Η ιστορία ενός ολοκαυτώματος

Γράφει ο Γιάννης Κ. Μάντζας

Σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα χωριά του κόσμου μπορεί να συναντήσει κανείς έναν διαφορετικό λαό, τον λαό των Ρομά (Τσιγγάνων). Και ενώ όλοι τους αναγνωρίζουμε λόγω του σκούρου δέρματός τους και του διαφορετικού τρόπου ζωής τους, ελάχιστοι ξέρουμε ότι πίσω από την ξεγνοιασιά, τα τραγούδια, τη μποέμικη ζωή και τα αυθόρμητα γλέντια, κρύβεται ο μεγαλύτερος πόνος που μπορεί να βιώσει ο άνθρωπος. Ο πόνος του ολοκαυτώματος. Μια ιστορία –όχι τόσο γνωστή όσο το ολοκαύτωμα των Εβραίων, παρόλο που και οι δύο αυτές νομαδικές φυλές αντιμετωπίστηκαν με τον ίδιο τρόπο από τους Ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η αρχή του τέλους κάθε διαφορετικότητας ήρθε στις 15 Νοεμβρίου 1943, όταν ο αρχηγός των SS Χάινριχ Χίμλερ εξέδωσε την πιο υποτιμημένη στην ιστορία του ολοκαυτώματος διαταγή. Σύμφωνα με αυτήν, οι Ρομά θα εξομοιώνονταν με τους Εβραίους, όσον αφορά τη (μη) ανθρώπινη υπόστασή τους στη ναζιστική κοινωνία. Το αποτέλεσμα αυτής της απόφασης ήταν να οδηγηθούν περίπου ένα εκατομμύριο Ρομά της Ευρώπης σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως και οι Εβραίοι συμπολίτες τους, και να βρουν φρικτό θάνατο στα κρεματόρια των Ναζί. Το δικό τους ολοκαύτωμα οι Ρομά το ονομάζουν στη γλώσσα τους Ποράιμος (Poraimos), που σημαίνει Αφανισμός, αφού σκοπός των Ναζί ήταν ο ολοκληρωτικός αφανισμός του λαού των Ρομά, καθότι δεν ανταποκρίνονταν στα χαρακτηριστικά της Άριας φυλής.

Μετά τους Εβραίους, οι Ρομά είναι αυτοί που αριθμούν τα περισσότερα θύματα από τις εκτελέσεις αυτές. Αν και δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ακριβώς ο αριθμός των Ρομά που θανατώθηκαν, υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δολοφονήθηκαν από 800.000-1.000.000, που αντιστοιχούσαν στο 25-50% του πληθυσμού των Ρομά στην Ευρώπη.

Το ναζιστικό καθεστώς υπέβαλε τους Ρομά σε αυθαίρετες συλλήψεις, εγκλεισμούς σε στρατόπεδα, καταναγκαστική εργασία και μαζικές δολοφονίες σε θαλάμους αερίων στα υπό γερμανική κατοχή εδάφη της Σοβιετικής Ένωσης και της Σερβίας, καθώς και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς-Μπιρκενάου, Κέλμνο, Τρεμπλίνκα, Μπέλζεκ και Σόμπιμπορ. Εκατοντάδες ήταν οι Ρομά που πέθαναν τους πρώτους μήνες άφιξής τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης (κυρίως τα γυναικόπαιδα) λόγω των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης. Η σίτισή τους ήταν ανεπαρκής, ενώ η έλλειψη στέγης, θέρμανσης και φαρμάκων δυσχέραινε τη διαβίωση. Όσοι επέζησαν (κυρίως άνδρες), οδηγήθηκαν σταδιακά σε φορτηγά-θαλάμους αερίων και πέθαναν δηλητηριασμένοι από μονοξείδιο του άνθρακα.

