κά­των και της ορ­γα­νω­μέ­νης ερ­γα­τι­κής τάξης, στην προ­σπά­θειά του να χτυ­πή­σει τον συν­δι­κα­λι­σμό στα ερ­γο­στά­σια, κα­θιέ­ρω­σε την εβδο­μά­δα των 5 ημε­ρών, με 8 ώρες δου­λειάς και 5 δο­λά­ρια με­ρο­κά­μα­το, σε μια εποχή που το μέσο με­ρο­κά­μα­το στις αυ­το­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νί­ες ήταν 2,5 δο­λά­ρια. Η προ­ϋ­πό­θε­ση για την πρό­σλη­ψη (με τον “προ­νο­μια­κό” μισθό των 5 δο­λα­ρί­ων) ήταν η έγ­γρα­φη βε­βαί­ω­ση από τους ερ­γα­ζό­με­νους ότι δεν πρό­κει­ται να εντα­χτούν ποτέ σε κά­ποιο συν­δι­κά­το. Την ίδια στιγ­μή ο Φορντ δια­κή­ρυτ­τε με πάθος το αντι­ση­μι­τι­κό του μένος: “Το μόνο αντί­δο­το στην επιρ­ροή των εβραί­ων είναι η επι­στρο­φή στην πε­ρη­φά­νια της φυλής”.  

Πότε κά­νουν την εμ­φά­νι­σή τους οι φα­σί­στες στην Αμε­ρι­κή;

Όταν ανα­φε­ρό­μα­στε σε φα­σι­στι­κό κίν­δυ­νο στις ΗΠΑ, προ­σα­να­το­λι­ζό­μα­στε στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του ’30, οπότε και αρ­χί­ζουν να γί­νο­νται ορα­τοί στους δρό­μους ως άμε­σος κίν­δυ­νος. Και πριν από αυτό το χρο­νι­κό ση­μείο όμως, οι εξα­θλιω­μέ­νοι ερ­γά­τες και αγρό­τες, οι λού­μπεν και οι μι­κρο­α­στοί, που ένιω­θαν να συν­θλί­βο­νται ανά­με­σα στο με­γά­λο κε­φά­λαιο και τη βιο­μη­χα­νι­κή ερ­γα­τι­κή τάξη, έβρι­σκαν τον ρόλο τους μέσα σε συμ­μο­ρί­ες που δρού­σαν γκαν­γκ­στε­ρι­κά, συμ­με­τέ­χο­ντας σε ορ­γα­νω­μέ­νες επι­θέ­σεις σε συν­δι­κα­λι­στές, γρα­φεία σω­μα­τεί­ων, κομ­μου­νι­στές.   

Από την πλευ­ρά του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος και της αρι­στε­ράς είχε κα­τα­νοη­θεί εγκαί­ρως ότι δεν έπρε­πε να υπο­τι­μη­θεί ο μι­κρός αριθ­μός ή ο το­πι­κός χα­ρα­κτή­ρας των φα­σι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων. Ένα φα­σι­στι­κό ρεύμα από τα κάτω θα μπο­ρού­σε να εξα­πλω­θεί ρα­γδαία μέσα σε ελά­χι­στα χρό­νια, όπως συ­νέ­βη σε Ιτα­λία και Γερ­μα­νία, όπου οι φα­σί­στες από μια πε­ρι­θω­ρια­κή πο­λι­τι­κή δύ­να­μη έφτα­σαν να κα­τα­λά­βουν την εξου­σία.

Η αμε­ρι­κα­νι­κή αρι­στε­ρά (το ΚΚ, το Σο­σια­λι­στι­κό Κόμμα και οι Τρο­τσκι­στές του SWP) κι­νη­το­ποί­η­σαν χι­λιά­δες μέλη στον αντι­φα­σι­στι­κό αγώνα κά­νο­ντας έκ­κλη­ση στα σω­μα­τεία να είναι σε επα­γρύ­πνη­ση ενά­ντια στον φα­σι­στι­κό κίν­δυ­νο. “Δώ­σα­με αίμα και μάρ­τυ­ρες για να χτί­σου­με αυτά τα σω­μα­τεία. Θα τα υπε­ρα­σπι­στού­με μέχρι θα­νά­του”. Και πράγ­μα­τι το έκα­ναν, δεί­χνο­ντας με τον τρόπο αυτό οι ηγέ­τες του SWP ότι αξιο­λο­γού­σαν ως ιδιαί­τε­ρα σο­βα­ρή τη φα­σι­στι­κή απει­λή. 