Το ναζιστικό καθεστώς αντλώντας υποστήριξη και από πολλούς μη-Ναζί Γερμανούς, που έτρεφαν βαθιά προκατάληψη κατά των Ρομά, δεν είχε ενδοιασμούς να κρίνει ότι οι Ρομά ήταν “φυλετικά κατώτεροι” και ανάξιοι ζωής. Όταν ξεκίνησαν οι ομαδικές συλλήψεις των Ρομά και η συγκέντρωσή τους στα λεγόμενα “Τσιγγάνικα Οικογενειακά Στρατόπεδα” στο Μεγάλο Γερμανικό Ράιχ, μετά την αρχική ικανοποίηση των ντόπιων πληθυσμών, ήρθαν οι πρώτες αντιδράσεις. Οι ντόπιοι Γερμανοί διαμαρτύρονταν επανειλημμένα για τα στρατόπεδα, απαιτώντας τον εκτοπισμό των έγκλειστων σε αυτά Ρομά, ώστε να “διαφυλαχτούν” τα δημόσια ήθη, η δημόσια υγεία και η ασφάλεια. Η τοπική αστυνομία χρησιμοποίησε αυτές τις διαμαρτυρίες, για να απευθύνει επίσημο αίτημα στον Χάινριχ Χίμλερ (αρχηγό των SS) να ξαναρχίσουν οι εκτοπισμοί των Ρομά προς τα ανατολικά.

Στην Ανατολική Ευρώπη, οι Ρομά είτε εκτοπίζονταν στα εβραϊκά γκέτο είτε -όταν συλλαμβάνονταν- εκτελούνταν κατευθείαν στα χωριά τους ή στέλνονταν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς και της Τρεμπλίνκα. Χιλιάδες ήταν οι Ρομά που οδηγήθηκαν και στο στρατόπεδο Μπέλτζεκ της Πολωνίας. Εκεί θανατώθηκαν ομαδικά σε θαλάμους αερίων, αφού πρώτα υπέστησαν βάναυσα ψευδο-πειράματα ως πειραματόζωα για τις αντοχές του ανθρώπινου σώματος στον πόνο, τον ακρωτηριασμό, την πίεση ή τη θερμοκρασία. Δεκάδες χιλιάδες Ρομά επίσης δολοφονήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Γιανόσεβατς, που λειτουργούσαν οι Ουστάζι-Κροάτες φασίστες κοντά στο Ζάγκρεμπ. Άγνωστος παραμένει ο ακριβής αριθμός των αγνοούμενων Ρομά, που είχαν συγκεντρωθεί από Ναζί και συνεργάτες τους στο στρατόπεδο Σατζμίστε στο Βελιγράδι.

Η μέρα που οι Ρομά επέλεξαν να μνημονεύουν το δικό τους ολοκαύτωμα δεν είναι η μέρα που επέλεξε ο Χάινριχ Χίμλερ να τους εξομοιώσει με τους Εβραίους, αλλά η 2^α Αυγούστου. Στις 2 Αυγούστου 1944 η ναζιστική κτηνωδία οδήγησε 2.897 γυναίκες και παιδιά Ρομά του “Τσιγγάνικου Οικογενειακού Στρατοπέδου” σε εξόντωση στους θαλάμους αερίων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς.

Η τραγική αυτή ιστορία της πλήρους απαξίωσης της ανθρώπινης υπόστασης με τον ομαδικό εγκλεισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης φέρνει αυτόματα στο μυαλό όλων μας τα σημερινά στρατόπεδα συγκέντρωσης των μεταναστών σε όλη τη χώρα. Ευελπιστούμε, βέβαια, οι αντιδράσεις των πληθυσμών της ελληνικής περιφέρειας, αλλά και της πολιτείας να μην έχουν το ίδιο αποτέλεσμα που είχαν οι αντιδράσεις των Γερμανών νοικοκυραίων της δεκαετίας του ’40 και οδηγηθούμε σε νέο ολοκαύτωμα.