1934: το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα σε πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο

Μια σειρά πολύ επι­θε­τι­κές, καλά ορ­γα­νω­μέ­νες και υπο­δειγ­μα­τι­κά πε­ρι­φρου­ρη­μέ­νες απερ­γί­ες συ­ντά­ρα­ξαν την αμε­ρι­κα­νι­κή βιο­μη­χα­νία και άλ­λα­ξαν τον τρόπο δρά­σης των ερ­γα­τών, με την ορ­γά­νω­ση επι­τρο­πών ερ­γα­τ(ρι)ών και ανέρ­γων και την ορ­γά­νω­ση ομά­δων αυ­το­ά­μυ­νας. Το 1934 θα μπο­ρού­σε να χα­ρα­κτη­ρι­στεί  ως η χρο­νιά του Το­λέ­δο (απερ­γία στην Auto-Lite), της Μι­νε­ά­πο­λις (απερ­γία των Τήμ­στερς – των οδη­γών φορ­τη­γών) και του Σαν Φραν­σί­σκο (λι­με­νερ­γά­τες). Είναι η χρο­νιά που δό­θη­κε η μάχη από τη βάση των συν­δι­κά­των, συχνά σε κό­ντρα με τις συν­δι­κα­λι­στι­κές ηγε­σί­ες. Ένας από τους πα­ρά­γο­ντες που έκρι­ναν την έκ­βα­ση και των τριών απερ­γιών ήταν το γε­γο­νός ότι στην κα­θο­δή­γη­ση βρί­σκο­νταν έντο­να ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποι­η­μέ­νοι ερ­γά­τες και επα­να­στά­τες.

Οι απερ­γοί δεν είχαν να αντι­με­τω­πί­σουν μόνο την ερ­γο­δο­τι­κή κα­τα­στο­λή. Οι ορ­γα­νω­μέ­νοι και πλη­ρω­μέ­νοι απερ­γο­σπά­στες της εται­ρεί­ας Πίν­κερ­τον και οι πε­ρι­φε­ρό­με­νες συμ­μο­ρί­ες λού­μπεν, οι “βοη­θοί” (deputies), οι τρα­μπού­κοι δη­λα­δή που τους είχαν ανα­τε­θεί προ­σω­ρι­νά αστυ­νο­μι­κά κα­θή­κο­ντα, χτυ­πού­σαν από κοι­νού με την αστυ­νο­μία σε μια συ­ντο­νι­σμέ­νη προ­σπά­θεια να σπά­σουν τις απερ­γί­ες. Απει­λές, ξυ­λο­δαρ­μοί, εκ­βια­σμοί, σπα­σμέ­να πόδια γυ­ναι­κών, που αφή­νο­νταν λι­πό­θυ­μες στα πε­ζο­δρό­μια, δο­λο­φο­νί­ες. “Η ρα­χο­κο­κα­λιά του φα­σι­σμού στην Αμε­ρι­κή θα είναι τα gangs, οι ένο­πλες συμ­μο­ρί­ες που χρη­σι­μο­ποιούν τα αφε­ντι­κά απέ­να­ντι στους ερ­γά­τες”, προει­δο­ποιού­σε ο Τρό­τσκι και ήρθε η ιστο­ρία να τον δι­καιώ­σει. 

Το­λέ­δο: Η απερ­γία ξε­κί­νη­σε από μια μικρή μειο­ψη­φία ερ­γα­τών, όμως οι απερ­για­κές φρου­ρές άρ­χι­σαν να ενι­σχύ­ο­νται με εθε­λο­ντές ανέρ­γους, που δύο χρό­νια πριν είχαν ορ­γα­νω­θεί σε επι­τρο­πές. Η απερ­γία έγινε υπό­θε­ση όλων των ερ­γα­τών της πε­ριο­χής, που άφη­ναν τις δου­λειές τους για να ενι­σχύ­σουν την πε­ρι­φρού­ρη­ση των απερ­γών και των ανέρ­γων φτά­νο­ντας κά­ποια στιγ­μή τις 10.000. Χρη­σι­μο­ποιού­σαν πέ­τρες, τού­βλα, σφε­ντό­νες, και έδι­ναν μάχες -κυ­ριο­λε­κτι­κά- σώμα με σώμα για να ανα­κα­τα­λά­βουν το ερ­γο­στά­σιο από τους απερ­γο­σπά­στες που είχαν κλει­στεί μέσα. Χρειά­στη­κε η συν­δρο­μή της Εθνο­φρου­ράς, ο τραυ­μα­τι­σμός εκα­το­ντά­δων και η δο­λο­φο­νία δύο ερ­γα­τών για να φτά­σου­με στην απο­φα­σι­στι­κή στιγ­μή που το Ερ­γα­τι­κό Κέ­ντρο του Το­λέ­δο απεί­λη­σε ότι θα κη­ρύ­ξει γε­νι­κή απερ­γία σε έν­δει­ξη συ­μπα­ρά­στα­σης, έχο­ντας τη στή­ρι­ξη 83 πρω­το­βάθ­μιων σω­μα­τεί­ων. Η ερ­γο­δο­σία δεν είχε άλλο δρόμο από τη συν­θη­κο­λό­γη­ση και την υπο­χώ­ρη­ση στα αι­τή­μα­τα των απερ­γών. Οι τρα­μπού­κοι ξα­να­κλεί­στη­καν στους υπο­νό­μους τους.

Μι­νε­ά­πο­λις (ή αλ­λιώς το θρυ­λι­κό Πα­ράρ­τη­μα 574 των Τήμ­στερς): Εδώ το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα έπρε­πε να αντι­με­τω­πί­σει -πα­ράλ­λη­λα με την αστυ­νο­μία και την Εθνο­φρου­ρά- και την αντί­δρα­ση των τρα­μπού­κων της Συμ­μα­χί­ας Πο­λι­τών (Citizens Alliance), μιας ένω­σης ερ­γο­δο­τών με ημι-φα­σι­στι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά, που προ­σπα­θού­σε με κάθε τρόπο να δια­λύ­σει τα συν­δι­κά­τα στην πε­ριο­χή, σπά­ζο­ντας τις απερ­γί­ες με ωμή και απρο­κά­λυ­πτη βία. 

Οι απερ­γοί είχαν ορ­γα­νώ­σει δικά τους νο­σο­κο­μεία με αλ­λη­λέγ­γυους για­τρούς και νο­ση­λευ­τές, μα­ζι­κά συσ­σί­τια με τη συ­μπα­ρά­στα­ση του σω­μα­τεί­ου Μα­γεί­ρων και Σερ­βι­τό­ρων, έβγα­ζαν κα­θη­με­ρι­νά απερ­για­κό φύλλο, είχαν απερ­για­κό τα­μείο, πε­ρι­φρου­ρού­σαν τους δρό­μους της πόλης. Το και­νού­ριο στοι­χείο ήταν η τα­κτι­κή της “κι­νη­τής απερ­για­κής φρου­ράς”. Οι απερ­για­κές φρου­ρές αντί να μέ­νουν στα­θε­ρές στα ση­μεία που έπρε­πε να προ­στα­τεύ­ουν, γυρ­νού­σαν την πόλη με φορ­τη­γά, ψά­χνο­ντας -στην κυ­ριο­λε­ξία- τα απερ­γο­σπα­στι­κά φορ­τη­γά και τις ένο­πλες ομά­δες των τρα­μπού­κων. Σύμ­φω­να με μαρ­τυ­ρία εκεί­νης της επο­χής: “Το συν­δι­κά­το είχε αντι­με­τω­πί­σει στα ίσα την εκ­παι­δευ­μέ­νη γι’ αυτές τις πε­ρι­στά­σεις αστυ­νο­μία και ούτε ένα απερ­γο­σπα­στι­κό φορ­τη­γό δεν κι­νή­θη­κε”. Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό το πρω­το­σέ­λι­δο του Northwest Organizer, της εφη­με­ρί­δας των Τήμ­στερς: “Στη δο­λο­φο­νι­κή δράση των φα­σι­στών οι Τήμ­στερς απα­ντούν με ομά­δες αυ­το­ά­μυ­νας του Σω­μα­τεί­ου” και κα­λού­σαν πα­ράλ­λη­λα και άλλα σω­μα­τεία να ορ­γα­νώ­σουν κάτι ανά­λο­γο. Στην προ­σπά­θεια να συ­ντο­νι­στούν κα­λύ­τε­ρα οι ενέρ­γειες των ερ­γα­τών είχε δη­μιουρ­γη­θεί άτυπα ένα δί­κτυο υπο­στη­ρι­κτών της αντι­φα­σι­στι­κής δρά­σης, που συ­γκέ­ντρω­νε πλη­ρο­φο­ρί­ες σχε­τι­κά με τη δράση των φα­σι­στών. Για το σπά­σι­μο της απερ­γί­ας επι­στρα­τεύ­τη­καν τα με­γά­λα μέσα με την κή­ρυ­ξη στρα­τιω­τι­κού νόμου στην πε­ριο­χή, την έφοδο στα γρα­φεία του συν­δι­κά­του και τις συλ­λή­ψεις των μελών του. Είναι η στιγ­μή που πέ­φτουν οι μά­σκες του “προ­ο­δευ­τι­κού” κυ­βερ­νή­τη Όλσον, “φίλου των ερ­γα­τών” ή της ηγε­σί­ας της AFL (της αντί­στοι­χης ΓΣΕΕ των ΗΠΑ), που χρη­σι­μο­ποί­η­σε κάθε μέσο για να υπο­νο­μεύ­σει την απερ­γία αρ­νού­με­νη την οποια­δή­πο­τε στή­ρι­ξη και κα­ταγ­γέλ­λο­ντάς την. Ευ­τυ­χώς η ερ­γα­τι­κή ιστο­ρία γρά­φε­ται και χωρίς την πένα των συν­δι­κα­λι­στι­κών ηγε­σιών.

Σαν Φραν­σί­σκο: Το σε­νά­ριο επα­να­λή­φθη­κε για άλλη μια φορά. Χι­λιά­δες λι­με­νερ­γά­τες απο­φα­σι­σμέ­νοι να διεκ­δι­κή­σουν αυτό που θε­ω­ρούν ότι τους ανή­κει, με το ΚΚ ΗΠΑ αυτή τη φορά να ηγεί­ται και να ορ­γα­νώ­νει έναν υπο­δειγ­μα­τι­κό απερ­για­κό αγώνα σε αντι­πα­ρά­θε­ση με την AFL. Η βάση απο­κτώ­ντας τον από­λυ­το έλεγ­χο εκλέ­γει μια απερ­για­κή επι­τρο­πή και όλος ο απερ­για­κός αγώ­νας περνά πλέον στα χέρια της. Μέσα σε δύο μήνες έχουν κλεί­σει όλα τα λι­μά­νια του Ει­ρη­νι­κού. Δε­κά­δες συν­δι­κά­τα (ναυ­τερ­γά­τες, οδη­γοί φορ­τη­γών) σπεύ­δουν σε αλ­λη­λεγ­γύη στη­ρί­ζο­ντας την απερ­γία. Οι ερ­γο­δό­τες μα­νια­σμέ­νοι από την αντί­δρα­ση των ερ­γα­τών και χά­νο­ντας κα­θη­με­ρι­νά τε­ρά­στια κέρδη από το κλεί­σι­μο των λι­μα­νιών, δεν δέ­χο­νται ούτε καν τη με­σο­λά­βη­ση του Ρούζ­βελτ για να βρε­θεί μια “συμ­βι­βα­στι­κή λύση”. Όσο κλι­μα­κώ­νε­ται ο απερ­για­κός αγώ­νας με συ­γκρού­σεις, τραυ­μα­τί­ες και νε­κρούς, αρ­χί­ζει και η πα­ράλ­λη­λη δράση συμ­μο­ριών “αγα­να­κτι­σμέ­νων πο­λι­τών” με επι­θέ­σεις κυ­ρί­ως στα γρα­φεία και τα μέλη του ΚΚ, με ξυ­λο­δαρ­μούς, συλ­λή­ψεις των θυ­μά­των, ποι­νι­κή δίωξη των ερ­γα­τών για αλη­τεία με εξο­ντω­τι­κά πρό­στι­μα χι­λιά­δων δο­λα­ρί­ων και την αμε­ρι­κα­νι­κή κοι­νω­νία να εν­θαρ­ρύ­νει καθώς “μπαί­νει επι­τέ­λους μια τάξη και τσα­κί­ζο­νται οι κόκ­κι­νοι”. Δυ­στυ­χώς γι’ αυ­τούς, η τάξη δεν επι­βλή­θη­κε ποτέ στο Σαν Φραν­σί­σκο. Η απερ­γία νί­κη­σε, οι ερ­γά­τες δι­καιώ­θη­καν, ενώ οι “κόκ­κι­νοι” παρά τις άγριες επι­θέ­σεις άντε­ξαν, δι­πλα­σί­α­σαν τα μέλη τους, δυ­νά­μω­σαν το συν­δι­κά­το και έδει­ξαν πώς κερ­δί­ζο­νται οι αγώ­νες κό­ντρα σε κυ­βερ­νή­σεις, στρα­τούς και πλη­ρω­μέ­νους φα­σί­στες.     

Επα­νεμ­φά­νι­ση του φα­σι­σμού

Οι με­γά­λες νίκες, ωστό­σο, στις απερ­γί­ες του 1934 δεν κλι­μα­κώ­θη­καν. Το κί­νη­μα ακο­λού­θη­σε πτω­τι­κή τάση, υπο­χώ­ρη­ση και απο­συ­σπεί­ρω­ση των ερ­γα­τι­κών σω­μα­τεί­ων. Στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του ’30 με την ανερ­γία στα επί­πε­δα προ του 1933, την ξε­κά­θα­ρη δεξιά στρο­φή στην πο­λι­τι­κή της αμε­ρι­κα­νι­κής κυ­βέρ­νη­σης και το έντο­νο κύμα αντι­κομ­μου­νι­σμού και αντι­ση­μι­τι­σμού, η επα­νεμ­φά­νι­ση του φα­σι­σμού ήρθε σαν φυ­σι­κή και άμεση συ­νέ­πεια. Η ιδε­ο­λο­γι­κή σύγ­χυ­ση, η απελ­πι­σία λόγω της οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης και το τυφλό ρα­τσι­στι­κό μίσος που έθρε­ψε γε­νιές αμε­ρι­κα­νών, σε συν­δυα­σμό με τις νίκες του Φράν­κο και του Χί­τλερ στην Ευ­ρώ­πη συ­νέ­θε­σαν ένα εκρη­κτι­κό μείγ­μα.

Η πιο γνω­στή και καλά ορ­γα­νω­μέ­νη φα­σι­στι­κή δύ­να­μη που εμ­φα­νί­ζε­ται στα τέλη της δε­κα­ε­τί­ας του ’30 είναι η Γερ­μα­νο­Α­με­ρι­κα­νι­κή Μπουντ, που δια­δέ­χτη­κε την ορ­γά­νω­ση Φίλοι της Νέας Γερ­μα­νί­ας, με στρα­τιω­τι­κή δομή προ­σαρ­μο­σμέ­νη στα πρό­τυ­πα των ναζί. Με ηγέτη της τον Fritz Kuhn, μέλος του να­ζι­στι­κού γερ­μα­νι­κού κόμ­μα­τος, ορ­γά­νω­σε το 1939 μια συ­γκέ­ντρω­ση 20.000 φα­σι­στών στο πιο κε­ντρι­κό ση­μείο του Μαν­χά­ταν, υπό την προ­στα­σία της αστυ­νο­μί­ας. Σο­κα­ρι­στι­κό, αν σκε­φτεί κα­νείς ότι βρι­σκό­μα­στε στη με­γα­λύ­τε­ρη πόλη των ΗΠΑ, με την πο­λυ­πλη­θέ­στε­ρη εβραϊ­κή κοι­νό­τη­τα πα­γκο­σμί­ως.

Πα­ράλ­λη­λα με τις ξε­κά­θα­ρα φα­σι­στι­κές γκρού­πες, όπως ήταν η Αμε­ρι­κα­νι­κή Λε­γε­ώ­να που συν­δέ­ο­νταν άμεσα με τους φα­σί­στες στην Ιτα­λία του Μου­σο­λί­νι, πα­ρό­μοια ή και πε­ρισ­σό­τε­ρο απει­λη­τι­κό στους δρό­μους εμ­φα­νι­ζό­ταν το Χρι­στια­νι­κό Μέ­τω­πο, με ηγέτη τον ιερέα Charles Coughlin. Ο Coughlin πυ­ρο­δο­τού­σε μέσα από τη ρα­διο­φω­νι­κή εκ­πο­μπή του τα ρα­τσι­στι­κά αντα­να­κλα­στι­κά εκα­τομ­μυ­ρί­ων ακρο­α­τών του και τη συ­νέ­χεια ανα­λάμ­βα­ναν οι νέοι του Χρι­στια­νι­κού Με­τώ­που με ανοι­χτές επι­θέ­σεις στους δρό­μους της Βο­στό­νης και της Νέας Υόρ­κης, της πιο “αρι­στε­ρής” πόλης των ΗΠΑ.  

Οι Silver Shirts με ηγέτη τον William Dudley Pelley, με 15.000 μέλη και δική τους εφη­με­ρί­δα, έβρι­σκαν υπο­στή­ρι­ξη στα στρώ­μα­τα των συ­ντα­ξιού­χων επι­χει­ρη­μα­τιών της με­σαί­ας τάξης και στους ει­δι­κευ­μέ­νους ερ­γά­τες, που βρί­σκο­νταν σε από­γνω­ση βλέ­πο­ντας τις ζωές τους να κα­τα­στρέ­φο­νται ήδη από τα χρό­νια της Με­γά­λης Ύφε­σης. Σε πολ­λές πε­ριο­χές των ΗΠΑ η δράση τους επι­κα­λύ­πτο­νταν από την αντί­στοι­χη της πα­ρα­δο­σια­κής ακρο­δε­ξιάς ορ­γά­νω­σης της Κου Κλουξ Κλαν.

Τα απο­μει­νά­ρια της Κου Κλουξ Κλαν σχη­μα­τί­ζουν κατά τη δε­κα­ε­τία του ’30 τη Μαύρη Λε­γε­ώ­να, που ήταν με­γα­λύ­τε­ρη, με 7 εκα­τομ­μύ­ρια μέλη πα­νε­θνι­κά και πιο επι­θε­τι­κή. Κύ­ριος στό­χος της η υπε­ρά­σπι­ση της λευ­κής, “κα­θα­ρής”, προ­τε­στα­ντι­κής Αμε­ρι­κής, ενώ η δράση τους πε­ρι­λάμ­βα­νε λυν­τσα­ρί­σμα­τα, απα­γω­γές, πυ­ρο­βο­λι­σμούς, μα­στι­γώ­μα­τα, δο­λο­φο­νί­ες. Χρη­μα­το­δο­τού­νταν άμεσα από επι­χει­ρη­μα­τί­ες. Έμπαι­ναν στα σω­μα­τεία με σκοπό να τα δια­λύ­σουν, εκτό­ξευαν απει­λές στους συν­δι­κα­λι­στές, ενώ συμ­με­τεί­χαν στον Στρα­τό και στην Εθνο­φρου­ρά.

“Στο Λευκό Οίκο έχου­με έναν φίλο”

Το Νιου Ντηλ του Ρούζ­βελτ πα­ρεί­χε πράγ­μα­τι κά­ποιες συν­δι­κα­λι­στι­κές ελευ­θε­ρί­ες, που έδω­σαν άλλη ώθηση στην ανά­πτυ­ξη του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος. Ωστό­σο, δεν ήταν παρά το απο­τέ­λε­σμα της ορ­γα­νω­μέ­νης δρά­σης των ερ­γα­τών. Οι απρό­θυ­μες αυτές πα­ρα­χω­ρή­σεις προ­έρ­χο­νταν από την προ­σπά­θεια του Ρούζ­βελτ να βγά­λει την Αμε­ρι­κή από το τέλμα της Ύφε­σης. Κυ­ρί­ως όμως να προ­λά­βει τα χει­ρό­τε­ρα, δη­λα­δή την ερ­γα­τι­κή αντί­δρα­ση και την κλι­μά­κω­ση των τα­ρα­χών.   

Εάν έδει­ξε κάτι ο αντι­φα­σι­στι­κός αγώ­νας στις ΗΠΑ αυτό είναι ότι το ορι­στι­κό ξε­ρί­ζω­μα του φα­σι­σμού δεν μπο­ρεί ποτέ να είναι θε­σμι­κή υπό­θε­ση και να εξαρ­τά­ται από την αγαθή προ­αί­ρε­ση μιας αστι­κής κυ­βέρ­νη­σης.

Οι τρα­μπού­κοι ιδίως στις με­γά­λες απερ­γί­ες της χρο­νιάς-σταθ­μού (1934) αντι­με­τω­πί­στη­καν επι­τυ­χώς όχι από την κρα­τι­κή αστυ­νο­μία, αλλά από το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα. Η λύση δεν ήρθε ούτε από τις το­πι­κές αρχές ούτε από την κυ­βέρ­νη­ση Ρούζ­βελτ. Ένας από τους συν­δι­κα­λι­στές ανέ­φε­ρε χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά: “Πολ­λοί από εμάς δεν κα­τα­λά­βαι­ναν, δεν κα­τα­νο­ού­σαν πλή­ρως το ρόλο της κυ­βέρ­νη­σης σε μια σύ­γκρου­ση ανά­με­σα στο κε­φά­λαιο και την ερ­γα­σία. Πολ­λοί από εμάς δεν κα­τα­λά­βαι­ναν αυτό που κα­τα­λα­βαί­νου­με τώρα: ότι η κυ­βέρ­νη­ση προ­στα­τεύ­ει τους ισχυ­ρούς κι όχι τους αδύ­να­τους, κι ότι λει­τουρ­γεί υπό την πίεση και ικα­νο­ποιεί εκεί­νη την ομάδα που είναι αρ­κε­τά ισχυ­ρή ώστε να επι­κρα­τή­σει… ξέ­ρου­με τώρα ότι θα ήμα­στε αφε­λείς αν στη­ρι­ζό­μα­στε στη δύ­να­μη της κυ­βέρ­νη­σης για να μας προ­στα­τεύ­σει”. Οι το­πι­κοί κυ­βερ­νή­τες στο Το­λέ­δο, τη Μι­νε­ά­πο­λις και το Σαν Φραν­σί­σκο, όταν ήρθαν αντι­μέ­τω­ποι με την ανυ­πο­χώ­ρη­τη στάση των απερ­γών, έσπευ­σαν να κη­ρύ­ξουν στρα­τιω­τι­κό νόμο και να κα­λέ­σουν την Εθνο­φρου­ρά, που απο­τε­λού­νταν από λευ­κούς αμε­ρι­κα­νούς, εθνι­κι­στές και μι­κρο­α­στούς, οι οποίοι έβλε­παν απει­λη­τι­κά τη δράση της ερ­γα­τι­κής τάξης.       

Στη φα­σι­στι­κή συ­γκέ­ντρω­ση της Μπουντ το 1939 στο Μαν­χά­ταν ο κε­ντρι­κός ομι­λη­τής τους δε θα μπο­ρού­σε να είναι πιο εύ­γλωτ­τος: “Ορ­γα­νώ­νου­με τη συ­γκέ­ντρω­σή μας με τη βο­ή­θεια της αστυ­νο­μί­ας. Η αστυ­νο­μία ξέρει πολύ καλά πως κά­ποια μέρα θα χρεια­στούν τη δική μας βο­ή­θεια και αυτός είναι και ο λόγος που έρ­χε­ται να μας προ­στα­τεύ­σει σή­με­ρα”. Το ηχηρό και ξε­κά­θα­ρο μή­νυ­μα, ωστό­σο, ήρθε από την αντι­συ­γκέ­ντρω­ση 100.000-200.000 αντι­φα­σι­στών, που ορ­γά­νω­σε το SWP, γε­γο­νός που απέ­τρε­ψε τους φα­σί­στες να επι­χει­ρή­σουν κάτι ανά­λο­γο στο μέλ­λον.

Αντί επι­λό­γου

Το θε­τι­κό είναι ότι στις ΗΠΑ ο φα­σι­σμός δεν διεκ­δί­κη­σε ποτέ στα σο­βα­ρά την κα­τά­λη­ψη της εξου­σί­ας. Όταν επι­χεί­ρη­σε να απο­κτή­σει μια αυ­το­νο­μία, είδε να ορ­θώ­νε­ται απέ­να­ντί του ένα ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα στις κα­λύ­τε­ρες και πιο δυ­να­τές στιγ­μές του. Παρά το με­γά­λο αριθ­μό φα­σι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων, καμία από αυτές δεν έφθα­σε ποτέ στην πο­λι­τι­κή υπέρ­βα­ση και δεν μπό­ρε­σε να απει­λή­σει την αστι­κή δη­μο­κρα­τία.

Ενώ το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα αμύν­θη­κε, δεν μπό­ρε­σε ωστό­σο να ξε­ρι­ζώ­σει τις αι­τί­ες που γεν­νούν τον φα­σι­σμό. Ο απο­φα­σι­στι­κός πα­ρά­γο­ντας που έλει­ψε στην Αμε­ρι­κή τη δε­κα­ε­τία του ’30 ήταν μια επα­να­στα­τι­κή ορ­γά­νω­ση ικανή να επη­ρε­ά­σει την πο­ρεία της τα­ξι­κής πάλης και να ξε­μπερ­δέ­ψει μια για πάντα με το φα­σι­στι­κό φαι­νό­με­νο. Το ΚΚ ΗΠΑ είχε το ικανό εκεί­νο μέ­γε­θος (σχε­δόν 100.000 μέλη), είχε ωστό­σο από καιρό πάψει να είναι επα­να­στα­τι­κό. Στα τέλη της κρί­σι­μης δε­κα­ε­τί­ας του ’30 πολλά μέλη το εγκα­τέ­λει­ψαν μέσα σε από­λυ­τη σύγ­χυ­ση για την υπο­γρα­φή του συμ­φώ­νου Στά­λιν-Χί­τλερ. Πολ­λοί μαύ­ροι ερ­γά­τες απο­χώ­ρη­σαν, μη μπο­ρώ­ντας πλέον να υπο­στη­ρί­ξουν ιδε­ο­λο­γι­κά τη συμ­μα­χία με το με­γα­λύ­τε­ρο πα­γκο­σμί­ως ρα­τσι­στι­κό κόμμα.      

Οι μι­κρό­τε­ρες αρι­στε­ρές ορ­γα­νώ­σεις όσο γερές βά­σεις κι αν είχαν σε κά­ποια ερ­γα­τι­κά συν­δι­κά­τα, δεν είχαν την κρί­σι­μη εκεί­νη μάζα για να κά­νουν τη δια­φο­ρά. Οι τρο­τσκι­στές του SWP, που ήταν η με­γα­λύ­τε­ρη ορ­γά­νω­ση, αριθ­μού­σε μόλις 1.500 μέλη.

Υπάρ­χει η εκτί­μη­ση ότι εάν το ΚΚ ΗΠΑ είχε εγκαί­ρως απο­βάλ­λει τις αυ­τα­πά­τες για τον προ­ο­δευ­τι­κό ρόλο του Ρούζ­βελτ και εάν οι απερ­γί­ες είχαν κλι­μα­κω­θεί αντί να υπο­χω­ρή­σουν από το 1937 και μετά, η δε­κα­ε­τία -που έχει χα­ρα­κτη­ρι­στεί ως η δε­κα­ε­τία της Ύφε­σης- θα μπο­ρού­σε να λήξει νι­κη­φό­ρα και για το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα και για την εξά­λει­ψη του φα­σι­στι­κού κιν­δύ­νου.

Όσο πα­ρα­μέ­νουν ανέγ­γι­χτες οι πραγ­μα­τι­κές γε­νε­σιουρ­γές αι­τί­ες, ο φα­σι­σμός θα πα­ρα­μέ­νει μια ανοι­χτή απει­λή. Είναι στο χέρι μας ως αρι­στε­ρά και ως ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα να επι­βε­βαιώ­σου­με τους χει­ρό­τε­ρους φό­βους αμε­ρι­κα­νού γε­ρου­σια­στή, που προει­δο­ποιού­σε ήδη από το 1935: “Έχετε δει τις απερ­γί­ες στο Το­λέ­δο. Έχετε δει τη Μι­νε­ά­πο­λις, το Σαν Φραν­σί­σκο και κά­ποιες ακόμη απερ­γί­ες στο Νότο. Αλλά δεν έχετε δει ακόμα να ανοί­γουν οι πύλες της κο­λά­σε­ως και αυτό είναι που μέλ­λει να συμ­βεί από δω και πέρα”.      

*Στί­χοι από το κλα­σι­κό ερ­γα­τι­κό αμε­ρι­κα­νι­κό τρα­γού­δι “Solidarity forever”

Βι­βλιο­γρα­φία

1. Newsinger J., Η αμε­ρι­κά­νι­κη ερ­γα­τι­κή τάξη τη δε­κα­ε­τία του­’30, Μαρ­ξι­στι­κό βι­βλιο­πω­λείο, Αθήνα, 2013

2. Allen J., “The Rise of the ‘Ratzis’”, Socialist Worker, 2013, http://​soc​iali​stwo​rker.​org/​2013/​11/​19/​the-​rise-​of-​the-​ratzis

3. Allen J., “It Can’t Happen Here? Confronting the fascist threat in the United States in the 1930s”, International Socialist Review, 2011

http://​isreview.​org/​issue/​85/​it-​cant-​happen-​here

4. Lucia D., “The Unemployed movement in the 1930s – Bringing misery out of hiding”, International Socialist Review, 2011 

http://​isreview.​org/​issue/​71/​unemployed-​movements-​1930s

5. Price R.G., “Fascism Part II: The Rise of American Fascism”, 2004

http://​rat​iona​lrev​olut​ion.​net/​articles/​rise_​of_​american_​fascism.​htm

6. Smith Sh., “The 1930’: Turning Point for US Labor”, International Socialist Review, 2002 http://​www.​isreview.​org/​issues/​25/​The_​1930s.​shtml

(** Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στον ιστότοπο Rproject στις 16.08.2017)